Een half jaar geleden wisten beleggers niet hoe snel ze hun aandelen moesten verkopen. Nadat de Amerikaanse president Donald Trump een wereldwijde handelsoorlog ontketende, dook de Amsterdamse beurs hard omlaag. Vandaag tikte de AEX, de graadmeter van de Amsterdamse beurs, een nieuw record aan: 958,94 punten.

Vanmorgen schoot de AEX al verder omhoog, om binnen een kwartier de oude tussentijdse recordstand te verbreken: de 952,45 punten van 18 februari. Na een kleine daling klom de koers verder omhoog naar een tussenrecord van 963,32 punten. Bij de sluiting stond een nieuw slotrecord van dus 958,94 punten op de borden van de Euronext in Amsterdam. Het oude AEX-record, van 948,54 punten, was van 17 februari dit jaar.

De wilde paniek uit april werd veroorzaakt door de grote vrees bij beleggers voor de gevolgen van de hoge heffingen die de Amerikaanse president Trump producten uit het buitenland oplegde. "Inmiddels is er een deal tussen de VS en de Europese Unie. Die zijn lager dan wat Trump eerst invoerde, maar toch hoger dan de tarieven van voor april", constateert beursanalist Corné van Zeijl van Cardano. "En toch is er geen paniek op de beurs, maar juist euforie."

Economie veerkrachtig

Echte logica is er niet altijd achter beleggen, wil Van Zeijl maar zeggen. "Het hangt vaak gewoon af welke pet beleggers op hebben. Soms is dat positief, soms negatief. Want als je kijkt naar de huidige situatie, dan is er onderliggend niet zo heel veel veranderd sinds april."

Peter Vonk, beleggingsstrateeg bij Rabobank, denkt dat beleggers de nieuwe handelstarieven gewoon voor lief nemen. "De economie is veerkrachtig. Consumenten en bedrijven blijven flexibel. Bedrijven presenteerden in het tweede kwartaal fors betere cijfers dan verwacht, terwijl de Amerikaanse importtarieven toen al waren ingevoerd."

Hoewel de bedrijfswinsten in orde zijn, ziet van Van Zeijl dat ze niet bepaald hand in hand gaan met de sterk stijgende koersen. "De winstverwachtingen van Amerikaanse en Europese bedrijven is de fundamentele reden waarom de koersen stijgen. Maar de winsten lopen wel flink achter bij die koersontwikkelingen."

Zeepbel

Als de winst die een bedrijf maakt te veel achterblijft bij de waarde op de beurs, dan kan de koers op enig moment als een zeepbel uiteenspatten. Vonk ziet de Amerikaanse economie dan ook als de belangrijkste aanjager én grootste risico voor de beurskoersen dit najaar.

"De Amerikaanse arbeidsmarkt zie je de laatste maanden verslechteren. Als beleggers zich zorgen maken om een recessie, dan kunnen ze op zeker moment uitstappen om hun winst te nemen. Zeker met deze hoge koersen."

Naast de economie zijn technologiebedrijven de grote smaakmakers op de Amsterdamse beurs. "Het is tech-tech-tech", verwijst Van Zeijl naar chipmachinemakers ASML, ASM en Besi als dé kartrekkers van de AEX.

Dat komt vooral doordat deze bedrijven een grote weging hebben in de samenstelling van bedrijven die de index vormen. "Zij zijn samen een kleine 20 procent van de AEX. Ook betalingsverwerker Adyen doet het heel goed. En de bank ING. Als die stijgen dan nemen ze de hele AEX mee."

Grootste risico?

Of 2025 net zo'n topjaar als vorig jaar en 2023 wordt is nog geen uitgemaakte zaak. Vonk blijft de ontwikkelingen in de VS nauwgezet volgen. "Als ik een risico moet noemen, dan zeg ik de verslechtering van de Amerikaanse banenmarkt. En kunstmatige intelligentie. Beleggers willen veel met AI, chipproducenten en datacenters. Maar als dat tegenvalt zul je winstnemingen gaan zien. Want de waardering in deze sector is nu aardig hoog."

Van Zeijl durft geen echte voorspelling te doen. "De aanleiding voor een harde koersbeweging komt altijd uit een hoek waar je het niet uit verwacht. Vorig jaar zomer kregen we in augustus een harde correctie omdat de Bank of Japan besloot de rente te verhogen. Daar had vrijwel niemand voor de zomer aan gedacht."

De overheid moet zich actiever bezighouden met arbeidsmigratie. Zo moet de overheid meer gericht sturen op arbeidsmigranten die nodig zijn om de Nederlandse economie in de toekomst draaiende te houden. Ook moeten arbeidsmigranten beter beschermd worden, schrijft de Sociaal Economische Raad (SER) in een advies aan het kabinet.

"De Nederlandse economie is deels afhankelijk van arbeidsmigranten, maar er zijn grenzen aan wat onze samenleving kan dragen", waarschuwt de SER. Dat betekent volgens het adviesorgaan dat de overheid gerichtere keuzes moet maken in welke arbeidsmigranten naar Nederland komen.

Zo blijven mensen uit het buitenland nodig in bijvoorbeeld de zorg en techsector nodig om de enorme arbeidstekorten aan te pakken. Ook moet er meer worden ingezet op robotisering en automatisering in sectoren zoals de landbouw. De SER vreest dat door de goedkope arbeidskrachten grote investeringen in robotiseren en automatisering minder aantrekkelijk zijn.

Misstanden aanpakken

De SER vindt dat de overheid daarbij ook veel beter moet toezien op de bescherming van voornamelijk laagbetaalde arbeidsmigranten. Zo moet er strenger worden gehandhaafd door de arbeidsinspectie wanneer uitzendbureaus of werkgevers arbeidsmigranten niet goed behandelen. Ook moeten er hogere boetes opgelegd kunnen worden aan bedrijven die niet goed omgaan met hun personeel uit het buitenland.

"Misstanden in arbeidsomstandigheden en beloning moeten veel sneller worden aangepakt, overlast moet worden voorkomen en er is meer capaciteit voor handhaving nodig", vindt de SER.

De SER is een van de belangrijkste adviesorganen van de regering waar zowel werkgevers als werknemers zijn vertegenwoordigd. Het precieze aantal arbeidsmigranten in Nederland is niet duidelijk, maar de SER schat dat het gaat om tussen de 735.000 tot 1,1 miljoen mensen.

Meer rechten

De afgelopen jaren zijn er veel misstanden naar boven gekomen rondom arbeidsmigranten. Meerdere uitzendbureaus en werkgevers bleken de arbeidsmigranten uit veelal Oost-Europa te weinig te betalen en te huisvesten onder erbarmelijk omstandigheden. Een onderzoekscommissie onder leiding van Emile Roemer deed een dringend beroep om de situatie aan te pakken, met name bij uitzendbureaus die laagbetaalde arbeidsmigranten inzetten.

Los van de woon en werkomstandigheden bleek vorig jaar bovendien dat jaarlijks duizenden niet-Nederlandse werknemers onterecht op staande voet werden ontslagen. Daarom wil de SER nu ook dat laagbetaalde arbeidsmigranten een inkomensgarantie hebben van 2 maanden en niet zomaar van de ene op de andere dag op straat kunnen worden gezet.

Het advies komt drie weken voor de verkiezingen. Maar volgens SER-voorzitter Kim Putters is dat niet per se een probleem. Hij verwacht dat arbeidsmigratie een belangrijk onderwerp zullen zijn deze verkiezingen.

De oudste verzekeraar van het land, die de basis legde voor de moderne verzekeringswereld, bestaat niet meer. Directeur José Groot brengt vandaag vanuit Haarlem alle 2200 uitvaartpolissen van De Onderlinge van 1719 naar ASR, die ze overneemt. Het einde was na 306 jaar onvermijdelijk, verzucht Groot in het historische onderkomen aan de Korte Begijnestraat in Haarlem: "De tijd heeft De Onderlinge ingehaald."

Het moderne verzekeringsstelsel doet het ooit baanbrekende De Onderlinge de das om. "We zijn te klein om te kunnen voldoen aan alle eisen", legt Groot het probleem uit. In de begintijd waren er ook regels, maar flink minder. "We mochten in 1719 van de burgemeester van Haarlem bijvoorbeeld niet meer dan 600 leden hebben. Ik neem aan dat de gemeente de jaarrekeningen toen ook controleerde."

Tegenwoordig kan directeur Groot zich amper nog met verzekeren bezig houden, omdat ze vrijwel al haar tijd besteedt aan het voldoen aan wetten en regels. "Er is een toezichthouder, een accountant die aan regels moet voldoen, veiligheid met computersystemen, de privacywetgeving. Het is oneindig. Als verzekeraar maak je een afspraak met een polishouder. Maar wij kunnen niet meer garanderen dat we die afspraak in lengte van jaren kunnen nakomen. Daarom zijn we vorig jaar gaan zoeken naar een partij die dat wel kan voor onze polishouders."

