De overheid is begonnen met proefboringen naar aardwarmte, voor de duurzame verwarming van woonwijken. Nu wordt 90 procent van alle huizen in Nederland nog verwarmd met behulp van aardgas. Een kwart van de huizen kan voor 2050 over op aardwarmte, denkt Energie Beheer Nederland (EBN), dat de proefboringen namens de overheid uitvoert.

Bij aardwarmte, ook wel geothermie genoemd, wordt op een diepte van rond de 2000 meter heet water gewonnen. De warmte wordt gebruikt voor warmtenetwerken en het water gaat weer de grond in via een tweede verbinding.

Anders dan bij gaswinning wordt de samenstelling van de bodem niet blijvend veranderd. De kans op aardbevingen is daarom gering. Een reëler gevaar is de verontreiniging van zoetwatervoorraden, die gebruikt worden voor drinkwater. Op plaatsen waar die liggen, mag niet naar aardwarmte worden geboord.

EBN brengt "de witte vlekken" in de Nederlandse bodem in kaart. In die gebieden is in het verleden nooit naar olie of gas gezocht, waardoor er nauwelijks kennis was van de samenstelling van de bodem.

De afgelopen jaren is er een eerste inventarisatie gemaakt met behulp van het zogenoemde 'seismiek schieten'. Met behulp van explosieven en meetapparatuur wordt dan een soort echo gemaakt, waardoor de verschillende lagen van de bodem zichtbaar worden.

De komende tijd wordt er op verschillende plaatsen met behulp van boortorens geboord naar heetwaterbronnen. De proefboringen moeten kennis opleveren over welke plekken in Nederland geschikt zijn om aardwarmte te gebruiken voor de verwarming van woningen en gebouwen. Het boren gebeurt nu onder meer in de buurt van Amsterdam.

In deze video zie je hoe de boring er van dichtbij uitziet.

In Den Haag worden in het zuiden van de stad al zo'n 2500 woningen verwarmd met behulp van aardwarmte. Het is de eerste plek in Nederland waar aardwarmte voor de verwarming van huizen gebruikt wordt. Het was een project van lange adem, maar inmiddels krijgen de bewoners duurzame warmte zonder dat ze een cv-ketel of een dure warmtepomp nodig hebben.

Bewoners waarvan het huis met behulp van aardwarmte wordt verwarmd, merkten daar in Den Haag niets van. De woningen waren al aangesloten op een bestaand warmtenetwerk van Eneco en het betekent alleen dat ze in plaats van een cv-ketel een compacte warmtewisselaar in de meterkast hebben.

De aanleg van warmtenetten is een kostbare langetermijninvestering. Het overleg tussen overheden en energiebedrijven loopt daardoor regelmatig vast. Het afgelopen jaar leidde de koppeling tussen de gasprijzen en de prijzen voor warmte tot onvrede bij bewoners en politici. Ook bij mensen die aangesloten waren op een warmtenetwerk ging de energierekening fors omhoog.

Minister Jetten voor Klimaat en Energie heeft in de nieuwe Warmtewet laten vastleggen dat toekomstige warmtenetten voor meer dan 50 procent in handen moeten zijn van de overheid. Gemeenten zijn dan de baas over het warmtenet en niet de commerciële energiebedrijven.

Ook heeft de minister besloten dat de koppeling tussen de gasprijs en de prijs voor warmte wordt losgelaten. EBN ziet dat als groot voordeel voor burgers die gebruik maken van een warmtenet. De prijs van aardwarmte kan in tegenstelling tot die van gas voor lange tijd worden vastgesteld. Consumenten hebben daardoor geen last meer van de extreme prijsschommelingen op de internationale gasmarkt.

Warmtenetten zorgen er ook voor dat er minder druk op het overvolle elektriciteitsnet komt. Woningen hoeven dan niet over op een elektrische warmtepomp.

