Er is veel aandacht in de media voor de gezondheidseffecten van grote industrie op de omgeving, en ook weten we allemaal dat in overvolle flatwoningen in arme wijken over het algemeen minder gezonde mensen wonen. Het maakt dus uit waar je woont in Nederland. Precies daar over gaat het essay ‘Gezondheidsachterstanden: kijk ook eens naar de ruimtelijke dynamiek’ van PBL-onderzoeker Judith Hin, dat bijna uit komt. De podcast over het essay staat nu al online.

Belastingvoordeel voor het gebruik van fossiele brandstof is moeilijk te rijmen met ambitieus klimaatbeleid. De discussie over fossiele subsidies is nu vooral gericht op de hoogte van potentieel misgelopen belastinginkomsten door vrijstellingen of verlaagde tarieven van belastingen op energie. Daarbij blijft de onderliggende kernvraag onderbelicht: levert wijziging van een regeling een bijdrage aan de energietransitie en daarmee aan het klimaatbeleid? Dit concluderen PBL en CPB in een nieuwe studie die vandaag verschijnt.

Nieuwe gebouwen veranderen het landschap. Het PBL onderzocht specifiek de groei van distributiecentra en recreatiewoningen vanwege toenemende zorgen in de maatschappij hierover. Daaruit blijkt dat het aantal grote gebouwen zoals distributiecentra en kassen de afgelopen jaren met 2.500 is toegenomen. Het aantal grote distributiecentra (XL en XXL) is in deze periode, tussen 2016 en 2021, zelfs met 40 procent toegenomen. Nederland heeft inmiddels relatief gezien twee keer zoveel vierkante meters distributiecentra per inwoner als bijvoorbeeld buurland Duitsland. Er zijn ook 10.072 recreatiewoningen bijgekomen, een groei van 8,7 procent. De toename was het grootst in Zeeland en Limburg. 

Op 28 september vond het seminar De kracht van de kaart! plaats, georganiseerd door het Planbureau voor de Leefomgeving in samenwerking met de TU Delft. In een volle zaal met meer dan honderd bezoekers en voor een even groot onlinepubliek werden historische kaarten (Reinout Rutte, TU Delft), toekomstkaarten (Kersten Nabielek, PBL) en kaartonderzoek in de context van nationale ruimtelijke beleid (Elien Wierenga, ministerie van Binnenlandse Zaken) gepresenteerd en besproken.

Hoe een circulaire economie er in 2050 precies uit zal zien is nog onduidelijk. Wel is evident dat er een groeiende behoefte zal zijn aan bedrijventerreinen voor recycling en (bio)grondstofverwerking, evenals binnenstedelijke locaties voor reparatie en deeleconomie. Deze ruimtevraag is vaak nog niet gespecificeerd, terwijl concurrerende ruimteclaims van bijvoorbeeld woningbouw, energietransitie en datacenters helderder zijn. Hierdoor dreigt over enkele decennia de benodigde ruimte voor circulaire economie niet beschikbaar te zijn. Dit concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een verkennende studie die vandaag verschijnt.

Ondanks het druilerige weer verzamelden zich beleidsmakers, onderzoekers en studenten uit het hele land voor de What Works School om in gesprek te gaan over regionale verschillen.

Met de plannen in de Voorjaarsnota Klimaat zet het inmiddels demissionaire kabinet een belangrijke stap vooruit op weg naar realisatie van het wettelijke doel van 55 procent minder broeikasgasuitstoot in 2030, vergeleken met 1990. Nederlandse en Europese plannen die concreet genoeg zijn voor een effectschatting zorgen voor 5 procentpunt extra emissiereductie ten opzichte van de raming van vorig jaar. Zo is een reductie van 46 tot 57 procent mogelijk. Maar om de bovenkant van deze bandbreedte aan te tikken en dus het doel te halen moet alles meezitten, ook niet-stuurbare factoren zoals weer en elektriciteitsimport. Dit blijkt uit de Klimaat- en Energieverkenning (KEV) 2023.