Basis van verzekeren

Het historische kantoor van De Onderlinge maakt in één blik de kern van verzekeren duidelijk. In het oog springt de groene balie waar leden wekelijks, maandelijks of per kwartaal door een luikje hun premie, een paar cent, kwamen betalen.

"Dit ademt geschiedenis", zegt Groot over de laatst overgebleven 'begrafenisbos' , zoals een verzekeraar indertijd heette. "Leden doen hier de premie in een bos, een bus. En als iemand overlijdt dan haal je het geld eruit om de begrafenis te betalen. Dat is de essentie van verzekeren: met elkaar de risico's dragen die één iemand treffen."

Begin achttiende eeuw, toen Nederland nog een republiek was, bestond verzekeren wel in de groeiende steden, maar slechts voor een select clubje inwoners, vertelt Groot. "Als je een ambacht leerde of in een gilde werkte, was je automatisch verzekerd. Zat je daar niet in, dan moest je het zelf regelen."

Juist in Haarlem groeide het aantal inwoners dat buiten de boot viel. "Er werkten bijvoorbeeld mensen, vaak uit Vlaanderen, in de blekerijen. Die konden zich nergens bij aansluiten."

Terwijl een nette begrafenis in die tijd haast ongekend belangrijk was. "Vanuit religieus oogpunt wilde iedereen graag binnen de stadsmuren en het liefst zo dicht mogelijk bij de kerk begraven worden. Dat kostte geld. Als je dat niet had werd je buiten de stad in een massagraf begraven."

Op last van de toenmalige burgemeester kwam er in 1719 de eerste overlijdensverzekering waar iedereen, ongeacht afkomst en beroep, zich vrijwillig bij kon aansluiten. Dat werd Begrafenisbos De Vrijwillige Liefdebeurs, later herdoopt tot De Onderlinge van 1719.

25 gulden

Hoe belangrijk de verzekeraar was, blijkt wel uit een kopie van een eeuwigdurende obligatie van de gemeente Haarlem uit 1775 die Groot vanaf een kast tevoorschijn haalt. "Hiervoor zijn alle roerende en onroerende goederen van de gemeente Haarlem aan ons verpand. Als de gemeente hun 25 gulden, 11 euro 35, niet keurig op tijd aan ons overmaakt zouden we in theorie eigenaar van de stad Haarlem kunnen worden. Niet gebeurd. Maar de obligatie loopt nog steeds."

Zo is er overal historie te vinden in het kantoor aan de Korte Begijnestraat. In een grote kluis komen bakken met polissen die Groot vandaag symbolisch naar ASR brengt. "Geen verzekeraar heeft zulke papieren polissen nog. Wij stoppen ook alles in de computer, maar mijn voorgangers geloofden er erg in om alles dubbel vast te leggen. Dat hebben we tot een half jaar terug nog gedaan."

Avant la lettre

Ook de kluis zelf is een boegbeeld van het verzekeringsstelsel: "Geen ingewikkelde sloten, maar wel met meerdere sleutels. De polisdossiers staan bovenin. De waardepapieren en het geld lagen altijd in een loden kist onderin. Die had drie hangsloten met drie sleutels die bij drie verschillende mensen in de zak of de portemonnee zaten. En de vierde bij de bestuurder. Om iets te doen wat verkeerd was, had je vier mensen nodig. Risicomanagement avant la lettre."

Met het einde van de verzekeraar trekt Groot binnenkort ook de deuren van het kantoor achter zich dicht. Gezocht wordt nog naar een koper die het pand in ere wil behouden. "Dit ademt geschiedenis. Er is hier te zien hoe verzekeren is begonnen. We hopen op een koper die het pand hopelijk één keer per jaar wil openstellen voor het publiek."

Zorgverzekeraar VGZ neemt het grootste deel van branchegenoot ONVZ over. Het merk van die laatste blijft nog wel bestaan. ONVZ blijft dan ook verzekeringen aanbieden, maar VGZ neemt de meeste werkzaamheden over.

VGZ is een van de grootste zorgverzekeraars in Nederland. ONVZ is een kleinere branchegenoot.

ONVZ zegt als kleinere "landelijke speler" niet genoeg te kunnen profiteren "van schaalvoordelen om onze premiestelling concurrerend te houden". Daar zou deze overname verandering in moeten brengen. "Dankzij de samenwerking met VGZ kunnen we de premie betaalbaarder houden en onze dienstverlening verder verbeteren", zegt bestuursvoorzitter Jean-Paul van Haarlem.

'Nog negen over'

"In deze strategische samenwerking worden de krachten op het gebied van zorginkoop en operationele uitvoering van verzekeringen gebundeld", zeggen de twee verzekeraars. Wel wordt VGZ vanaf 1 januari 2027 de zogenoemde risicodrager van de basisverzekeringen en de aanvullende verzekeringen.

De Autoriteit Consument en Markt moet de overname nog officieel goedkeuren. "Als de Autoriteit Consument en Markt de transactie goedkeurt, is het de grootste in de zorgverzekeringsmarkt in lange tijd", schrijft het FD. "Na de versmelting resteren in Nederland nog negen zorgverzekeringsconcerns met vaak meerdere merken."

De cao-lonen stijgen voor het vierde kwartaal op rij minder hard dan een jaar ervoor. Afgelopen drie maanden stegen de lonen met zo'n 4,6 procent, tegenover 6,3 procent het jaar ervoor. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

De cao-lonen zijn het uurloon inclusief bijzondere beloningen, zoals het vakantiegeld.

De lonen bij de overheid stijgen het minst (3,1 procent). Bij onder meer zorginstellingen (5,1 procent) en in het bedrijfsleven (4,8 procent) stijgen de lonen het hardst.

Hoewel de lonen iets minder hard stijgen dan het jaar ervoor, is het volgens CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen toch nog een flinke stijging: "Al drie jaar achter elkaar stijgen de lonen echt fors, en nu komt die stijging ook boven de 4 procent uit. Opnieuw gaan veel werknemers er dus flink op vooruit."

Dat die lonen nog steeds flink stijgen, heeft volgens Van Mulligen te maken met een combinatie van een nog altijd krappe arbeidsmarkt. Er zijn dus nog steeds meer open vacatures dan werkzoekenden. Bovendien spelen de cao-afspraken die met vakbonden zijn gemaakt een rol. "De lonen houden de inflatie bij, daarover zijn afspraken gemaakt met de vakbonden en die werken nog een tijdje door."

Maar omdat de arbeidsmarkt minder krap is dan een aantal jaar geleden, neemt die loonstijging logischerwijs iets meer af: "De lonen zijn nu al zo lang op rij zo hard gestegen. De rek is er nu misschien wel uit."

Rondom Prinsjesdag eiste vakbond FNV nog een loonsverhoging van 6 procent. Vakbond CNV eiste een verhoging van 3,5 tot 5 procent voor het komende jaar, een stuk boven de prijspeilstijgingen.

Koopkrachtstijging

Voor de koopkracht ziet het er volgens Van Mulligen nog steeds goed uit. De lonen stijgen namelijk nog steeds harder dan de prijzen.

Het Centraal Planbureau benoemde die koopkrachtstijging een paar weken geleden eveneens in de Prinsjesdagberekeningen. Het CPB verwacht voor de komende tijd een koopkrachtstijging van 1,3 procent.

Voor wie (bijna) gepensioneerd is, is het een fijne boodschap: de pensioenen van veel Nederlanders gaan volgend jaar waarschijnlijk flink omhoog. Dat heeft te maken met de overstap naar het nieuwe pensioenstelsel.

Als er op de financiële markten geen gekke dingen gebeuren, kan een aantal grote fondsen de pensioenen volgend jaar flink verhogen. Bij Zorg en Welzijn gaat het momenteel om zo'n 10 procent. Het pensioenfonds voor de bouwsector, bpfBOUW, dat begin volgend jaar ook overstapt naar het nieuwe pensioenstelsel, stevent zelfs af op een verhoging van bijna 20 procent.

David van As van bpfBOUW benadrukt wel dat er nog een kwartaal te gaan is en pas dan vaststaat hoeveel de gepensioneerden erop vooruitgaan. "Maar het moet heel raar lopen mocht de verhoging niet doorgaan", vertelt Van As.

Dat de pensioenfondsen er goed voor staan, ziet ook Corine Reedijk, pensioenadviseur bij Aon. "De rente is afgelopen periode gestegen, en de aandelenkoersen doen het goed", vertelt ze.

Vast bedrag

De zogenaamde dekkingsgraad, de verhouding tussen hoeveel geld een fonds heeft en hoeveel geld het moet uitkeren, speelt hierbij een belangrijke rol. In het oude pensioenstelsel moest ieder fonds een buffer opbouwen. Iedere gepensioneerde kreeg een vast bedrag uitgekeerd en dat geld moest bij het fonds beschikbaar zijn.

