Op 4 september vervalt de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) voor derdelanders met een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne. Hierdoor hebben zij vanaf dat moment niet meer dezelfde rechten als vluchtelingen uit Oekraïne. Om te voorkomen dat er extra druk ontstaat bij de al overvolle asielopvang behandelt de IND nu al een deel van de asielaanvragen van derdelanders uit Syrië, Jemen en veilige landen. Daarnaast stimuleert het kabinet nogmaals vrijwillig vertrek terwijl derdelanders nog gebruik maken van de opvang voor vluchtelingen uit Oekraïne. Derdelanders met nog lopende asielaanvragen worden na het vervallen van de RTB gefaseerd overgeplaatst naar COA-opvang. Zo wordt de extra belasting op de asielopvang verminderd. Dat schrijft staatssecretaris Eric van der Burg (JenV) vandaag aan de Tweede Kamer.

Vluchtelingen uit Oekraïne die vanwege het conflict in hun land naar Nederland gevlucht zijn en in onzekerheid verkeren over hun toekomst, kunnen te maken hebben met psychische of psychosociale problemen. Binnenkort kunnen zij in hun eigen taal ondersteuning krijgen van Oekraïense psychologen die ook vanwege de oorlog zijn gevlucht. Het kabinet heeft twee partijen aangewezen om dit te organiseren: het samenwerkingsverband Empatia en het Loket Oekraïense Ontheemden Psychosociale Hulpverlening (LOOP).

Gemeenten krijgen € 15 miljoen om Oekraïense vluchtelingen op een laagdrempelige manier lessen Nederlands aan te bieden. Nederlands spreken maakt het makkelijker om een baan te vinden, helpt in contacten met Nederlanders en zorgt dat Oekraïense kinderen het Nederlandse onderwijs kunnen volgen.

Derdelanders kunnen tot 4 september 2023 in de opvang voor vluchtelingen uit Oekraïne verblijven om zo de hoge druk op de asielopvang te verlichten. Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, Eric van der Burg, besluit hiertoe na overleg met de VNG en het Veiligheidsberaad. Het gaat om circa 4.660 derdelanders die gevlucht zijn uit Oekraïne, maar feitelijk afkomstig zijn uit andere landen. Zij studeerden of werkten bijvoorbeeld in Oekraïne. In deze periode start de IND gelijktijdig met de behandeling van hun asielaanvragen.

De Richtlijn Tijdelijke bescherming is verlengd tot 4 maart 2024. Voor het grootste gedeelte van de vluchtelingen uit Oekraïne, verandert er niets en behouden zij toegang tot de arbeidsmarkt. Vluchtelingen met een tijdelijke verblijfsvergunning in de Oekraïne (voor bijv. werk of studie) en dus niet de Oekraïense nationaliteit hebben, vallen niet meer onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming vanaf 4 maart 2023. Vluchtelingen die niet meer onder de richtlijn vallen moeten om in Nederland te mogen werken een werkvergunning hebben.

In oktober 2022 heeft de Europese Commissie de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) met een jaar verlengd tot 4 maart 2024. Deze richtlijn geeft vluchtelingen uit Oekraïne recht op opvang en medische zorg. Maar ook op onderwijs voor minderjarige kinderen en de mogelijkheid om te werken. Gezien het huidige verloop van de oorlog en op basis van de Early-Warning-rapportages van Clingendael is de verwachting dat veel vluchtelingen uit Oekraïne niet op korte termijn terugkeren en de instroom gestaag blijft voortduren. In deze situatie richt het kabinet zich op de lange termijn, met specifieke aandacht voor het bevorderen van participatie en zelfredzaamheid voor de periode dat vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland verblijven.

Vluchtelingen uit Oekraïne vallen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) en hebben recht op fatsoenlijk onderdak, levensonderhoud en medische zorg. Door de plotselinge en zeer hoge instroom van vluchtelingen uit Oekraïne en de al grote druk op het COA heeft het kabinet op 1 april 2022 het staatsnoodrecht geactiveerd. Onder het staatsnoodrecht kregen burgemeesters de wettelijke taak om zorg te dragen voor de opvang en verzorging van vluchtelingen uit Oekraïne.

