Het elektriciteitsnet moet worden uitgebreid, er moet een waterstofnetwerk komen en er moeten installaties komen waarmee CO2 van de industrie kan worden afgevangen en opgeslagen in lege aardgasvelden onder de Noordzee. De projecten zijn nodig om de klimaatdoelen voor 2030 te halen, maar de doelen raken uit zicht. Een voorbeeld van de Gasunie in de Groningse Eemshaven toont aan dat projecten ook snel gerealiseerd kunnen worden.

Regels en procedures halen de vaart uit de energietransitie met als gevolg dat veel bedrijven die van het gas af willen, geen zware elektriciteitsaansluiting kunnen krijgen. Voor sommige projecten is nieuwe wetgeving nodig en het is onzeker of de Tweede Kamer die nog gaat behandelen voor de verkiezingen in november. De aanleg van de infrastructuur voor het afvangen van CO2 van de petrochemische industrie in de Rotterdamse haven stokt vanwege stikstofregels.

Nederland lijkt steeds vaker 'op slot' te zitten maar afgelopen jaar was er een opvallende uitzondering. Binnen 200 dagen legde de Gasunie in samenwerking met Groningen Seaports, bouwbedrijven en verschillende overheden een drijvende lng-terminal (vloeibaar gas) in de Groningse Eemshaven aan. Die was nodig om het verlies aan Russisch gas te compenseren met vloeibaar gas uit de Verenigde Staten.

Het kabinet overtuigde de provincie Groningen van het 'nationaal belang' en regelde een gedoogvergunning voor de twee fabrieksschepen. Ondertussen rekenden alle partijen terug vanuit de opleveringsdatum van 15 september 2022, die nodig was om voor de winter de gasvoorraden gevuld te hebben. Uitstel van oplevering was geen optie.

Het project slaagde volgens Hans Coenen, lid van de raad van bestuur van de Gasunie, omdat "alle partijen de urgentie voelden". De dreiging van gezinnen die hun huis niet kunnen verwarmen, industrieën die stil dreigen te vallen en de schok van de Russische inval in Oekraïne zorgden ervoor dat alle problemen en bezwaren werden opgelost. Bouwmateriaal werd 'geleend' van andere projecten, ruim 500 man personeel uit Mozambique, Tsjechië, Australië en andere delen van de wereld werd ingevlogen naar de Eemshaven.

Hans Coenen heeft de manier van werken inmiddels met veel mensen uit de energiesector besproken, ook met minister Jetten voor Klimaat en Energie. Coenen denkt dat het navolging krijgt, al zal het niet meevallen om de urgentie van afgelopen jaar te kopiëren. Ook is er geen enkele organisatie in Groningen tegen de gedoogvergunning in beroep gegaan, zijn er geen woningen in de Eemshaven en ligt er geen Natura 2000-gebied in de directe omgeving.

Toch kan de manier van werken navolging krijgen, verwacht ook Marjolein Dieperink, hoogleraar Klimaatverandering en Energietransitie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. "Wat er in de Eemshaven is gebeurd, is dat marktpartijen en overheden heel dicht op elkaar zijn gaan zitten in een vroeg stadium van het proces en met elkaar hebben bekeken wat er nodig is om het project tot een goed einde te brengen."

Dieperink is partner bij advocatenkantoor AKD en als advocaat bij veel energieprojecten betrokken; "Ik zie dat projecten soms traag verlopen en dat het beter kan." Net als netbeheerders, werkgevers en milieuorganisaties vreest Dieperink dat de klimaatdoelen voor 2030 uit beeld verdwijnen onder meer vanwege de val van het kabinet. "Bijvoorbeeld voor waterstof en warmtenetten is nieuwe wetgeving nodig en die processen duren lang en de meeste partijen wachten die af voor ze investeren. De vraag is of 2030 niet te snel komt."

Voor het lng-project in de Eemshaven deed minister Jetten een beroep op het nationaal belang en het gevaar voor de openbare orde en veiligheid als er een tekort aan gas zou ontstaan. De vraag is of de bosbranden, hittegolven en overstromingen die de wereld dit jaar teisteren niet aantonen dat de klimaatcrisis inmiddels ook een zaak van openbare orde en veiligheid is.