Onderwerpen als energie, stikstof en de woningmarkt worden niet langer alleen besproken door experts, politici en beleidsmakers, maar ook aan de keukentafel en in televisieprogramma’s. Er moet iets gebeuren in de samenleving, daar lijkt iedereen  van doordrongen. Veranderingen zijn nodig en zullen iets vragen van ons allemaal. Maar wat en hoe precies? En wie zijn daarbij actief?

Fundamentele keuzes maken met oog voor de lange termijn is noodzakelijk om de problemen rond wonen, biodiversiteit, klimaat, landbouw en stikstof aan te pakken. Deze keuzes zullen fors ingrijpen in ons dagelijks leven. Een door burgers als rechtvaardig ervaren verdeling van de lasten zou daarbij uitgangspunt moeten zijn. Voor het maken van fundamentele keuzes is een heldere en breed gedragen toekomstvisie op een duurzame samenleving noodzakelijk, vooruitkijkend naar het jaar 2050. Dit constateert het Planbureau voor de Leefomgeving in de Balans van de Leefomgeving 2023.

Gebieden rond spoorknooppunten bevatten veel mogelijkheden voor wonen en werken. Op veel plekken in Nederland zijn gemeenten en bedrijven aan het nadenken hoe ze deze gebieden het beste kunnen gaan gebruiken. In deze podcast vertelt PBL-er Like Bijlsma over haar studie Kansen rondom het spoor, die drie verschillende typen spoorknooppunten en omgeving onderzocht.“De investeringen op dit soort plekken kunnen heel veel verschillende doelen dienen en kunnen ook een bijdrage leveren aan de leefomgeving van een stad, van een hele regio”, vertelt Like Bijlsma. “Er komen zoveel mensen langs, dus het is heel belangrijk om heel goed te letten op de ruimtelijke kwaliteit die daar wordt gerealiseerd en of het ook passend is in betreffende context.“

De aankoop en inrichting van nieuwe natuurgebieden kost veel meer tijd en geld dan eerder voorzien. Van de afgesproken 80.000 ha nieuw te ontwikkelen natuur in het Natuurnetwerk in de periode tot 2027 is inmiddels iets meer dan de helft gerealiseerd. Dit ondanks dat er veel stappen zijn gezet. Natuurherstel vraagt, naast goed beheer en uitbreiding van het areaal, om een grotere inzet op ecologisch systeemherstel. Dit vereist een verregaande verandering in de directe omgeving van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en een gedeeld toekomstbeeld dat in veel gebieden nog ontwikkeld moet worden. Dit zijn enkele conclusies uit het PBL-rapport Lerende Evaluatie Natuurpact 3 met een terugblik op tien jaar natuurbeleid.

Op verzoek van de onderhandelende partijen heeft het PBL een reflectie geschreven op het concept van het Landbouwakkoord van 18 mei 2023. Deze reflectie is op 2 juni gedeeld met de onderhandelaars. Omdat bekend is geworden dat er geen Landbouwakkoord wordt gesloten maakt het PBL deze reflectie vandaag openbaar. Het PBL concludeert in de reflectie dat een breed gedragen Landbouwakkoord het fundament kan worden onder de transitie naar een robuuste en duurzame landbouwsector. Wel is daarvoor, meer dan in het conceptakkoord is vastgelegd, helderheid nodig over concrete doelstellingen van het akkoord, over de aanpak en over de precieze afspraken waaraan de onderhandelende partijen zich binden. Alleen dan kan duidelijk worden welke bijdrage de landbouw levert aan de opgaven van natuurherstel, water en klimaat, én krijgen boeren meer zekerheid over de toekomst van hun bedrijf.

Gemeenten hebben een grote variëteit aan plannen geformuleerd voor verduurzaming van de gebouwde omgeving in hun Transitievisies Warmte (TVW). Maar veel van deze plannen zijn nog voorwaardelijk en weinig concreet. Dat concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een analyse van de 338 warmteplannen die gemeenten in 2021 hebben opgesteld.