Afgelopen week zijn met behulp van de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) de eerste vluchtelingen uit Oekraïne met de niet-Oekraïense nationaliteit (derdelanders) via Schiphol teruggekeerd naar hun land van herkomst of een ander land buiten de Europese Unie waar duurzaam verblijf mogelijk is. Deze mensen hebben gebruik gemaakt van het remigratiebeleid waarbij de DT&V extra ondersteuning bij vertrek biedt en er een tijdelijke financiële bijdrage aangeboden wordt om te vertrekken. Met deze tijdelijke regeling wil de Nederlandse overheid deze derdelanders actief stimuleren vrijwillig te vertrekken. Dit beleid geldt van 15 november 2022 tot 1 februari 2023.

Vanwege de oorlog zijn veel mensen Oekraïne ontvlucht. Ook mensen die niet de Oekraïense nationaliteit hebben en geen permanente asiel- of verblijfsvergunning hebben in Oekraïne. Deze zogeheten derdelanders zijn afkomstig uit andere landen en studeerden of werkten bijvoorbeeld in Oekraïne. Zij verblijven nu in Nederland op grond van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB). Onder voorwaarden kunnen zij tijdelijk financiële ondersteuning aanvragen bij de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V) om te remigreren. 

Na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne kwamen er vrijwel direct veel vluchtelingen naar Nederland. Daarom is in maart 2022 onder hoge tijdsdruk de Regeling opvang ontheemden Oekraïne (RooO) tot stand gekomen. De RooO regelt de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne door burgemeesters en hun gemeenten. In de regeling is onder andere de hoogte van de maandelijkse financiële toelage (eet- en leefgeld) geregeld die de vluchtelingen uit Oekraïne ontvangen om in hun levensbehoeften te kunnen voorzien.

Nog niet alle vluchtelingen uit Oekraïne die onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming vallen hebben een bewijs van verblijf (een sticker of O-document) opgehaald bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Hiermee kan hij of zij aantonen dat hij of zij mag werken in loondienst zonder tewerkstellingsvergunning.

Vanaf 1 april 2022 geldt er een vrijstelling voor de tewerkstellingsvergunning (twv) voor werkgevers die vluchtelingen uit Oekraïne in loondienst willen nemen. Voor vluchtelingen uit Oekraïne gold een overgangsperiode. In deze periode kregen zij de kans om de juiste documenten op te halen bij de IND, die hun status als tijdelijk ontheemd bevestigt. Die status geeft hen bijvoorbeeld het recht om te mogen werken in Nederland.

Sinds de Russische aanval op Oekraïne worden er in Nederland ruim 80.000 vluchtelingen uit Oekraïne opgevangen. Volgens de scenarioschets die Clingendael in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid uitgevoerd heeft, zal het conflict in Oekraïne nog een tijd voortduren. Daarom moet er rekening mee gehouden worden dat aantallen vluchtelingen uit Oekraïne naar Nederland zullen blijven komen. En dat een relatief klein deel van hen op korte termijn kan terugkeren vanwege het onduidelijke verloop van de oorlog. Dit scenario en het feit dat de Europese Commissie op 14 oktober 2022 heeft aangekondigd de Richtlijn Tijdelijke Bescherming met een jaar te verlengen, maakt het aannemelijk dat opvang in Nederland nog aanzienlijke tijd nodig is.   

