Burgerbetrokkenheid is noodzakelijk voor een beter, effectiever en rechtvaardiger leefomgevingsbeleid. Alleen met de inbreng, ideeën en inzet van burgers en de steun voor en acceptatie van beleid door de samenleving kunnen we de grote veranderopgaven aangaan om Nederland toekomstbestendig te maken; of het nu om fossielvrije energie, klimaatadaptatie, de grote woningtekorten of een natuurvriendelijker landbouw gaat.  In het PBL-rapport Betrokken burgers – onmisbaar voor een toekomstbestendige leefomgeving staan acht signalen over hoe de overheid burgers beter bij de ontwikkeling en uitvoering van leefomgevingsbeleid kan betrekken.

Om een fiftyfifty kans te hebben op het halen van het 1,5 gradendoel van Parijs kon de wereld begin 2020 nog 500 gigaton CO2 uitstoten. Daarvan is nu, drie jaar later, nog slechts 380 gigaton over. Hierdoor overschrijden we in vrijwel alle scenario’s de 1,5 graden opwarming tussen 2030 en 2035: tien jaar eerder dan verwacht in het vijfde synthese-rapport van het IPCC (AR5) uit 2014. Desondanks is het nog steeds mogelijk de opwarming aan het einde van de eeuw tot 1,5 graden te beperken met hooguit een beperkte overschrijding. Dat concludeert het zesde synthese-rapport (AR6) van het IPCC vandaag, waaraan onderzoekers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) intensief hebben meegeschreven.

Droogte, overstromingen en watervervuiling. De mondiale waterproblemen worden alleen maar groter door de groeiende wereldbevolking, verdere intensivering van het landgebruik, verstedelijking en klimaatverandering. Met wereldwijd radicaal ander beleid is de water- en klimaatproblematiek aan te pakken, tonen we aan in het nieuwe PBL-rapport The Geography of Future Water Challenges – Bending the Trend.

Verduurzaming, de aanpak van het woningtekort en ons aanpassen aan klimaatverandering vragen om grote ingrepen in de leefomgeving. Daarom is het van belang dat het kabinet scherpere keuzes maakt dan nu gebeurt, zegt het PBL in de Ruimtelijke Verkenning 2023. “De oplossingen voor een hele reeks urgente issues vragen allemaal ruimte en zullen de inrichting van het land op lange termijn ingrijpend veranderen. Een toekomstbestendig Nederland vergt decennialang vasthoudend omgevingsbeleid op alle bestuurlijke niveaus”, stelt David Hamers, een van de projectleiders van het onderzoek. 

Het versneld bijbouwen van tijdelijke woningen om de woningtekorten op te lossen blijkt lastig, doelen worden niet gehaald. Gelukkig zien we dat belemmeringen die het plaatsen van flexwoningen vertragen steeds beter worden opgelost, stelt PBL-onderzoeker Jolien Groot in deze aflevering van de PBL-podcast 26 minuten en 34 seconden.

De uitstoot van luchtverontreinigende stoffen is de afgelopen decennia flink gedaald en de daling zet de komende jaren waarschijnlijk door. Daarmee zijn de Europese emissiedoelen voor de luchtverontreinigende stoffen in 2030 binnen bereik. Maar om het stikstofdoel van het kabinet (74 % van het stikstofgevoelige Natura2000-areaal onder kritische depositiewaarde in 2030) te halen zijn wél forse extra inspanningen nodig om de ammoniakemissie voldoende te reduceren. Dit concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in Geraamde Ontwikkelingen in Nationale Emissies van Luchtverontreinigende Stoffen.

Voorzieningen en werk zijn in ons land zonder auto niet altijd makkelijk te bereiken, stelt PBL-onderzoeker Jeroen Bastiaanssen in deze aflevering van de PBL-podcast 26 minuten en 34 seconden. Per woonlocatie in Nederland berekende hij samen met collega Marnix Breedijk de bereikbaarheid van onder andere zorglocaties, scholen en werklocaties. Een van de conclusies is dat bij het bouwen van huizen, en dan vooral bij sociale woningbouw, goed gelet moet worden op bereikbaarheid.