De warmtewet, die begin volgend jaar door de Tweede Kamer behandeld moet worden, veroorzaakt bij energiebedrijven onrust. Zij vragen zich af of ze nog genoeg te zeggen hebben over de warmtenetwerken om grote investeringen te doen. Sommige bedrijven hebben vanwege die onzekerheid hun deelname aan de ontwikkeling van warmtenetten voorlopig stilgelegd.

In de Tweede Kamer is weinig discussie over de noodzaak van warmtenetten en aardwarmte. De discussie zal vooral gaan over de uitvoering en de rol van gemeenten en energiebedrijven. De vraag is ook hoeveel geld de overheid aan subsidie verstrekt om de kosten van de warmte voor burgers betaalbaar te houden. Het uitgangspunt zal in ieder geval zijn dat burgers niet meer gaan betalen dan ze nu gemiddeld voor gas betalen.

Het is vandaag de 50ste verjaardag van de kerncentrale Borssele. Waar in de jaren 70 en 80 volop verzet was, is het denken een halve eeuw later gekanteld. Veruit de meeste partijen die meedoen aan de verkiezingen van komende maand willen meer kernenergie en zien dat ook echt als verkiezingsthema. Dat is een radicale ommekeer.

De Kerncentrale Borssele, in de Zeeuwse gemeente Borsele, werd op 25 oktober 1973 in gebruik genomen en stond lange tijd bij veel mensen in een kwaad daglicht. Mensen vonden (de straling van) kernenergie gevaarlijk en vreesden ongelukken. Vooral in de jaren 80 werd er hard actie gevoerd, ook bij Borssele en de tweede kerncentrale in Dodewaard, die Nederland toen nog had.

Er zijn meerdere pogingen gedaan om Borssele dicht te krijgen. Maar allemaal tevergeefs. Een jaar na de kernramp in Tsjernobyl (1986) in de toenmalige Sovjet-Unie liep een meerdaagse blokkade van de kerncentrale Borssele uit de hand. Agenten van de Mobiele Eenheid leverden een veldslag met de harde kern van de anti-kernenergiebeweging. Er vielen 60 gewonden. De actie staat te boek als het laatste grote protest tegen kernenergie in Nederland.

De weerstand tegen kernenergie bleef wel bestaan. Ingegeven door de ramp bij het Japanse Fukushima (2011) besloot de politiek dat de kerncentrale bij Borssele uiterlijk in 2013 dicht moest. Een eerdere poging tot sluiting was in 1997 gestrand bij de Raad van State. En ook dit keer kwam er niets van terecht. De deadline werd eerst naar 2034 verplaatst en is inmiddels helemaal van de politieke agenda verdwenen.

Want het denken over kernenergie is langzamerhand steeds positiever geworden. Vooral door het besef dat fossiele brandstoffen (steenkool, olie en aardgas) sterk bijdragen aan de opwarming van de aarde en dat er moet worden gekeken naar meer duurzame vormen van energievoorziening.

Het huidige demissionaire kabinet besloot dat de kerncentrale langer opengehouden moet worden en dat gekeken moet worden naar de bouw van twee nieuwe kerncentrales, die ook in de gemeente Borsele moeten komen.

Het is aan het komende kabinet om daar de knoop over door te hakken, maar alles wijst erop dat Den Haag in de toekomst meer kernenergie wil. Uit de verkiezingsprogramma's blijkt dat inmiddels bijna alle partijen daar positief tegenover staan en dat is een radicale verandering. In de 2017 pleitte alleen de SGP expliciet voor kernenergie, maar bijna alle partijen hebben dus een ontwikkeling doorgemaakt.

Dat geldt ook voor D66, de partij van minister Jetten voor Klimaat en Energie. Die wees kernenergie in het verkiezingsprogramma van 2017 nog af, maar staat er inmiddels helemaal voor open.

Jetten zegt daar wel steeds bij dat kernenergie een bescheiden onderdeel moet zijn van de energiemix. "Wind op zee en zon, dat worden onze belangrijkste energiebronnen. Maar voor momenten dat het niet waait of de zon niet schijnt, heb je ook CO2-vrije energie nodig en dan kan kernenergie een goede oplossing zijn."

