Om in de komende decennia te kunnen voldoen aan de ruimtevraag van circulaire bedrijven is het belangrijk dat circulaire economie hoger op de agenda van het omgevingsbeleid komt. Anders dreigt de ontluikende circulaire economie vast te lopen door ruimtegebrek en onomkeerbare keuzes, bleek tijdens een seminar over de toekomst van bedrijventerreinen in een circulaire economie, dat het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) op 20 april organiseerde.

Op 23 maart jl. organiseerde het PBL een symposium naar aanleiding van het verschijnen van het signalenrapport ‘Betrokken burgers- onmisbaar voor een toekomstbestendige leefomgeving’. Tijdens dit symposium  gingen we met Kees Vendrik (directeur Nationaal Klimaatplatform), Kristel Lammers (directeur Nationaal Programma Regionale Energiestrategieen), Josja Veraart (directeur  Milieufederatie Utrecht), Will Tiemeijer (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) en de zaal over de acht signalen die in het rapport centraal staan in gesprek. 

Het streven van de Nederlandse overheid naar een volledig circulaire economie in 2050 vergt radicaal minder en efficiënter gebruik van grondstoffen. Daarvoor zijn niet alleen duurzame productiemethoden noodzakelijk, maar is het ook van belang dat Nederlanders duurzamer gaan consumeren. Op verschillende punten blijken Nederlanders beduidend meer bereid tot circulaire consumptie dan wat ze nu doen, als het niet duurder of lastiger is. Dat biedt aanknopingspunten voor beleid, concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in het onderzoek Hoe ‘circulair’ zijn Nederlandse consumenten? – Een empirisch onderzoek naar gedrag, bereidheid en de potentiële milieuwinst van circulair consumeren.

“Ooit waren we als Nederland wereldkampioen Ruimtelijke Ordening. Maar het Rijk trok zich terug en het resultaat is waar we nu staan: een gigantische opgave.” Aan het woord is Hugo de Jonge, minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, bij de presentatie van de Ruimtelijke Verkenning 2023 van het PBL. 

Gezien de grote uitdagingen waar Nederland voor staat – het woningtekort, klimaatadaptatie, het inpassen van duurzame energie – is het belangrijk dat er ver vooruit wordt gekeken en keuzes worden gemaakt. Daarom heeft het PBL vier scenario’s ontwikkeld, die laten zien hoe het Nederland van 2050 eruit zou kunnen zien.

De stroomgebieden van de Europese Rijn en de Chinese Yangtze rivier kennen vergelijkbare opgaven: milieuvervuiling, uitstoot van broeikasgassen , biodiversiteit, verstedelijking en klimaatadaptatie. De aanpak hiervan in de stroomgebieden kan daarom goed met elkaar worden vergeleken en de betrokken landen kunnen van elkaar leren. 

Burgerbetrokkenheid is noodzakelijk voor een beter, effectiever en rechtvaardiger leefomgevingsbeleid. Alleen met de inbreng, ideeën en inzet van burgers en de steun voor en acceptatie van beleid door de samenleving kunnen we de grote veranderopgaven aangaan om Nederland toekomstbestendig te maken; of het nu om fossielvrije energie, klimaatadaptatie, de grote woningtekorten of een natuurvriendelijker landbouw gaat.  In het PBL-rapport Betrokken burgers – onmisbaar voor een toekomstbestendige leefomgeving staan acht signalen over hoe de overheid burgers beter bij de ontwikkeling en uitvoering van leefomgevingsbeleid kan betrekken.

Om een fiftyfifty kans te hebben op het halen van het 1,5 gradendoel van Parijs kon de wereld begin 2020 nog 500 gigaton CO2 uitstoten. Daarvan is nu, drie jaar later, nog slechts 380 gigaton over. Hierdoor overschrijden we in vrijwel alle scenario’s de 1,5 graden opwarming tussen 2030 en 2035: tien jaar eerder dan verwacht in het vijfde synthese-rapport van het IPCC (AR5) uit 2014. Desondanks is het nog steeds mogelijk de opwarming aan het einde van de eeuw tot 1,5 graden te beperken met hooguit een beperkte overschrijding. Dat concludeert het zesde synthese-rapport (AR6) van het IPCC vandaag, waaraan onderzoekers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) intensief hebben meegeschreven.

Droogte, overstromingen en watervervuiling. De mondiale waterproblemen worden alleen maar groter door de groeiende wereldbevolking, verdere intensivering van het landgebruik, verstedelijking en klimaatverandering. Met wereldwijd radicaal ander beleid is de water- en klimaatproblematiek aan te pakken, tonen we aan in het nieuwe PBL-rapport The Geography of Future Water Challenges – Bending the Trend.

Verduurzaming, de aanpak van het woningtekort en ons aanpassen aan klimaatverandering vragen om grote ingrepen in de leefomgeving. Daarom is het van belang dat het kabinet scherpere keuzes maakt dan nu gebeurt, zegt het PBL in de Ruimtelijke Verkenning 2023. “De oplossingen voor een hele reeks urgente issues vragen allemaal ruimte en zullen de inrichting van het land op lange termijn ingrijpend veranderen. Een toekomstbestendig Nederland vergt decennialang vasthoudend omgevingsbeleid op alle bestuurlijke niveaus”, stelt David Hamers, een van de projectleiders van het onderzoek. 

Het versneld bijbouwen van tijdelijke woningen om de woningtekorten op te lossen blijkt lastig, doelen worden niet gehaald. Gelukkig zien we dat belemmeringen die het plaatsen van flexwoningen vertragen steeds beter worden opgelost, stelt PBL-onderzoeker Jolien Groot in deze aflevering van de PBL-podcast 26 minuten en 34 seconden.