Sinds het uitbreken van de oorlog zijn er ruim 7 miljoen Oekraïners gevlucht naar Europese landen. De meesten van hen verblijven in directe buurlanden. Ruim 80.000 vluchtelingen uit Oekraïne staan in Nederland ingeschreven in de BRP. Naar aanleiding van deze stroom vluchtelingen en om dezelfde standaarden en rechten aan mensen uit Oekraïne te kunnen garanderen in alle EU-lidstaten, heeft de Raad van de Europese Unie de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) op 4 maart 2022 in werking gesteld. Hiermee hebben vluchtelingen uit Oekraïne recht op opvang, medische zorg, werk en onderwijs. De Europese Commissie heeft tijdens de JBZ-Raad op 14 oktober bekend gemaakt de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) met een jaar in ongewijzigde vorm te verlengen. 

De afgelopen maanden is in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid onderzoek gedaan naar de kosten die gemeenten maken voor de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne. Doel van het onderzoek was om in beeld te brengen welke kosten gemeenten maken voor de gemeentelijke en particuliere opvang van vluchtelingen uit Oekraïne, en op welke manier zij daarvoor het beste gecompenseerd kunnen worden. De conclusies van het onderzoek zijn gebaseerd op inbreng van ongeveer 120 gemeenten. Op basis van de uitkomsten van dit onderzoek zijn nieuwe normbedragen vastgesteld.

Het kabinet wil dat werkende Oekraïense ontheemden, en alle andere werkende ouders met een partner buiten de EU, aanspraak kunnen maken op kinderopvangtoeslag. Kinderopvangtoeslag is een belangrijk middel om werk en de zorg voor kinderen te kunnen combineren. De ministerraad heeft op voorstel van minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ingestemd met de wetswijziging om dit mogelijk te maken.

Kunstenaars die voor de Russische agressie in Oekraïne naar Nederland gevlucht zijn, kunnen gebruikmaken van een steunregeling. Het kabinet kondigde eerder dit jaar aan € 1 miljoen vrij te maken, zodat deze makers uit Oekraïne en Rusland hun culturele en creatieve beroepen tijdelijk kunnen blijven uitoefenen in Nederland. De ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Buitenlandse Zaken (BZ) hebben elk € 500.000 beschikbaar gesteld.

Vanaf 1 april 2022 geldt er een vrijstelling van de twv (tewerkstellingsvergunning)-plicht voor werkgevers die ontheemden uit Oekraïne in loondienst willen nemen. Voor ontheemden uit Oekraïne geldt een overgangsperiode. In deze periode krijgen zij de kans om de juiste documenten op te halen bij de IND, die hun status als tijdelijk ontheemd bevestigt. Die status geeft hen bijvoorbeeld het recht om te mogen werken in Nederland. Deze overgangsregeling loopt op dit moment tot en met 31 augustus. Maar omdat onzeker is of alle ontheemden die dit willen en recht hebben op deze documenten, deze ook voor 1 september van de IND kunnen krijgen, wordt deze overgangsregeling verlengd tot en met 31 oktober 2022.

Het aantal vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland stijgt al meerdere maanden net iets harder dan het aantal gemeentelijke opvangplekken voor deze groep. Daardoor stijgt de bezettingsgraad langzaam richting de 95% en verder. Dit zorgt ervoor dat de opvangcapaciteit voor vluchtelingen uit Oekraïne onder druk staat. Om te voorkomen dat er daadwerkelijk een tekort aan opvangplekken ontstaat, wordt er op dit moment in samenwerking met Veiligheidsregio’s en gemeenten hard gewerkt om extra opvangplekken voor Oekraïense vluchtelingen te realiseren.

Door de invasie van Rusland in Oekraïne zijn veel Oekraïners ontheemd geraakt. Zij zoeken toevlucht in verschillende Europese landen, waaronder Nederland. Het gaat veelal om vrouwen met kinderen, omdat hun partners vanwege de dienstplicht in Oekraïne (moeten) blijven. Om deze moeders te kunnen helpen bij het combineren van werk en de zorgtaak voor hun kind of kinderen, maakt het kabinet kinderopvangtoeslag voor Oekraïense ontheemden mogelijk. Daarvoor is een wijziging van de Wet kinderopvang nodig.