Hij erkent dat er binnen D66 altijd veel discussie over is geweest, ook bij het vaststellen van het verkiezingsprogramma. "Maar dan zie je toch dat een groot deel van de D66'ers zegt: we moeten extra tempo maken met het verduurzamen van Nederland en dan moet je duurzame alternatieven niet uitsluiten."

Het aantal uitgesproken tegenstanders in de Tweede Kamer is inmiddels op de vingers van één hand te tellen: GroenLinks-PvdA, SP, Partij voor de Dieren en Bij1. En dan nog gooien ze de deur vaak niet helemaal dicht. Zo schrijft de SP in het verkiezingsprogramma dat kernenergie "nu niet" als alternatieve energiebron kan worden ingezet, omdat er nog geen milieuveilige oplossing is gevonden voor de opslag van kernafval, dat duizenden jaren radioactief blijft.

In het College Tour-verkiezingsdebat van afgelopen zondag stond GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Timmermans alleen in zijn afwijzing. En die draaide, zo verdedigde hij met vuur, niet meer zoals vroeger om potentiële gevaren. In tegendeel. "Ik heb niets tegen kernenergie", zei Timmermans.

Zijn bezwaren zitten hem in de kosten en de beperkte ruimte in Nederland. Hij vindt het niet verstandig om in nieuwe kerncentrales te investeren. "Het gaat om vele miljarden, er is geen bedrijf dat erin wil stappen, het moet allemaal met publiek geld gebeuren en tegen de tijd dat die dingen er staan, is de technologie zo ver dat we inmiddels bijna kernfusie hebben."

Ook bij de tegenstanders is het denken duidelijk verschoven. "Het is hartstikke goed als ze het in andere landen doen, waar wel de ruimte is", aldus Timmermans in de uitzending. "Maar wij hebben het in Nederland niet nodig."

Het is vandaag de 50ste verjaardag van de kerncentrale Borssele. Waar in de jaren 70 en 80 volop verzet was, is het denken een halve eeuw later gekanteld. Veruit de meeste partijen die meedoen aan de verkiezingen van komende maand willen meer kernenergie en zien dat ook echt als verkiezingsthema. Dat is een radicale ommekeer.

De Kerncentrale Borssele, in de Zeeuwse gemeente Borsele, werd op 25 oktober 1973 in gebruik genomen en stond lange tijd bij veel mensen in een kwaad daglicht. Mensen vonden (de straling van) kernenergie gevaarlijk en vreesden ongelukken. Vooral in de jaren 80 werd er hard actie gevoerd, ook bij Borssele en de tweede kerncentrale in Dodewaard, die Nederland toen nog had.

Er zijn meerdere pogingen gedaan om Borssele dicht te krijgen. Maar allemaal tevergeefs. Een jaar na de kernramp in Tsjernobyl (1986) in de toenmalige Sovjet-Unie liep een meerdaagse blokkade van de kerncentrale Borssele uit de hand. Agenten van de Mobiele Eenheid leverden een veldslag met de harde kern van de anti-kernenergiebeweging. Er vielen 60 gewonden. De actie staat te boek als het laatste grote protest tegen kernenergie in Nederland.

De weerstand tegen kernenergie bleef wel bestaan. Ingegeven door de ramp bij het Japanse Fukushima (2011) besloot de politiek dat de kerncentrale bij Borssele uiterlijk in 2013 dicht moest. Een eerdere poging tot sluiting was in 1997 gestrand bij de Raad van State. En ook dit keer kwam er niets van terecht. De deadline werd eerst naar 2034 verplaatst en is inmiddels helemaal van de politieke agenda verdwenen.

Want het denken over kernenergie is langzamerhand steeds positiever geworden. Vooral door het besef dat fossiele brandstoffen (steenkool, olie en aardgas) sterk bijdragen aan de opwarming van de aarde en dat er moet worden gekeken naar meer duurzame vormen van energievoorziening.