In het nieuwe stelsel wordt een pensioenuitkering meer gekoppeld aan de ontwikkelingen op de beurs. Gaat het goed met de economie en beurzen, dan gaat het pensioen omhoog. Gaat het slecht, dan kunnen de pensioenuitkeringen eerder dan nu dalen. Van een vast bedrag is geen sprake meer.

Een grote buffer voor dat vaste pensioenbedrag is dus niet meer nodig. Dat geld komt in één klap vrij, nu drie van de vijf grote pensioenfondsen per 1 januari 2026 overstappen naar het nieuwe stelsel. Het geld dat ze nu overhouden, vloeit terug naar de gepensioneerden. En dat is een flinke - maar wel eenmalige - verhoging.

Eerder maakten we deze uitlegvideo over het nieuwe pensioenstelsel:

Pensioenfondsen moeten uiterlijk 1 januari 2028 overgestapt zijn naar de nieuwe pensioenregeling. Volgend jaar stappen drie van de vijf grote fondsen over. Het grootste pensioenfonds van Nederland, ABP, gaat 1 januari 2027 over naar het nieuwe stelsel.

Waar voorheen al het geld in een grote pensioenpot werd gegooid, krijgt in het nieuwe stelsel iedereen een eigen pensioenpotje. Daardoor kunnen fondsen specifieker kijken welke beleggingen ze kunnen doen: het geld van een jonge werknemer kan risicovoller belegd worden, dan het pensioengeld van een gepensioneerde.

Wanneer het persoonlijke pensioenpotje van een jonge werknemer risicovoller wordt belegd en de economie verslechtert, kan dat potje leger raken. Maar omdat het nog langer duurt voordat de werknemer met pensioen gaat, heeft het fonds nog de tijd om het geld terug te verdienen via beleggingen.

Klappen opvangen

Dat de pensioenfondsen nu een deel van de buffer gaan uitdelen, wil niet zeggen dat de fondsen geen buffers meer hebben. "Bij de overgang naar het nieuwe stelsel worden er wel buffers gevormd, maar minder groot dan in het oude stelsel", vertelt Reedijk. "Veel fondsen leggen wel een vangnet aan." Mocht het slecht gaan met de economie, dan kunnen de pensioenfondsen de harde klappen opvangen, zonder dat de pensioenen direct flink omlaag gaan.

Hoe risicovol de beleggingen van pensioenfondsen zijn, verschilt per sector en hoe de houding is tegenover het risico. Van As van bpfBOUW zegt dat ze in de bouw "niet te veel risico willen lopen, maar ook realiseren dat er geld verdiend moet worden en een bepaald risico daarbij hoort".

Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT), dat volgend jaar overstapt naar het nieuwe stelsel, stuurt deze week alle deelnemers een brief over de mogelijke verhoging. Ze willen nog niks kwijt over hoe groot die verhoging is. Bij bpfBOUW gaan de brieven eind november de deur uit.

De definitieve verhoging van de pensioenen wordt pas op 31 december 2025 vastgesteld.

FNV moet weer een "sterke" en "goed bestuurbare" vakbond worden. Dat vinden de tijdelijke toezichthouders Lodewijk Asscher en Ton Heerts.

Er moet volgens de twee het nodige veranderen om de crisis bij de FNV weer te boven te komen, en om die reden komen ze met een hele lijst aan voorstellen. Een van de belangrijkste is dat de raad van toezicht de nieuwe voorzitter van de vakbond gaat aanwijzen op basis van een profielschets.

Om de vakbond weer bestuurbaar te maken, moet verder onder meer het ledenparlement worden vervangen door een bondsraad. Het ledenparlement is het hoogste orgaan van de vakbond en bestaat momenteel uit 102 leden die moeten instemmen met de belangrijkste beslissingen.

De leden van de nieuwe bondsraad worden benoemd door de sectorraden. Een onafhankelijk voorzitter moet die bondsraad leiden. Verder moet er meer ruimte worden gegeven aan vakbondsbestuurders die dichtbij de werkvloer zitten.

Orde op zaken

Afgelopen juni werden Asscher en Heerts ingevlogen bij de vakbond om orde op zaken te stellen. Ze werden door de Ondernemerskamer, een rechter die optreedt bij geschillen binnen organisaties, benoemd tot tijdelijk toezichthouder bij de raad van toezicht.

"Een sterke FNV is van groot belang voor de toekomst van Nederland. Wij willen graag helpen te zorgen dat de strijd weer gevoerd wordt vóór werknemers", zei Asscher destijds.

Interne machtspelletjes

De toezichthouders spraken met meerdere mensen, binnen en buiten de organisatie, en concluderen dat er binnen de vakbond een onduidelijke verdeling van bevoegdheden bestaat, die leiden tot interne machtspelletjes.

Verder was er sprake van een "verstikkend wantrouwen" tussen verschillende onderdelen van de vakbond. Asscher: "Iedereen bij de FNV is het over één ding wél eens: zoals het nu is, werkt het niet".

Bestuurlijke crisis

De FNV zit al een lange tijd in een bestuurlijke crisis. Verschillende recente rapporten wezen uit dat de organisatie binnen de vakbond niet goed werkt: "Het systeem is met piepende remmen tot stilstand gekomen", schrijft Asscher.

Door die chaos ontstond een sfeer van onveiligheid, die leidde tot een machtsstrijd tussen het algemeen bestuur, de raad van toezicht, het ledenparlement en de uitvoeringsorganisatie.

Het is vaak onduidelijk wie welke beslissing mag nemen, waardoor sommige medewerkers op eigen houtje beslissingen nemen waar ze niet over gaan. "Dit wakkert onderling wantrouwen en een machtsspel aan", staat in het rapport, met als gevolg een onveilige en slecht functionerende werkomgeving.

De voorstellen van Asscher en Heerts moeten de vakbond nu weer op weg helpen. Een sterke vakbond is volgens hen nodig om te voorkomen dat de situatie van de afgelopen tijd zich nog eens voordoet.

De kosten voor het dagelijks leven lopen weer wat op. Dat blijkt uit de voorlopige cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over september. De prijzen liggen 3,3 procent hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. De stijging gaat in tegen de trend van de afgelopen maanden, toen de inflatie juist daalde.

Ook ligt het percentage ruim boven de 2 procent, ofwel het streefpercentage van de Europese Centrale Bank: "De inflatie was een lange tijd gestaag aan het dalen, maar nu die weer stijgt zal dat voor veel mensen een domper betekenen", zegt hoofdeconoom van het CBS Peter Hein van Mulligen. "Dat is toch wel een klein beetje een tegenvaller."

Hogere prijzen aan de pomp

Hoewel het CBS pas volgende week meer kan zeggen over waar de prijsstijgingen precies vandaan komen, ziet Van Mulligen de prijs voor energie als grote aanjager van de inflatie. Die prijzen zijn zo'n 4 procent hoger dan een jaar geleden: "Dat heeft te maken met dat benzine en diesel aan de pomp flink duurder zijn geworden".

Daarnaast is volgens Van Mulligen een groot deel van de inflatiestijging te wijten aan diensten: "Er lijkt iets aan de hand te zijn bij accommodaties tijdens vakanties".

Of de prijzen de komende tijd verder gaan stijgen, hangt van een aantal dingen af. Zo ziet CBS dat de lonen in Nederland in vergelijking met de rest van de eurozone harder zijn gestegen. "Als je dat doorberekent in de prijzen blijf je dat ook in het inflatiecijfer zien", zegt Van Mulligen.

Nu de nachten kouder worden, gaat in steeds meer huizen de verwarming weer aan. Het overgrote deel van de Nederlandse huizen wordt nog altijd verwarmd met aardgas. Over dat gas is er goed en slecht nieuws.

Het goede nieuws is dat er volgens de Gasunie, dat namens de overheid de gasvoorziening regelt, de komende jaren genoeg gas is om onze huizen te verwarmen. Ook als het plotseling toch een keer heel koud wordt of als er even iets minder gas wordt geleverd.

Voorwaarde is volgens de Gasunie wel dat de 'tijdelijke' lng-terminal voor vloeibaar gas in de Groningse Eemshaven ook na 1 oktober 2027 operationeel blijft. Dat staat in het jaarlijkse gasleveringszekerheid-rapport dat demissionair minister Hermans van Klimaat en Groene Groei naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.

Het slechte nieuws is dat we niet goed voorbereid zijn op een periode waarin de aanvoer van gas langdurig wordt geblokkeerd. De situatie in de wereld maakt het niet langer ondenkbaar dat er moedwillig een gaspijpleiding in de Noordzee wordt gesaboteerd. Ook kan het transport van vloeibaar gas (lng) over zee onderbroken worden door oorlogssituaties of handelsblokkades.