De uitstoot van luchtverontreinigende stoffen is de afgelopen decennia flink gedaald en de daling zet de komende jaren waarschijnlijk door. Daarmee zijn de Europese emissiedoelen voor de luchtverontreinigende stoffen in 2030 binnen bereik. Maar om het stikstofdoel van het kabinet (74 % van het stikstofgevoelige Natura2000-areaal onder kritische depositiewaarde in 2030) te halen zijn wél forse extra inspanningen nodig om de ammoniakemissie voldoende te reduceren. Dit concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in Geraamde Ontwikkelingen in Nationale Emissies van Luchtverontreinigende Stoffen.

Voorzieningen en werk zijn in ons land zonder auto niet altijd makkelijk te bereiken, stelt PBL-onderzoeker Jeroen Bastiaanssen in deze aflevering van de PBL-podcast 26 minuten en 34 seconden. Per woonlocatie in Nederland berekende hij samen met collega Marnix Breedijk de bereikbaarheid van onder andere zorglocaties, scholen en werklocaties. Een van de conclusies is dat bij het bouwen van huizen, en dan vooral bij sociale woningbouw, goed gelet moet worden op bereikbaarheid.

De nieuwe Europese Bodemgezondheidswet bevat naar verwachting een doelstelling om de stedelijke uitbreiding in 2050 volledig afgebouwd te hebben. Een quickscan over de gevolgen voor Nederland tijdens een seminar op 24 januari 2023.

Er is de afgelopen jaren nauwelijks vooruitgang geboekt bij het realiseren van een volledig circulaire economie in 2050 en een halvering van het abiotisch grondstoffengebruik in 2030. Het gebruik van de meeste grondstoffen is niet gedaald. Alleen het gebruik van fossiele brandstoffen daalde, maar deze daling was incidenteel door de corona-lockdown.

De Bodemgezondheidswet die de Europese Commissie dit jaar voorstelt bevat naar verwachting een doelstelling om de stedelijke uitbreiding in 2050 volledig afgebouwd te hebben. Dat beleid kan aanzienlijke gevolgen hebben voor de Nederlandse plannen om het woningtekort aan te pakken. Veel hangt nog af van hoe het EU-beleid nader wordt gedefinieerd en vormgegeven. Dat staat in het PBL-rapport Quickscan toename van het ruimtebeslag in Nederland, dat vandaag verschijnt.

Het doel uit het Klimaatakkoord om in 2030 35 terawattuur (TWh) elektriciteit uit zonne- en windparken op land te produceren blijft haalbaar, hoewel het tempo van verdere concretisering in het afgelopen jaar lijkt te zijn afgenomen. Dit concludeert het PBL in ‘Monitor RES 2022: Een voortgangsanalyse van de Regionale Energiestrategieën’. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft het PBL gevraagd om de ontwikkeling van de RES’en onafhankelijk te monitoren. De Monitor RES 2022 is de vierde PBL-analyse van de RES’en.

Een circulaire bio-economie kan de klimaatimpact en het grondstoffengebruik van de sterk groeiende plasticsector flink beteugelen. Bij ongewijzigd beleid zal de wereldwijde productie van plastic tot 2100 waarschijnlijk verdrievoudigen. Nu al veroorzaakt de plasticsector bijna 5% van alle uitstoot van broeikasgassen. Door een circulaire biobased plasticindustrie volledig te voorzien van emissievrije elektriciteit, en door af te zien van afvalverbranding, kan de sector uiteindelijk zelfs uitgroeien tot een vorm van koolstofopslag. Dit constateren onderzoekers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), de Universiteit Utrecht, de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) en TNO in vakblad Nature.

Wereldwijd neemt de biodiversiteit af en verslechtert de kwaliteit van de natuur. De meeste biodiversiteitsdoelen die landen binnen de Verenigde Naties voor 2020 overeen waren gekomen, zijn dan ook niet gehaald. Al zijn er enkele uitzonderingen, zoals het biodiversiteitsdoel om 17% van het landoppervlak wereldwijd te beschermen. Dat concludeerde het IPBES in 2019, het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem. Het IPBES-rapport heeft echter ook een positieve boodschap. Alternatieve ontwikkelingstrajecten waarbij de natuur wordt beschermd, hersteld en duurzaam wordt gebruikt, zijn mogelijk. Via deze trajecten wordt tegelijkertijd bijgedragen aan het bereiken van andere duurzame ontwikkelingsdoelen zoals het aanpassen aan klimaatverandering, het vergroten van de voedselzekerheid en het waarborgen van gezonde steden en schoon water. Deze  ontwikkelingen zijn echter alleen mogelijk als er transformaties plaatsvinden in economische, sociale, politieke en technologische systemen  om de onderliggende oorzaken van het verlies aan biodiversiteit aan te pakken.

Verduurzaming van de industrie is een hoeksteen van het Nederlandse klimaatbeleid. Hiervoor is uitbreiding van infrastructuur voor elektriciteit, waterstof, CO2 en warmte nodig. Daarom zijn de Cluster Energiestrategieën (CES’en) opgesteld. Voor verzwaring van het elektriciteitsnet hebben netbeheerders exactere en concretere cijfers van de industrie nodig dan ze nu krijgen. Het PBL heeft in samenwerking met TNO en RVO de CES’en geanalyseerd en adviseert in het rapport ‘Reflectie op Cluster Energiestrategieën 2022 (CES 2.0)’ om meer vaart te maken met de ontwikkeling van een beveiligd platform (een datasafehouse). Hierop kunnen individuele bedrijven gevoelige gegevens delen met netbeheerders. Tegelijkertijd is het onvermijdelijk om meer onzekerheid te accepteren over de volledige benutting van toekomstige energie-infrastructuur en om politiek-maatschappelijke afwegingen daarbij een grotere rol te geven.