"Er zijn steeds meer rapporten die aantonen dat we achterlopen bij de doelstellingen uit het Parijs-akkoord, daarom valt ook hier zo'n noodsituatie wel te beredeneren", zegt Dieperink. Netbeheerders, werkgevers en milieuorganisaties hebben in een brandbrief aan de Tweede Kamer gepleit voor snelheid. De organisaties zijn bang dat vanwege de val van het kabinet, energieprojecten die van belang zijn om de klimaatdoelen te halen nog verder uit het zicht raken.

SP-Tweede Kamerlid Peter Kwint stelt zich bij de komende verkiezingen niet opnieuw verkiesbaar. Kwint zit sinds 2017 in de Kamer en is woordvoerder onderwijs, jeugdzorg en cultuur en media. De afgelopen jaren was hij lid van de parlementaire enquêtecommissie naar de aardgaswinning.

De 38-jarige Kwint zegt dat er geen ruzie of ander drama aan zijn vertrek ten grondslag ligt. "Maar ik heb het gevoel dat anderen de volgende periode hier beter kunnen zitten."

De SP'er met het informele voorkomen schrijft dat hij meer tijd wil doorbrengen met zijn vrouw en dochters, maar zegt ook dat 'Den Haag' hem steeds meer is gaan tegenstaan. Volgens Kwint lukt het de Kamer en het kabinet "steeds minder goed om de noden van mensen te adresseren en daadwerkelijk verbeteringen voor mensen af te dwingen".

In zijn afscheidsbrief somt Kwint op wat er op zijn werkterrein allemaal niet in orde is. "Wanneer ik naar mijn eigen onderwerpen kijk dan kraakt de jeugdzorg uit haar voegen, is de jeugdbescherming niet eens bijna op orde, voorkomt een personeelstekort in de kinderopvang straks dat het gratis wordt, is het lerarentekort groter dan ooit en is een kwart van de kinderen die van de middelbare school af komen, functioneel laaggeletterd."

De wetenschap dat geen van die zaken is opgelost, maakt zijn vertrek "alleen maar frustrerender", schrijft het Kamerlid. Toch is dit wel het moment om te stoppen, vervolgt Kwint, omdat hij niet onderaan de glijbaan van groeiend cynisme wil belanden. "Dat gaat heel rap en vervolgens kun je niet meer tegen de glijbaan op klimmen en je vertrouwen herwinnen."

Hoe er in de Kamer is omgegaan met het Groningen-rapport is voor Kwint "een extra duw richting de uitgang" geweest, schrijft hij. De conclusie dat de overheid jarenlang heeft gefaald in het bieden van veiligheid voor Groningers, had moeten leiden tot de val van het kabinet, vindt het Kamerlid.

Kwint zit nog tot de verkiezingen in november in de Tweede Kamer. Wat hij daarna gaat doen, weet hij nog niet.

Kwint is niet het eerste SP-Kamerlid dat aankondigt niet door te willen. Maarten Hijink stopte in april, Renske Leijten in juli en gisteren zei Mahir Alkaya dat hij niet opnieuw op de kieslijst wil. Lilian Marijnissen gaat wel door als lijsttrekker.

De enquêtecommissie uit de Tweede Kamer die onderzoek doet naar het fraudebeleid begint in september met de openbare verhoren. De commissie maakte vandaag verder bekend dat ook VVD en CDA weer in de commissie zijn vertegenwoordigd.

In de enquête wordt onderzocht hoe de overheid fraude bestrijdt en wat er in de dienstverlening aan burgers is misgegaan. Directe aanleiding voor de enquête zijn de parlementaire onderzoeken naar de toeslagenaffaire en naar het functioneren van organisaties als het UWV en het CBR.

Het was eerst de bedoeling dat de verhoren al in februari zouden beginnen, maar dat wordt dus ruim een half jaar later. Ze zijn nu gepland voor 6 september tot en met 6 oktober. De afgelopen tijd heeft de enquêtecommissie onder leiding van D66-Kamerlid Salima Belhaj veel voorgesprekken met deskundigen en getuigen gevoerd.

Onlangs trokken Kamerleden van VVD en CDA zich terug uit de commissie, onder meer omdat die te veel werk zou kosten. Vandaag werd bekend dat CDA'er Evert Jan Slootweg toch weer lid wordt. En bij de VVD wordt Hatte van der Woude vervangen door Thierry Aartsen.