Nederland is sinds de sluiting van het Groningenveld grotendeels afhankelijk van de import van gas. Dat komt via pijpleidingen uit Noorwegen en via tankers uit de Verenigde Staten, Qatar en een paar andere landen. Daarnaast komt er nog gas uit de kleine velden in Nederland, voor het grootste deel uit de Noordzee.

Risico op blokkade lng-tankers

De afgelopen jaren is de rol van lng uit de VS steeds groter geworden. De kans dat deze aanvoer langdurig stopt is niet groot, maar in het huidige tijdsgewricht ook niet ondenkbaar.

Ook een blokkade van de Straat van Hormuz door Iran als gevolg van een gewapend conflict met Israël is mogelijk. Hierdoor zou de toevoer van lng uit Qatar stil komen te liggen.

Gezien de activiteiten van Rusland op de Noordzee lijken ook de pijpleidingen tussen Noorwegen, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk kwetsbaar.

Doorvoerland

We zijn vanwege onze geschiedenis als grote aardgasproducent een doorvoerland van gas. Er is niet zo zeer een Nederlandse, maar een Europese gasmarkt. Nederland krijgt en levert gas aan het Verenigd Koninkrijk, België, Frankrijk en Duitsland. Van hieruit kan het gas weer verder Europa in.

Zo levert Shell ook vloeibaar gas via de Eemshaven aan Tsjechië, dat vanwege de oorlog in Oekraïne geen Russisch gas meer wil. Weliswaar hebben de meeste landen de import van Russisch gas gestaakt, Hongarije en Slowakije zijn nog grotendeels afhankelijk van Russisch pijpleidinggas.

Volledig verbod Russisch gas

De voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen heeft de Amerikaanse president Trump een volledige boycot beloofd van Russisch gas. Dat betekent dat ook Hongarije en Slowakije een andere bron moeten vinden voor hun aardgas.

De Hongaarse premier Orbán verzet zich tegen die volledige boycot van Russisch gas, maar werkt al wel aan alternatieven. Afgelopen maand sloot Hongarije een groot langjarig contract met Shell over de levering van lng dat via Kroatië geleverd gaat worden.

De volledige boycot zou ook een einde maken aan de aanvoer van Russisch vloeibaar gas in Europa, waar nog geen verbod op geldt. Een paar procent van het gas dat we in Nederland gebruiken, bestaat nog uit Russisch lng.

Afhankelijkheid Europa neemt toe

De afhankelijkheid van Europa van gas uit andere delen van de wereld neemt toe. De hoeveelheid gas die uit Noorse aardgasbronnen komt, zal de komende jaren afnemen. De opbrengst uit de kleine velden op de Noordzee daalt. De vraag naar aardgas daalt ondertussen veel minder hard dan eerder werd aangenomen.

De productie van lng in de VS wordt de komende jaren weliswaar enorm vergroot, maar vloeibaar gas kent een wereldmarkt. De beschikbaarheid voor Europa hangt mede af van de vraag in Azië.

Om de pieken en dalen in de vraag naar gas in evenwicht te brengen, heeft Nederland gasopslagen in Norg, Grijpskerk, Alkmaar en Bergermeer. De gasopslagen in Nederland zijn commercieel en moeten ook gas kunnen leveren aan onze buurlanden.

Op dit moment zijn de gasopslagen voor ruim 70 procent gevuld. Dat moet voor het einde van dit jaar 80 procent zijn. Mocht dat niet vanzelf gaan, dan heeft het kabinet 1,5 miljard euro gereserveerd om gas aan te kopen.

Pensioenfonds ABP heeft alle aandelen in machinefabrikant Caterpillar verkocht. Het grootste pensioenfonds van Nederland had een belang ter waarde van 387 miljoen euro in het Amerikaanse bedrijf. Dat staat al jaren onder druk vanwege de bulldozers die Israël gebruikt voor sloopwerk in Palestijnse gebieden.

ABP wil "vanwege concurrentiegevoeligheid" geen uitleg geven over de verkoop. Een woordvoerder verwijst naar de lijsten waarin ABP aangeeft waar het fonds het geld van zijn deelnemers in steekt. Op de nieuwe lijst die vandaag wordt gepubliceerd, komt Caterpillar niet meer voor.

Sinds vorig jaar heeft ABP een nieuw duurzaamheidsbeleid. Dat houdt onder meer in dat beleggingen "maatschappelijk verantwoord" moeten zijn. De VN waarschuwde Caterpillar vorig jaar dat als het de leveringen aan Israël niet stopt, het bedrijf zich mogelijk schuldig maakt aan mensenrechtenschendingen.

Wegen opentrekken

Het Israëlische leger gebruikt de bulldozers van Caterpillar voor sloopwerkzaamheden in de Palestijnse gebieden. Het leger laat deze graafmachines uitrusten met kogelwerend glas en een stalen kooi tegen raketwerpers. Met een grote angel achterop kunnen de bulldozers wegen en waterleidingen opentrekken.

De bulldozers hebben ervoor gezorgd dat steden, wegen en landbouwgrond in Gaza en op de bezette Westelijke Jordaanoever zijn verwoest.

In deze video zie je de impact van de bulldozers in de Palestijnse gebieden:

ABP is niet de enige investeerder die de aandelen in Caterpillar van de hand doet. Ook het Noorse staatsinvesteringsfonds heeft zijn belangen verkocht, werd vorige maand bekend. De Noorse centrale bank, die over de investeringen gaat, kwam tot die beslissing vanwege het "onaanvaardbare risico dat [Caterpillar] bijdraagt aan ernstige schendingen van de rechten van individuen in oorlog of conflictsituaties".

Caterpillar geeft vooralsnog geen reactie op het besluit van ABP.

Al jaren wordt erover gepraat, maar gisteravond is er dan eindelijk een stap gezet in de verduurzaming van Tata Steel. Daarover hebben demissionair minister Hermans van Klimaat en Groene Groei en het staalbedrijf voorlopige afspraken gemaakt.

Het hele project mag wat kosten. De schatting is dat er in totaal 6,5 miljard euro nodig is, waarvan 2 miljard subsidie aan het bedrijf in IJmuiden. Hiermee proberen het kabinet en Tata staalproductie in Nederland te houden.

Werknemers hebben opgelucht gereageerd op de afspraken. "Dit plan is zeker een steun in de rug," zegt Cynta Groos van de Ondernemingsraad van Tata. "In diverse Facebookgroepen las ik reacties van mensen die blij zijn dat we verder kunnen. Het heeft al veel te lang geduurd, maar het is nog niet te laat."

Tegelijkertijd maakt vakbond FNV zich wel zorgen om een aangekondigde reorganisatie waarbij 1200 banen zouden verdwijnen. "Voor veel medewerkers is de toekomst bij het bedrijf onzeker. Bij zo'n grootschalige transformatie heb je juist iedereen keihard nodig. Neem je nu afscheid van zo veel mensen, dan vertraag je de verduurzaming alleen maar", zegt Cihan Lacin, bestuurder van FNV Metaal.

Te veel staal

Hoe dan ook staat Tata voor een enorme opgave. Deze zomer publiceerde hoogleraar macro-economie Roel Beetsma samen met een collega een analyse over het verdienmodel van Tata Steel in economenvakblad ESB. Hun conclusie toen: het verdienmodel van Tata is zwak.

Die conclusie staat wat hem betreft nog altijd overeind. Hij twijfelt of Nederland wel de juiste plek is voor de fabriek. Wereldwijd wordt er op dit moment te veel staal geproduceerd, zegt Beetsma tegen de NOS. "Dat komt omdat veel landen de productie subsidiëren, terwijl wereldwijd de vraag naar staal afneemt."

De staalproductie in Nederland kan maar moeilijk concurreren met andere landen. Dat komt onder meer door de hoge energiekosten. Die leiden ertoe dat Tata momenteel verlies draait, waarbij de Amerikaanse importheffingen van 50 procent het bedrijf ook hard raken. 12 procent van de productie gaat naar de Verenigde Staten.

Uitstoot Tata

Tata Steel is een grote vervuiler in Nederland. Tata stoot jaarlijks 12,6 megaton CO2 uit. In de nieuwe plannen moet de CO2-uitstoot in stapjes omlaag:

De hoop is dat hiermee de totale Nederlandse CO2-uitstoot 5 procent minder zal worden.

Demissionair minister Hermans wil dat Tata verduurzaamt om zo de CO2-uitstoot naar beneden te brengen. Ook is het bedrijf belangrijk voor de economie en de werkgelegenheid.

Beetsma twijfelt of Tata, ook na verduurzaming, als een gezond bedrijf kan draaien in Nederland. Het vergroenen van de staalproductie maakt het niet goedkoper voor Tata. Staal maken met gas of waterstof is vooralsnog duurder dan met kolen.