Het huidige demissionaire kabinet besloot dat de kerncentrale langer opengehouden moet worden en dat gekeken moet worden naar de bouw van twee nieuwe kerncentrales, die ook in de gemeente Borsele moeten komen.

Het is aan het komende kabinet om daar de knoop over door te hakken, maar alles wijst erop dat Den Haag in de toekomst meer kernenergie wil. Uit de verkiezingsprogramma's blijkt dat inmiddels bijna alle partijen daar positief tegenover staan en dat is een radicale verandering. In de 2017 pleitte alleen de SGP expliciet voor kernenergie, maar bijna alle partijen hebben dus een ontwikkeling doorgemaakt.

Dat geldt ook voor D66, de partij van minister Jetten voor Klimaat en Energie. Die wees kernenergie in het verkiezingsprogramma van 2017 nog af, maar staat er inmiddels helemaal voor open.

Jetten zegt daar wel steeds bij dat kernenergie een bescheiden onderdeel moet zijn van de energiemix. "Wind op zee en zon, dat worden onze belangrijkste energiebronnen. Maar voor momenten dat het niet waait of de zon niet schijnt, heb je ook CO2-vrije energie nodig en dan kan kernenergie een goede oplossing zijn."

Hij erkent dat er binnen D66 altijd veel discussie over is geweest, ook bij het vaststellen van het verkiezingsprogramma. "Maar dan zie je toch dat een groot deel van de D66'ers zegt: we moeten extra tempo maken met het verduurzamen van Nederland en dan moet je duurzame alternatieven niet uitsluiten."

Het aantal uitgesproken tegenstanders in de Tweede Kamer is inmiddels op de vingers van één hand te tellen: GroenLinks-PvdA, SP, Partij voor de Dieren en Bij1. En dan nog gooien ze de deur vaak niet helemaal dicht. Zo schrijft de SP in het verkiezingsprogramma dat kernenergie "nu niet" als alternatieve energiebron kan worden ingezet, omdat er nog geen milieuveilige oplossing is gevonden voor de opslag van kernafval, dat duizenden jaren radioactief blijft.

In het College Tour-verkiezingsdebat van afgelopen zondag stond GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Timmermans alleen in zijn afwijzing. En die draaide, zo verdedigde hij met vuur, niet meer zoals vroeger om potentiële gevaren. In tegendeel. "Ik heb niets tegen kernenergie", zei Timmermans.

Zijn bezwaren zitten hem in de kosten en de beperkte ruimte in Nederland. Hij vindt het niet verstandig om in nieuwe kerncentrales te investeren. "Het gaat om vele miljarden, er is geen bedrijf dat erin wil stappen, het moet allemaal met publiek geld gebeuren en tegen de tijd dat die dingen er staan, is de technologie zo ver dat we inmiddels bijna kernfusie hebben."

Ook bij de tegenstanders is het denken duidelijk verschoven. "Het is hartstikke goed als ze het in andere landen doen, waar wel de ruimte is", aldus Timmermans in de uitzending. "Maar wij hebben het in Nederland niet nodig."

Om minder afhankelijk te zijn van buitenlands gas overweegt de overheid zelf een grotere rol te gaan spelen in gaswinning op de Noordzee. Nu heeft de overheid nog een minderheidsaandeel in alle olie- en gasprojecten op land en in het Nederlands deel van de Noordzee.

Vanwege het aardbevingsrisico blijft er 500 miljard kubieke meter gas in de Groningse grond zitten. Onder de Noordzee kan er nog zo'n 100 miljard kuub gas worden gewonnen. Nederlandse huishoudens en bedrijven verbruiken op dit moment zo'n 30 miljard kuub gas op jaarbasis.

Een derde van dat verbruik is nu afkomstig van de Noordzee, maar dat aandeel neemt snel af. Offshore gaswinning, dus gaswinning op zee, is duurder dan het oppompen van gas uit het Groningenveld. Vanwege de lage gasprijzen vóór de gascrisis liepen de investeringen van bedrijven in gaswinning op zee al terug. Maar ook met de hoge gasprijzen van nu is er weinig belangstelling voor gaswinning in de Noordzee.