De nieuwe Europese Bodemgezondheidswet bevat naar verwachting een doelstelling om de stedelijke uitbreiding in 2050 volledig afgebouwd te hebben. Een quickscan over de gevolgen voor Nederland tijdens een seminar op 24 januari 2023.

Er is de afgelopen jaren nauwelijks vooruitgang geboekt bij het realiseren van een volledig circulaire economie in 2050 en een halvering van het abiotisch grondstoffengebruik in 2030. Het gebruik van de meeste grondstoffen is niet gedaald. Alleen het gebruik van fossiele brandstoffen daalde, maar deze daling was incidenteel door de corona-lockdown.

De Bodemgezondheidswet die de Europese Commissie dit jaar voorstelt bevat naar verwachting een doelstelling om de stedelijke uitbreiding in 2050 volledig afgebouwd te hebben. Dat beleid kan aanzienlijke gevolgen hebben voor de Nederlandse plannen om het woningtekort aan te pakken. Veel hangt nog af van hoe het EU-beleid nader wordt gedefinieerd en vormgegeven. Dat staat in het PBL-rapport Quickscan toename van het ruimtebeslag in Nederland, dat vandaag verschijnt.

Het doel uit het Klimaatakkoord om in 2030 35 terawattuur (TWh) elektriciteit uit zonne- en windparken op land te produceren blijft haalbaar, hoewel het tempo van verdere concretisering in het afgelopen jaar lijkt te zijn afgenomen. Dit concludeert het PBL in ‘Monitor RES 2022: Een voortgangsanalyse van de Regionale Energiestrategieën’. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft het PBL gevraagd om de ontwikkeling van de RES’en onafhankelijk te monitoren. De Monitor RES 2022 is de vierde PBL-analyse van de RES’en.

Een circulaire bio-economie kan de klimaatimpact en het grondstoffengebruik van de sterk groeiende plasticsector flink beteugelen. Bij ongewijzigd beleid zal de wereldwijde productie van plastic tot 2100 waarschijnlijk verdrievoudigen. Nu al veroorzaakt de plasticsector bijna 5% van alle uitstoot van broeikasgassen. Door een circulaire biobased plasticindustrie volledig te voorzien van emissievrije elektriciteit, en door af te zien van afvalverbranding, kan de sector uiteindelijk zelfs uitgroeien tot een vorm van koolstofopslag. Dit constateren onderzoekers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), de Universiteit Utrecht, de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) en TNO in vakblad Nature.

Wereldwijd neemt de biodiversiteit af en verslechtert de kwaliteit van de natuur. De meeste biodiversiteitsdoelen die landen binnen de Verenigde Naties voor 2020 overeen waren gekomen, zijn dan ook niet gehaald. Al zijn er enkele uitzonderingen, zoals het biodiversiteitsdoel om 17% van het landoppervlak wereldwijd te beschermen. Dat concludeerde het IPBES in 2019, het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem. Het IPBES-rapport heeft echter ook een positieve boodschap. Alternatieve ontwikkelingstrajecten waarbij de natuur wordt beschermd, hersteld en duurzaam wordt gebruikt, zijn mogelijk. Via deze trajecten wordt tegelijkertijd bijgedragen aan het bereiken van andere duurzame ontwikkelingsdoelen zoals het aanpassen aan klimaatverandering, het vergroten van de voedselzekerheid en het waarborgen van gezonde steden en schoon water. Deze  ontwikkelingen zijn echter alleen mogelijk als er transformaties plaatsvinden in economische, sociale, politieke en technologische systemen  om de onderliggende oorzaken van het verlies aan biodiversiteit aan te pakken.