Op eigen benen staan

Als zwaarwegend argument voor het steunen van Tata, noemt Hermans ook de zogenoemde strategische autonomie van Europa. Oftewel, Europa moet op eigen benen staan. Wereldwijde spanningen leggen bloot dat Europa sterk afhankelijk is van andere landen voor belangrijke grondstoffen.

Zo moet Europa ook zelf staal blijven maken, benadrukken momenteel veel Europese leiders. De vraag is of Nederland daarvoor het beste land is, zegt hoogleraar Beetsma. Ook binnen Europa zijn er landen waar 'groen' staal goedkoper gemaakt kan worden. Zo wekt Spanje veel zonne-energie op en kunnen ze in Zweden goedkoop energie produceren door middel van waterkracht.

"Nederland heeft niet de beste papieren door dure stroom", zegt Beetsma. "Dan heb je niet alleen steun nodig voor het ombouwen van de fabriek, maar ook jarenlange subsidie voor groene energie." Ook helpt de drukte op het Nederlandse elektriciteitsnet niet mee, legt Beetsma uit. Dat gaat ten kosten van de ruimte voor andere bedrijven.

Positiever beeld

Uit onderzoek van oud-minister Hans Wijers en bankier Frans Blom, dat vorig jaar verscheen, blijkt juist een positiever beeld van de toekomst van Tata Steel. Zij noemen de gunstige ligging van het bedrijf aan de Noordzee met een eigen haven. Waarmee Tata ook toegang heeft tot groene energie van windparken op de Noordzee. Daarmee kan groen waterstof worden geproduceerd, zeggen zij.

Hun rapport was de basis waarop het kabinet verder met Tata in gesprek is gegaan over de toekomst.

In navolging van Meta en X, heeft ook Google-moederbedrijf Alphabet een schikking getroffen met de Amerikaanse president Trump voor het schorsen van zijn YouTube-account in 2021 na de bestorming van het Capitool.

Het account van Trump werd kort na de bestorming op 6 januari 2021 geschorst. Dat deden andere grote techbedrijven ook met de accounts die Trump had op hun socialemediaplatformen. Zij stelden dat hij onder meer hun regels had geschonden door te weinig afstand te nemen van de bestormers.

Balzaal

Volgens New York Times en andere Amerikaanse media betaalt YouTube 24,5 miljoen dollar (ongeveer 20,9 miljoen euro). 22 miljoen dollar gaat naar Trump, die het geld stort in een fonds dat geld inzamelt voor de bouw van een balzaal in het Witte Huis die begin 2029 af moet zijn.

De overige 2,5 miljoen dollar gaat naar andere partijen die bij de zaak betrokken waren en in het recente verleden geweerd werden van socialemediakanelen, onder wie schrijfster Naomi Wolf.

Google-moederbedrijf Alphabet zegt niets over de reden van de schikking van vandaag. Die zal financieel weinig impact hebben voor het bedrijf. Dat heeft een marktwaarde van bijna 3 biljoen dollar.

Kamala Harris

Sinds 2022 is Trump weer welkom op X, kort nadat Elon Musk Twitter overnam. Alphabet liet Trump sinds 2023 weer toe en op Meta's platforms Instagram en Facebook is Trump ook weer welkom sinds 2023.

Trump spant regelmatig rechtszaken aan tegen mediabedrijven en socialemediabedrijven die hem in zijn ogen onrecht hebben aangedaan. Zo eiste hij 20 miljard schadevergoeding van zender CBS. In een programma waren volgens Trump bewust fragmenten van een interview met zijn toenmalige politieke tegenstander Kamala Harris zo geknipt dat zij in een goed daglicht kwam te staan.

Strijdbaar

Hoewel CBS zich aanvankelijk strijdbaar opstelde, besloot moedermaatschappij Paramount in juli te schikken voor 16 miljoen dollar. En eind vorig jaar schikte ABC News met Trump. ABC News stemde ermee in om 15 miljoen dollar te betalen aan de presidentiële bibliotheek van Trump.

Presentator George Stephanopoulos beweerde in een interview op de zender dat Trump aansprakelijk was gesteld voor verkrachting van schrijfster E. Jean Carroll. Trump is daar echter nooit voor veroordeeld, hoewel hij in een civiele rechtszaak wel aansprakelijk is gesteld voor seksueel misbruik.

New York Times

En vorige week spande de president een rechtszaak aan tegen The New York Times voor het in diskrediet brengen van zijn reputatie als succesvolle zakenman. Hij eiste 15 miljard dollar van de krant, al werd de zaak binnen enkele dagen van de hand gewezen door de rechter.

Tegen de Wall Street Journal loopt nog een zaak omdat die krant een artikel publiceerde over Trumps band met Jeffrey Epstein waarin onder meer wordt gesproken over een schunnig briefje dat Trump aan hem schreef. Trump eist 10 miljard dollar wegens smaad.

Het demissionaire kabinet heeft een intentieverklaring getekend met Tata Steel over de verduurzaming van de staalfabriek in IJmuiden. Daarmee is tussen de 4 en 6,5 miljard euro gemoeid, waarvan het Rijk twee miljard voor zijn rekening neemt, laat demissionair minister Hermans van Klimaat en Groene Groei weten.

De deal is nog niet rond, benadrukt Hermans. Het gaat om een zogeheten Joint Letter of Intent, waar jaren over onderhandeld is. Ze noemt het een belangrijke stap naar een definitief akkoord, dat ze binnen een jaar wil sluiten met Tata.

Een van de twee fabrieken op het terrein die nu nog op kolen draaien, wordt vervangen door een installatie die op aardgas gestookt wordt. Daarmee wordt ongeveer vijf megaton CO2 minder uitgestoten. Daarnaast gaat het bedrijf CO2 afvangen en ondergronds opslaan.

De overgang naar aardgas is een tussenstap, uiteindelijk moet de fabriek op biomethaangas of waterstof gaan draaien. Als het goed is, vermindert Tata daarmee uiteindelijk zijn CO2-uitstoot met veertig procent. Dat percentage moet halverwege het volgende decennium gehaald worden en is gelijk aan ongeveer vijf procent van de totale CO2-uitstoot in Nederland.

Met de moderniseringen wordt ook een flinke stap gezet in het verminderen van de uitstoot van schadelijke stoffen, fijnstof, stikstof en geluidshinder, zegt het ministerie. Daardoor worden gezondheidsrisico's voor omwonenden ook fors verkleind. Van de twee miljard euro die het Rijk wil investeren is 600 miljoen daarvoor gereserveerd.

Windschermen en overkappingen

Het doel is om de uitstoot van fijnstof, de voornaamste bron van gezondheidsrisico's, te reduceren met 35 procent. Voor lood is het doel een vermindering van 68 procent en voor stikstof 44 procent. Om dat te bewerkstelligen worden er binnen een paar jaar windschermen en overkappingen gebouwd bij de grondstofvelden op het terrein.

Hans van den Berg, de CEO van Tata Steel Nederland, spreekt van "een mooie dag". De intentieverklaring gaat wat hem betreft leiden tot "een schoon, groen en circulair staalbedrijf".

Maar er moet ook nog heel veel uitgewerkt worden, benadrukt hij. "Het is een reusachtig project. Dit is de eerste fase naar verduurzaming." Van den Berg is er blij mee. "Het gaat om de 9000 mensen die bij Tata werken. Maar ook om de regio IJmond en de mensen die bezorgd zijn en die natuurlijk ook graag perspectief willen hebben."

Waarborgen

Minister Hermans denkt dat er voldoende waarborgen in de verklaring zitten dat de verduurzaming van Tata ook daadwerkelijk gaat gebeuren. "We hebben daar hele duidelijke afspraken over gemaakt. Er zitten allerlei constructies in om geld terug te vragen als Tata zich niet aan de afspraken houdt."

Ook als het uiteindelijke plan meer dan 6,5 miljard euro gaat kosten, blijft de bijdrage van het Rijk twee miljard, zegt Hermans. Ze heeft overlegd met de Europese Commissie, omdat ze wil voorkomen dat Brussel de investering ziet als ongeoorloofde staatssteun. "Brussel heeft gezegd dat dit onder voorwaarden kan." Volgens Hermans moet de deal nog wel beoordeeld worden: "Ze houden de verdere ontwikkelingen natuurlijk ook in de gaten."

'Bizar'

Niet iedereen is enthousiast over de plannen. Frisse Wind vertegenwoordigt de bewoners in IJmond en bestuurder Jaap Venniker mist concrete doelen.

"Kooksfabriek 2 is eigenlijk afgeschreven en zou eerder moeten sluiten. Daar staat niets specifieks over in de plannen die vandaag zijn gepubliceerd", zegt Venniker, die woont in Wijk aan Zee. "Het is bizar dat het mag doorgaan."

Hij omschrijft het jarenlange conflict als David tegen Goliath. "Er wonen duizenden mensen hier, maar dan nog zijn wij David en zijn er twee Goliaths," zegt hij, doelend op de staalfabrikant en de overheid.