Langdurige vergunningstrajecten en rechtszaken van milieuorganisaties maken bedrijven huiverig voor nieuwe gasboringen op zee. De olie- en gasindustrie vindt het aantrekkelijker om te investeren in de exploitatie van gasvelden op zee in het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen. Die landen hebben kortgeleden toestemming gegeven voor nieuwe gasboringen en hebben volgens de industrie aantrekkelijker voorwaarden dan Nederland.

In de video zie je hoe 60 kilometer boven Terschelling de gaswinning op de Noordzee verloopt:

Het demissionaire Nederlandse kabinet wil de laatste resten Noordzeegas zo snel mogelijk naar boven halen. Weliswaar wil de overheid uiteindelijk van gas af, maar op dit moment is nog altijd zo'n 87 procent van de huishoudens afhankelijk van aardgas voor de verwarming van hun huis.

Alternatieven met restwarmte en geothermie komen maar langzaam van de grond. Voorlopig is er dus nog aardgas nodig en dat kan dan beter van eigen bodem komen, is de redenering.

Recent hebben onderzoekers van het Haags Centrum voor Strategische Studies de voordelen hiervan op een rij gezet. Zo ligt de methaanuitstoot van eigen gaswinning ruim 30 procent lager dan die van geïmporteerd vloeibaar gas (lng). Noordzeegas zorgt er ook voor dat Nederland minder afhankelijk is van het buitenland. Verder heeft eigen gaswinning een dempend effect op de extreme schommelingen van de gasprijs.

Om bedrijven over de streep te trekken wil staatssecretaris Vijlbrief van Economische Zaken en Klimaat de vergunningsprocedures versnellen en de rol van Energie Beheer Nederland (EBN) vergroten. EBN neemt nu namens de overheid voor 40 procent deel in alle olie- en gasprojecten op land en in het Nederlandse deel van de Noordzee.

Op die manier stroomt via EBN een groot deel van de opbrengsten van de olie- en gaswinning naar de staatskas. Samen met de olie- en gasbedrijven wordt nu onderzocht of een meerderheidsbelang van EBN de exploitatie van nieuwe gasvelden kan vlottrekken. Het belang zou bij sommige boringen in theorie zelfs kunnen oplopen tot 100 procent, waarbij olie- en gasbedrijven worden ingehuurd voor de uitvoering.

Het onderzoek moet voor het einde van het jaar zijn afgerond zodat het na de verkiezingen van november onderdeel kan zijn van de onderhandelingen over een kabinet.

Niet iedereen in Den Haag is voorstander van gaswinning. De combinatie GroenLinks-PvdA wil vanwege het klimaat zelfs een wettelijk verbod op het aanboren van nieuwe gasvelden.

De VVD wil de aardgaswinning op de Noordzee juist uitbreiden om de afhankelijkheid van het buitenland te verkleinen. Ook Pieter Omtzigt wil met zijn partij Nieuw Sociaal Contract het Noordzeegas gebruiken om de Nederlandse consument te beschermen tegen grote prijsschommelingen.

Tegenstanders, waaronder Greenpeace, zijn van mening dat nieuwe gasboringen niet alleen slecht zijn voor het klimaat, maar ook weinig zin hebben. Het gastekort is door sluiting van het Groningenveld en de ban op Russisch gas vooral een probleem voor de komende jaren zeggen zij.

Omdat het een aantal jaren duurt voor nieuwe boringen gas opleveren vinden zij nieuwe boringen zinloos. Versnelling van de overgang op duurzame elektriciteit en energiebesparing is daarom beter dan nieuwe gasvelden aanboren, zeggen de tegenstanders.

Om nog enig rendement te hebben van investeringen in nieuwe gasboringen, zijn de voorstanders van mening dat haast geboden is. Met het sluiten van bestaande gasvelden op zee verdwijnt ook een deel van de pijpleidingen op de bodem van de Noordzee die het gas naar het vasteland transporteren. Volgens de industrie is het daarom nu of nooit.