In korte tijd heeft de Kamer drie enquêtes uitgeschreven. De commissie die de aardgaswinning in Groningen onderzocht, bracht in februari haar eindrapport uit en de verhoren in de fraude-enquête beginnen dus over twee maanden. De derde enquête, naar het coronabeleid, is op de lange baan geschoven.

Er wordt hard gewerkt aan de realisatie van duurzame energie op land om de klimaatdoelen van 2030 te halen. Maar ook daarna blijft er nog veel extra groene elektriciteit nodig. Dat blijkt uit de nieuwe voortgangsrapportage van het landelijk bureau van de dertig energieregio's in Nederland, de zogenoemde RES'en. Met alleen de wind- en zonne-energie waar nu aan gewerkt wordt, gaat het niet lukken om het uiteindelijke doel, Nederland klimaatneutraal, te halen.

De dertig energieregio's slagen er wel in om in 2030 ten minste 35 TWh aan duurzame energie op land op te wekken. Er zijn al veel zonne- of windparken gerealiseerd, in aanbouw, of in de vergunningsfase. Maar ze hebben een hogere eigen ambitie voor dat jaar van 55 TWh, en dat gaat waarschijnlijk niet gehaald worden. Vooral de stikstofproblematiek en de krapte op het elektriciteitsnet zijn daarbij bekende en hardnekkige problemen.

Eerder deze week presenteerde minister Jetten van Klimaat zijn Concept Nationaal Plan Energiesysteem. Het Rijk benadrukt daarin dat er vooral wordt ingezet op windenergie, zowel op zee als op land, zonne- en kernenergie. Dit is een belangrijk signaal voor de regio's, zegt een woordvoerder van het Nationaal Programma RES (Regionale Energie Strategie). "Je proeft dat zonder dat perspectief mensen soms denken: misschien hoeft het niet meer zo nodig, we halen dat doel wel, en kunnen wel wat achteroverleunen. Maar dat kan dus niet."

Het kabinet wil ook dat de elektriciteitssector al in 2035 volledig CO2-vrij is. Dat betekent dat er tegen die tijd geen aardgas of steenkool meer gebruikt wordt om stroom mee op te wekken. "Het is belangrijk dat er nu duidelijkheid is over de jaren na 2030. Daar hebben de regio's ook behoefte aan. 2030 is al dichtbij, en mensen wilden weten wat er na die tijd nog nodig is", aldus de woordvoerder.

Het beeld van de voortgang met alle duurzame elektriciteitsproductie op land is overigens wisselend. De regio's die al lange tijd bezig zijn met duurzame energie lijken hun eigen ambitie (onderdeel van het hogere doel van 55 TWh) te halen. Andere zeggen nu al dat hun eigen hogere ambitie niet haalbaar is in 2030. Als reden daarvoor wordt soms gegeven dat niet duidelijk was wat er na 2030 nog nodig is. Maar ook andere problemen spelen een rol.

Zo kunnen radarsystemen van defensie, het ontbreken van draagvlak of onduidelijkheid over milieunormen voor windmolens meespelen. Wat betreft dit laatste is in sommige regio's de bouw van windparken stopgezet, na een uitspraak door de Raad van State in 2021. Die zette destijds een streep door de geldende milieuregels. Sommige regio's hebben inmiddels zelf nieuwe milieunormen gemaakt, andere wachten af waar de Rijksoverheid mee komt.

Tegelijk is een andere trend dat bedrijven en burgerinitiatieven steeds meer de handen ineen slaan. Ze vormen 'smart energyhubs' en energie-gemeenschappen. Daarbij wisselen bedrijven en geregeld ook lokale energiecoöperaties energie uit en maken afspraken over verbruik en opslag van energie. Het vormen van zo'n energiehub kan een oplossing zijn voor de overbelasting van het elektriciteitsnet.

Op steeds meer plekken kunnen bedrijven niet meer worden aangesloten op het stroomnet. Door meer samen te werken en onderling afspraken te maken over efficiënt energieverbruik, kan verdere overbelasting van het net worden tegengegaan. Bovendien geeft dat nieuwe partijen toegang tot de verschillende markten in de energiesector.

"Een hub stelt kleinere en/of niet-professionele partijen in staat hun eigen energievoorziening te regelen", schrijft het ministerie van Economische Zaken en Klimaat in een routekaart voor energiehubs, die vorige maand werd gepubliceerd. "Dat vraagt wel om nieuwe spelregels, want de markten zijn hier nog niet op ingericht."