Volgens minister Hermans zijn minder uitstoot en de gezondheid van de omwonenden de grootste pluspunten van de plannen die vandaag zijn gepubliceerd. Volgens Venniker van Frisse Wind staat er niets in dat ervoor gaat zorgen dat de gezondheid van omwonenden beter beschermd wordt.

"We zitten al decennia met overlast van fijnstof, stikstof en geluid. Of daar een verbetering in komt? Het is eerst zien, dan geloven."

Het grondpersoneel van KLM op Schiphol gaat voorlopig niet opnieuw staken. Dat hebben vakbonden FNV en CNV bekendgemaakt. De stakingen zijn opgeschort omdat de bonden er "vertrouwen in hebben" dat de luchtvaartmaatschappij "met echte oplossingen komt".

Vanochtend kregen de bonden nog groen licht van de rechter om komende woensdag te gaan staken. Wel moesten de vakbonden dan garanderen dat er genoeg personeel zou overblijven om een minimaal aantal vluchten toch te laten doorgaan.

De bonden eisen onder meer een hoger loon. Ook wil FNV verbetering van een sociaal plan, waarin afspraken staan voor het geval er personeel weg moet. Vanwege matige resultaten kondigde KLM vorig jaar een reorganisatie aan.

"Wij willen bovenal een structurele oplossing die zekerheid biedt voor het personeel en de toekomst van KLM", laat FNV-onderhandelaar John van Dorland weten.

AirFrance en Delta

Het KLM-grondpersoneel checkt passagiers in en handelt bagage af. Dat doen ze voor KLM-vluchten, maar ook voor andere luchtvaartmaatschappijen die op Schiphol vliegen. Op Schiphol doen ook andere bedrijven dit werk, zoals Swissport, Viggo en Aviapartners.

Eerder vandaag zei AirFrance, met wie KLM één bedrijf vormt, dat het op zoek is naar een andere partner voor het in- en uitchecken van mensen en koffers. KLM liet weten dat dit komt door de eis voor hogere lonen en de terugkerende stakingsdreiging.

Volgens FNV heeft dat niet de druk opgevoerd op het besluit om toch niet te gaan staken. "Zulke besluiten worden niet binnen een dag genomen," zegt FNV. Dat KLM de uitspraken van de twee andere luchtvaartmaatschappijen koppelt aan de staking, noemt FNV "een poging om de stakers in diskrediet te brengen."

Pauzeknop

KLM laat weten uit de impasse te willen komen. De luchtvaartmaatschappij zegt daarom samen met de vakbonden de "pauzeknop" in te drukken. Er zou een bemiddelaar komen die met KLM en de vakbonden om tafel gaat. Drie andere bonden, die zich niet bij de staking hadden aangesloten, worden hier ook bij betrokken.

Afgelopen woensdag liet KLM weten dat de acties de luchtvaartmaatschappij tot nu toe minimaal 30 miljoen euro hebben gekost. Door een nieuwe staking zou dat bedrag met 10 miljoen euro zijn opgelopen.

"Het zou allemaal duidelijker worden maar de onzekerheid is groter dan ooit", zegt Eduard Bakker van bestekfabrikant Amefa. Half augustus werden messen, vorken en lepels plots toegevoegd aan de lijst van producten die volgens de Verenigde Staten onder de staal- en aluminiumheffing vallen van 50 procent.

Dat besluit komt als donderslag bij heldere hemel voor het bedrijf. "Nooit eerder viel bestek onder de categorie staal. Geen land doet dit", zegt Bakker. Amefa (afkorting voor Apeldoornse Messenfabriek) is niet het enige bedrijf dat plotseling wordt geconfronteerd met een heffing van 50 procent. De lijst met producten die volgens de VS onder staal, metaal en aluminium vallen werd half augustus uitgebreid met 407 producten. Dit deed Trump nadat hij Amerikaanse bedrijven had gevraagd producten door te geven die volgens hen ook belast moeten worden.

Nog meer op lijst

Zeer waarschijnlijk zal de lijst binnenkort weer worden uitgebreid. Onlangs opende Trump weer een consultatieronde, waarbij hij bedrijven opnieuw vraagt welke producten op de lijst mogen. Van de hoop op duidelijkheid voor bedrijven die naar de VS exporteren is inmiddels vrij weinig over.

Bij meerdere brancheorganisaties stromen de vragen nu binnen. "Dit geeft enorme onzekerheid. Bedrijven dachten dat het alleen op stalen of aluminium rollen zou zijn, maar nu zijn ook hun producten aan de beurt", zegt Theo Henrar, voorzitter van FME, brancheorganisatie voor de tech-industrie.

Voortdurende onduidelijkheid

Amerika verhoogde de heffing op staal en aluminium in maart naar 25 procent. In juni verhoogde Trump de importbelasting nog eens naar 50 procent. Naast deze importbelasting voerde Trump nog meer heffingen in, bijvoorbeeld op auto's en landgerichte heffingen. Nadat de EU en Amerika begin augustus handelsovereenkomsten hadden gesloten was er hoop op rust voor exporterende bedrijven.

Toch blijkt er vrij weinig duidelijkheid te zijn gekomen. Trump blijft de reikwijdte van de heffingen verbreden. Ook kijkt hij naar nieuwe heffingen. Zo kondigde hij deze week aan 1 oktober een heffing op meubels en gepatenteerde medicijnen te willen invoeren.

Gestopt met export naar VS

"In de onderhandelingen is er toch een deurtje blijven openstaan dat door de Europese Commissie niet is dichtgetimmerd. Dat is heel spijtig en eigenlijk wel heel slordig", zegt Henrar.

Voor Amefa is de plotselinge heffing reden om voorlopig te stoppen met leveringen aan de VS. "Amerika is een belangrijke markt voor ons. We waren dat natuurlijk graag blijven doen, maar nu is het verstandig om even pas op de plaats te maken", zegt Bakker.

Voor bedrijven die wel zaken blijven doen met de VS wacht een grote administratieve last. Producten die vrijwel alleen bestaan uit aluminium of staal zijn nog relatief makkelijk aan te geven bij de Amerikaanse douane. Maar nu er steeds meer producten onder de staalheffingen vallen die uit veel meer materialen bestaan, wordt het steeds lastiger om te voldoen aan de Amerikaanse administratieve eisen.

Bulldozer

Neem bijvoorbeeld een bulldozer. Die staat sinds kort ook op de lijst. Bedrijven moeten nu aangeven hoeveel staal en aluminium erin zit, wat het heeft gekost en waar het vandaan komt. In de huidige handelswereld zijn dit lastig te beantwoorden vragen voor veel bedrijven. Onderdelen van een bulldozer kunnen van tientallen verschillende landen en bedrijven komen.

Martijn Schippers, douane-expert van EY en hoofddocent douane-rechten aan de Erasmus Universiteit, noemt het een uitdaging. "Bedrijven moeten onderscheid maken tussen verschillende componenten van het product. Dat is een enorme administratieve last. Want hoe bereken je dat?"

Gedoe voor douane

Niet alleen bedrijven hebben hier last van, maar ook de Amerikaanse douane. Douane-ambtenaren moeten het boekwerk aan informatie beoordelen. "Het is voor de Amerikaanse douane bovendien ontzettend lastig te beoordelen of de gegeven informatie klopt", zegt Schippers.

Veel bedrijven klagen steen en been over producten die al weken of maanden niet voorbij de Amerikaanse douane komen. Brancheorganisatie FME ziet dat door de grote onzekerheid steeds meer bedrijven investeringen uitstellen.

Hoewel Amefa voorlopig dus is gestopt met leveringen aan de VS, blijft het bedrijf positief. De heffingen hebben in de VS nog niet geleid tot een hogere inflatie, maar dat is volgens Bakker een kwestie van wachten. "Het gaat gewoon gebeuren dat de prijzen omhoog gaan binnen nu en acht maanden. Ja en dan zal de Amerikaanse overheid toch wel moeten handelen." Hij hoopt dat Trump de heffingen dan weer zal verlagen.

De staking van een deel van het grondpersoneel van KLM op Schiphol aanstaande woensdag mag doorgaan van rechter. Wel moet dan gegarandeerd worden dat er voldoende personeel overblijft om een minimaal aantal vluchten toch te laten doorgaan. Dat is de uitkomst van een kort geding dat de luchtvaartmaatschappij had aangespannen bij de rechtbank in Haarlem.

Leden van vakbonden FNV en CNV willen woensdag voor de vierde keer het werk neerleggen. Ze eisen onder andere een hoger loon. De staking duurt dan van 06.00 uur tot 14.00 uur, twee uur langer dan vorige keer.

Advocaten van KLM waarschuwden vrijdag in de rechtbank dat daardoor ook in de dagen na de staking nog vluchten zullen uitvallen en dus veel meer passagiers worden getroffen. KLM wilde de nieuwe actie laten verbieden, mede omdat de bonden ditmaal niet bereid zouden zijn om afspraken te maken over een veilig verloop van de werkonderbreking.