Zonder verdere implementatie zullen netto-nul-doelen niet zorgen voor hun beoogde klimaatuitkomst. Veel landen hebben beloofd, dat rond het midden van de eeuw hun broeikasgasemissies nihil zullen zijn, waarbij de resterende emissies gecompenseerd worden door CO2-vastlegging: netto nul. Maar veel van deze overheidsdoelen zijn niet wettelijk bindend, ze zijn vaak niet vertaald in een overkoepelend plan voor de lange termijn, en vaak ontbreekt beleid dat op de korte termijn zorgt voor dalende emissies. Om de klimaatdoelen van Parijs in zicht te brengen is dit wél noodzakelijk.

Het doel van bereikbaarheid is dat mensen ergens moeten kunnen komen, stelt Karel Martens, hoogleraar transportplanning aan het Israel Institute of Technology, tijdens deze podcast en ook tijdens de PBL Academielezing 2023, waar hij hoofdspreker was. “Dat maakt het best lastig te meten: de auto’s die in de file staan zijn heel zichtbaar, maar de mensen die niet op weg gaan omdat er geen openbaar vervoer naar hun werkplek leidt, zijn veel minder zichtbaar. Nu wordt een groep mensen heel goed bediend, namelijk de automobilist. Maar ook die andere groep die geen auto kan rijden heeft het recht om te werken waar ze willen, naar de zorginstelling te reizen van hun keuze en vrienden te maken met wie ze willen.”

Grofweg een derde van huidige opwarming van het klimaat is toe te schrijven aan andere broeikasgassen dan CO2, zoals methaan (CH4), lachgas (N2O), en gefluoreerde broeikasgassen (HFKs, PFKs, SF6 en NF3). Desondanks gaat in verhouding weinig aandacht in klimaatbeleid en -scenario’s naar deze niet-CO2-gassen. Over het reductiepotentieel van deze broeikasgassen bestaat grote onzekerheid. In een nieuw onderzoek in Nature Communications concluderen onderzoekers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en andere instituten dat met pessimistische aannames voor niet-CO2-emissies het 1,5 gradendoel al niet meer haalbaar is. Met gunstigere aannames is dit nog wel mogelijk. Meer aandacht voor reductie van deze broeikasgassen is daarom van groot belang.

De overheid is verplicht haar best te doen elke Nederlander een dak boven het hoofd te geven in Nederland , zo staat in de grondwet. Bereikbaarheid zou ook een recht moeten zijn, stelde Karel Martens, professor Transport Planning aan het Technion Israel Institute of Technology, tijdens de PBL Academielezing van 25 mei 2023. “Of je nou je oma wil bezoeken of naar je werk wil gaan: bereikbaarheid geeft vrijheid.”

Econoom Bert Tieben start per 1 juli 2023 als sectorhoofd Integrale Beleidsanalyse Leefomgeving (IBL) bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Hij volgt Rob Weterings op, die begin dit jaar is begonnen als programmadirecteur bij het Nationaal Klimaat Platform.

Professor Baojing Gu (Zhejiang Universiteit, China) ontving op 27 april de eerste editie van de International Frontiers Planet Prize voor het Science artikel Abating ammonia is more cost-effective than nitrogen oxides for global mitigation of particulate matter (PM2.5) air pollution. PBL-onderzoeker Hans van Grinsven is een van de co-auteurs van het artikel.

Burgerbetrokkenheid is noodzakelijk voor een beter, effectiever en rechtvaardiger leefomgevingsbeleid. PBL-onderzoeker Jetske Bouma legt in deze podcast uit dat Nederland alleen  toekomstbestendig kan worden gemaakt met de inbreng, ideeën en inzet van burgers en de steun voor en acceptatie van beleid door de samenleving. Dat is ook de conclusie in ons recent verschenen rapport 'Betrokken burgers – Onmisbaar voor een toekomstbestendige leefomgeving'.