Verduurzaming van de industrie is een hoeksteen van het Nederlandse klimaatbeleid. Hiervoor is uitbreiding van infrastructuur voor elektriciteit, waterstof, CO2 en warmte nodig. Daarom zijn de Cluster Energiestrategieën (CES’en) opgesteld. Voor verzwaring van het elektriciteitsnet hebben netbeheerders exactere en concretere cijfers van de industrie nodig dan ze nu krijgen. Het PBL heeft in samenwerking met TNO en RVO de CES’en geanalyseerd en adviseert in het rapport ‘Reflectie op Cluster Energiestrategieën 2022 (CES 2.0)’ om meer vaart te maken met de ontwikkeling van een beveiligd platform (een datasafehouse). Hierop kunnen individuele bedrijven gevoelige gegevens delen met netbeheerders. Tegelijkertijd is het onvermijdelijk om meer onzekerheid te accepteren over de volledige benutting van toekomstige energie-infrastructuur en om politiek-maatschappelijke afwegingen daarbij een grotere rol te geven.

De Europese afspraak om netto geen extra land te bebouwen gaat de puzzel van woningnood, landbouwtransitie en klimaatadaptatie nog ingewikkelder maken, stelt PBL-onderzoeker David Evers in deze aflevering van de PBL-podcast 26 minuten en 34 seconden. Per 2050 moet Nederland de netto verstedelijking naar nul hebben teruggebracht, op veel kortere termijn moeten we al voorbereidingen daarvoor laten zien.

Hij gaf met veel plezier leiding aan het PBL, maar na zeven jaar ‘gunt’ Hans Mommaas het Planbureau voor de Leefomgeving een nieuwe directeur, ‘iemand die met frisse energie de zaken oppakt.’ Hij kijkt met voldoening terug. ‘Waar vind je nou een omgeving waar zoveel kennis is verzameld, waar zoveel slimme mensen werken die bezig zijn met wetenschap en beleid?’ En uiteraard komen in dit gesprek ook typische Hans Mommaas-woorden voorbij, zoals systemisch of transinterdisciplinair.

Met alleen natuurbeleid gaat het niet lukken om de mondiale doelen voor biodiversiteit te halen. Dat kan alleen als er een combinatie komt van een sterke beleidsinzet op natuurherstel en daarnaast ook op klimaatmitigatie en het hervormen van voedsel- en energiesystemen. Bovendien zijn de inzet en de innovatiekracht van maatschappelijke partijen (zoals steden, regio’s, NGO’s en bedrijven) van cruciaal belang om de hardnekkige trend van biodiversiteitsverlies om te buigen. Wereldwijd is deze urgentie voelbaar bij tal van partijen. Dit concludeert het PBL in de studie Exploring nature-positive pathways.

Nederlandse en Oekraïense ruimtelijke professionals gaan hun denkkracht bundelen voor de wederopbouw van het door oorlog getroffen Oekraïne. Het gezamenlijke initiatief heet Ukraine – the Netherlands Urban Network en bestaat uit vertegenwoordigers van het College van Rijksadviseurs, AIR Rotterdam, Independent School for the City, Het Nieuwe Instituut, Kuiper Compagnons, Orange Architects en het Planbureau voor de Leefomgeving. Het netwerk is op vrijdag 4 november tijdens het Stadmakerscongres in Rotterdam gepresenteerd.

Een snellere uitvoering van de bestaande plannen én formulering van aanvullend beleid zijn nodig om het Nederlandse klimaatdoel in 2030 te halen. Het kabinet heeft in het coalitieakkoord een flink pakket aan klimaatmaatregelen aangekondigd. Deze plannen leveren extra reductie op, maar de geraamde daling van de broeikasgasemissies in 2030 loopt nog niet in de pas met de aanscherping van de doelstelling van 49 naar 55 procent emissiereductie in 2030 ten opzichte van 1990. Daardoor is de afstand tot het doel in het afgelopen jaar groter geworden, terwijl de tijd om het doel te halen korter wordt. Dat blijkt uit de Klimaat- en Energieverkenning 2022 (KEV).

In mei 2022 heeft de derde visitatie van het PBL plaatsgevonden. De Visitatiecommissie heeft gekeken naar zowel de wetenschappelijke kwaliteit als de maatschappelijke en beleidsmatige relevantie van het werk én de toekomstbestendigheid.