De rechter geeft daar KLM gelijk in, maar daarmee is de staking nog niet verboden. Alle partijen moeten met elkaar om tafel om te kijken of er nog personeel ingezet kan worden, waardoor er toch nog een bepaald aantal vluchten kan doorgaan. Op die manier hoeft een staking niet de veiligheid in de weg te staan.

Voldoende personeel

Voor 12.00 uur vanochtend moeten de partijen aan de rechter duidelijk maken of er voldoende mensen ingezet kunnen worden. Vakbond FNV gaat ervan uit dat dat moet lukken. "Bij de vorige stakingen hebben we ook afspraken gemaakt over wie er wel en niet doorwerkt," zegt Jaap de Bie van FNV Schiphol.

Volgens de vakbond hebben KLM en Schiphol bij de vorige stakingen de druk opgevoerd om een deel van de stakers toch te laten werken. FNV leest het vonnis zo dat eerst de mensen die wel willen werken én leidinggevenden van KLM zelf ingezet moeten worden in plaats van stakers. KLM beraadt zich nog op een reactie op de uitspraak.

Vlak voor de uitspraak van de rechter lieten zustermaatschappij AirFrance en de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij Delta Airlines weten dat ze stoppen met de bagageafhandeling op Schiphol door KLM. Ze zouden op zoek zijn naar een nieuwe afhandelingspartner.

Volgens de Nederlandse luchtvaartmaatschappij is dat besluit niet los te zien van de stakingen. Vakbond FNV ziet het als een dreigement om het grondpersoneel onder druk te zetten om te stoppen met staken.

Delta Air Lines

De zorgen van de maatschappijen gaan met name over het afhandelen van vluchten van Delta Air Lines, waarmee KLM samenwerkt. Bij de vorige acties werden die vluchten nog wel afgehandeld, maar komende woensdag zouden de stakers dat niet willen doen.

Delta heeft aangegeven de vluchten van en naar Amsterdam hoe dan ook uit te voeren. KLM en Schiphol vrezen dat daardoor grote opstoppingen van mensen en vliegtuigen ontstaan bij de gates. Passagiers zouden lang in vliegtuigen vast komen te zitten.

De vakbonden stellen dat juist KLM niet over tussenoplossingen wil praten, zoals het verplaatsen van vliegtuigen naar parkeerplaatsen, en zeggen dat ook zij vinden dat de staking veilig moet kunnen plaatsvinden.

Afgelopen zomer verbood de rechter een 24-uursstaking van het grondpersoneel van KLM vanwege alle mogelijke veiligheidsproblemen die dat op Schiphol zou veroorzaken. Daarin wogen de drukke zomerperiode en de toen aanstaande NAVO-top in Den Haag mee.

Air France en Delta willen het laden en lossen van bagage op hun vliegtuigen op Schiphol niet meer door KLM laten doen. De twee luchtvaartmaatschappijen hebben KLM laten weten dat zij op zoek gaan naar een andere afhandelingspartner. Dat maakte KLM vanmorgen bekend in een persbericht. KLM wijst naar de recente stakingen van grondpersoneel als een van de oorzaken van het verlies van de twee klanten.

Het gaat om de zogenoemde afhandelingen "onder de vleugel". Naast het laden en lossen van bagage is dit bijvoorbeeld ook het duwen van vliegtuigen van en naar de gate. Air France en Delta hebben KLM laten weten dat zij andere afhandelingsbedrijven op Schiphol een offerte vragen. Daarna maken zij een keuze wie de werkzaamheden van KLM gaat overnemen.

KLM doet per dag de afhandeling van 380 vluchten op Schiphol. Hieronder zeventien van Delta en twaalf van Air France. Het wegvallen van deze klanten heeft directe gevolgen, benadrukt KLM. Welke dat precies zijn brengt het bedrijf nog in kaart.

Pijnlijk

Vooral het wegvallen van Air France is pijnlijk voor KLM. De twee vliegmaatschappijen zitten samen in het concern Air France-KLM. Toch is het gebruik maken van elkaars diensten geen vanzelfsprekendheid. KLM maakt voor de grondafhandeling in Parijs bijvoorbeeld al geen gebruik van Air France. KLM-dochter Transavia laat zijn toestellen laden en lossen op Schiphol via KLM-concurrent Viggo.

KLM zegt in een toelichting dat de kosten een belangrijke rol spelen voor de keuze voor een grondafhandelaar. "KLM is aanzienlijk duurder dan andere partijen op Schiphol. En daar komen de gevolgen van de recente stakingen bij. Die raken niet alleen KLM, maar ook onze klanten en partners", zegt een woordvoerder.

Zowel Air France als Delta laat aan de NOS weten op zoek te gaan naar een andere afhandelingspartner op Schiphol. Verder doen de luchtvaartmaatschappijen geen uitspraken over ze tot dit besluit zijn gekomen. Wel laat een woordvoerder van Air France weten dat het klopt dat het laten afhandelen van vluchten door andere partners geen uitzondering is binnen de Air France-KLM-groep.

Vandaag deed de rechter uitspraak in een kortgeding dat KLM had aangespannen tegen vakbonden FNV en CNV voor een staking komende woensdag. Die mag van de rechter onder voorwaarden doorgaan.

De Consumentenbond en Vereniging Eigen Huis starten met de Stichting Consumenten Competition Claims een massaclaim tegen zes grote energieleveranciers. Vattenfall, Eneco, Essent, Energiedirect, Budget Energie en Greenchoice hebben volgens de organisaties onterecht de tarieven verhoogd van consumenten met een variabel energiecontract.

De consumentenorganisaties zeggen namens zo'n 225.000 gedupeerde klanten bij de rechter geld terug te eisen. Hiervan kwamen er bijna 175.000 binnen via een meldpunt van de Consumentenbond en bijna 50.000 via Vereniging Eigen Huis.

De claim kwam aan het rollen nadat het gerechtshof van Amsterdam in maart een eerder vonnis bekrachtigde tegen Vattenfall over "oneerlijke handelspraktijken". Het energiebedrijf moest een consument met een variabel contract alle tariefswijzigingen die vanaf april 2022 waren doorgevoerd terugdraaien. Dat was volgens het hof in strijd met de voorwaarden van Vattenfall.

Daarin staat namelijk expliciet dat prijzen twee keer per jaar kunnen worden aangepast. Maar toen het energiebedrijf na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne veel meer moest gaan betalen voor de inkoop van stroom en gas, verhoogde het de prijzen voor klanten met variabele contracten vaker. Normaal gebeurt dit alleen begin januari en begin juli, maar nu ook in april 2022.

De Consumentenbond en Vereniging Eigen Huis zeggen in eerste instantie met de energiebedrijven afspraken te hebben willen maken over een oplossing. Omdat dit volgens hen tot niets leidde, besloten zij nu een massaclaim in te dienen.

'Uitzonderlijke omstandigheden'

Eneco wil tegen de NOS nog niet inhoudelijk reageren. Het bedrijf zegt de dagvaarding te gaan bestuderen zodra die is ontvangen.

Essent en Vattenfall laten weten de massaclaim "met vertrouwen tegemoet te zien". De twee bedrijven stellen dat tarieven van variabele energiecontracten naast de vaste momenten bij "uitzonderlijke marktomstandigheden" mogen worden aangepast. Volgens Vattenfall staat dit "duidelijk vermeld in de algemene sectorvoorwaarden." "Onze klanten zijn hierover altijd tijdig geïnformeerd", voegt Essent toe.

Daarbij verwijst Essent naar een onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) over de tarieven energieleveranciers in 2022, tijdens de energiecrisis: "Daaruit werd geconcludeerd dat Essent geen onredelijke marges heeft behaald op de levering van elektriciteit en gas aan consumenten."

Ook stelt Essent dat het in andere rechtszaken over tussentijdse tariefwijzigingen gelijk heeft gekregen. Vattenfall zegt dat de prijzen tussentijds ook zijn gedaald toen de inkopenprijzen van energie weer goedkoper werden.

Nederland is sterk afhankelijk van China voor het importeren van acht kritieke materialen. Het Centraal Bureau voor Statistiek meldt dat het gaat om bariet, bismut, kobalt, magnesium, mangaan, strontium, tantaal en vloeispaat.

De Europese Commissie heeft meer dan dertig materialen als kritiek aangemerkt. Die zijn van groot belang voor de economie. En is er een hoog risico op verstoring van de levering. Niet op al deze materialen gelden nu restricties. De zorgen zijn alleen groot dat als China dit wel doet dit grote impact zal hebben op de economie.

"Het is niet ideaal om afhankelijk te zijn van een handelspartner die grondstoffen kan inzetten voor geopolitieke belangen", zegt Marjolijn Jaarsma, econoom bij het statistiekbureau. "Zo kan China andere landen exportbeperkingen opleggen, aanleveringsketens onder druk zetten en handelspartners uitknijpen als het om deze materialen gaat."

De afgelopen tijd heeft China bijvoorbeeld restricties opgelegd op meerdere kritieke materialen zoals magneten. Het werd hierdoor een stuk lastig die uit China te importeren. Dit leidde wereldwijd tot veel onrust. Inmiddels zijn China en de Europese Unie in gesprek over exportrestricties. Afgelopen juli was dit een van de belangrijkste onderwerpen tijdens de EU-China-top. Maar concrete afspraken bleven uit.

Honderden miljoenen euro's

Van alle kritieke materialen importeerde Nederland vorig jaar magnesium het meest, ter waarde van 274 miljoen euro. Dat wordt gebruikt bij de productie van bijvoorbeeld elektrische voertuigen en windturbines.

De invoer van mangaan had een waarde van 178 miljoen euro, dat wordt onder andere gebruikt om staal harder te maken.

Die afhankelijkheid kan mogelijk gevolgen hebben voor bedrijven die magnesium en mangaan importeren. Dit kunnen bijvoorbeeld verpakkingsmateriaalproducenten, bouwbedrijven en metaalverwerkers zijn.

Jarenlange voorsprong

Kritieke materialen zijn niet alleen grondstoffen, maar kunnen ook onderdeel van producten zijn, zoals laptops en zonnepanelen. In 2024 importeerde Nederland voor 58,5 miljard euro aan producten uit China die deze kritieke materialen bevatten.

China-correspondent Gabi Verberg:

"Het is niet waarschijnlijk dat China op korte termijn restricties zal invoeren op de uitvoer van eindproducten zoals laptops en zonnepanelen. Hoewel het land al jaren probeert balans te vinden in de factoren die economische groei aandrijven, lukt het maar mondjesmaat om minder afhankelijk te worden van export en meer groei uit binnenlandse consumptie te halen. En dus blijft China sterk afhankelijk van de producten die het in het buitenland kan verkopen.

Daarnaast kampt het land met grote overproductie in veel productsectoren, waaronder zonnepanelen en elektronische voertuigen. Er is voor China op de korte termijn niks aan gelegen om de uitvoer van eindproducten te bemoeilijken.

Voor de directe uitvoer van kritieke materialen is het verhaal echter anders. China voert regelmatig restricties in op de uitvoer van kritieke materialen, omdat deze grondstoffen strategisch belangrijk zijn voor de eigen industrie of omdat het niet wil dat ze worden gebruikt door andere landen voor defensiedoeleinden. Door de toegang tot zeldzame metalen of mineralen te reguleren, kan China de binnenlandse productie beschermen en de controle over waardevolle grondstoffen behouden, tot nadelig gevolg voor Nederlandse industrieën."

Een oplossing voor de afhankelijkheid ligt is er niet. "Het is lastig om alternatieven te vinden", zegt Jaarsma. Juist omdat China een jarenlange voorsprong heeft in het zoeken en uit de grond halen van de kritieke materialen. Toch wil de EU op zoek gaan naar manieren en plekken om zelf de grondstoffen te winnen. Al jaren staat de strategische autonomie van de EU hoog op de agenda van de Europese Commissie.

Jaarsma is niet optimistisch, mocht China inderdaad zijn dominante positie gebruiken om druk uit te oefenen op Europa. "Dat zou kunnen betekenen dat we ambities op energietransitie of digitalisering moeten bijstellen."

Na China haalt Nederland de meeste kritieke materialen uit Duitsland. Dit land haalt de kritieke materialen ook voor een groot deel uit China. Nederland is dus ook indirect afhankelijk van China. Op dit moment onderzoekt het CBS hoe groot deze indirecte afhankelijkheid is.

Het is voor veel mensen het belangrijkste verkiezingsthema en volgens het demissionaire kabinet staat het vast: er moeten meer woningen komen. Om dichter bij dat doel te komen, wijst minister Keijzer vandaag 127 nieuwe bouwlocaties aan. Samen met al eerder aangekondigde locaties moet dat voor 2050 gaan leiden tot 1,65 miljoen nieuwe woningen.

Het kabinet presenteert de verschillende bouwlocaties in een ontwerp-omgevingsplan, de zogeheten Nota Ruimte. Daarin wordt de puzzel voor het landschap van 2050 gelegd. Volgens David Hamers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) is dat nog een lastige klus: "Nederland is best een ingewikkeld land wat dat betreft."

Wat is de Nota Ruimte?

De Ontwerp-Nota Ruimte, een groot overkoepelend plan, beschrijft hoe Nederland er richting 2050 uit moet zien. In het meer dan 300-pagina's tellende document staat hoe het kabinet het landschap wil inrichten op het gebied van onder andere landbouw, woningbouw, natuur, wegen, energie en defensie. Het plan bevat uitgebreide kaarten waarin alle thema's bij elkaar komen. Die geven vervolgens een beeld van wat er qua ruimtelijke ordening allemaal kan in Nederland.

"We staan als land voor enorme opgaven die vragen om nationale richting en keuzes. De ruimte is schaars en kunnen we maar een keer goed verdelen", schrijft demissionair minister Mona Keijzer.

Volgens Hamers is het lastig om bijvoorbeeld nieuwbouw, wegen en voorzieningen met elkaar te kunnen rijmen: "Je kunt wel woningen bouwen op bepaalde plekken, maar er moet ook elektriciteit heen. Op het moment dat je het op de kaart zet, wordt het extra spannend."

130 bouwlocaties

Minister Keijzer benadrukt dat ze een goede balans wil vinden tussen de verschillende belangen. Toch ligt volgens universitair hoofddocent stedelijke vernieuwing Reinout Kleinhans van de TU Delft de nadruk in dit ontwerp vooral op woningbouw: "Er is al vrij lang een groot woningtekort, daar moet het kabinet iets mee. Wat deze Nota vooral doet, is daarom aangeven waar gebouwd kan worden en wat ervoor nodig is."

In totaal staan er meer dan 130 bouwlocaties op de kaart. 17 daarvan leveren 3000 tot 5000 woningen op tot 2030, vier ervan minimaal 3500 tot 2034. Verder zijn er 127 nieuwe, zogenoemde regionale woningbouwlocaties. Die verschillen per regio en moeten ook tot duizenden woningen gaan leiden.

Hoeveel woningen er dan bijkomen verschilt, en ook waar ze komen. Zo komen er in sommige gebieden maar een 'straatje' of 'wijkje' bij, en in andere gebieden weer hele woonwijken.

Bekijk hier aan welke locaties in Nederland wordt gedacht:

Volgens Hamers wordt er rekening gehouden met hoeveel woningen waar worden gebouwd: "Het zijn gebieden met een andere inkleuring. Alles wat je bouwt in Amsterdam wordt bijvoorbeeld verkocht, maar in Noordoost Groningen moet je vanwege een heel andere bevolkingsontwikkeling denken aan een straatje erbij", zegt Hamers.

"Voor sommige gebieden hoef je geen nieuwe wegen aan te leggen. Buiten grote steden en dorpen moet dat wel en dat maakt het lastig," zegt Kleinhans.

Daar bovenop wil het kabinet op andere plekken versneld bouwen. Dat lukt volgens Hamers nog niet echt: "Vergunningstrajecten zijn lang en bouwers hebben te weinig mensen." Hij benadrukt dat de overheid samen met provincies en gemeenten in gesprek moet gaan om de uitvoering van de Nota te laten werken.

Verkiezingstijd

Dat dit ontwerp van het kabinet voor de Nederlandse ruimte zo vlak voor de verkiezingen verschijnt, kan volgens Hamers tot debat gaan leiden: "Ik ben benieuwd of de Nota in de verkiezingsdebatten een rol gaat spelen. Er zitten heel veel interessante dingen in waar politici allemaal een eigen blik op hebben."

Verschillende politieke partijen kwamen al met ideeën voor locaties om nieuwe woningen te bouwen. Een groot deel wil er per jaar 100.000 woningen bij. Zo wil D66 dat doen door tien nieuwe steden te bouwen, onder andere in het IJmeer. De VVD wil dertig nieuwe, grote woonwijken bouwen, Volt zou het liefste de staalfabriek van Tata Steel in IJmuiden sluiten en daar huizen bouwen en de PVV wil dat doen op de plek van het Mediapark in Hilversum.

Het ontwerpplan gaat vandaag naar de Tweede Kamer. Daarna kan iedereen reageren op de keuzes die het kabinet heeft gemaakt. De definitieve versie zal pas na de verkiezingen komen, als er een nieuw kabinet zit. Het streven is om de Nota helemaal af te hebben in 2026.

Hoe is Nederland in de wooncrisis beland? In onze dataspecial laten we het je zien: