Uitkeringsinstantie UWV heeft van een aantal patiënten met ziekte ME onterecht gezegd dat ze een groot deel van de week of fulltime aan het werk kunnen. Dat oordeelde de Centrale Raad van Beroep (CRvB) vandaag in een tussenuitspraak. Het UWV moet meer rekening gaan houden met de gevolgen van de ziekte.

Het gaat in dit geval om drie patiënten met de chronische ziekte ME/CVS of kortweg ME. De aandoening kan patiënten enorm verzwakken, waardoor sommigen nauwelijks tot iets in staat zijn. De ziekte lijkt op long covid, en door het toenemende onderzoek hiernaar sinds de coronapandemie, neemt ook de kennis over ME toe.

Al langer voelen sommige patiënten zich verkeerd beoordeeld door het UWV. Zo gaven ook de personen die de rechtszaak aanspanden aan dat ze niet in staat waren om 32 of 40 uur per week te werken, zoals het UWV had ingeschat. Het is weleens vaker voorgekomen dat een patiënt gelijk kreeg in een rechtszaak, maar nog niet eerder was er zo veel erkenning voor hoe beperkend de ziekte is door de hoogste rechtbank, vertelt Ynske Jansen van Steungroep ME en Arbeidsongeschiktheid.

De CRvB oordeelt dat het UWV onvoldoende rekening heeft gehouden met de beperkingen als gevolg van ME. Dit stelde de rechtbank op basis van de inbreng van onafhankelijke deskundige Jos van der Meer, emeritus hoogleraar interne geneeskunde.

Symptomen

Het grote verschil met het oordeel van het UWV was het belang dat werd gehecht aan twee kernsymptomen van de ziekte. De specialist stelde vast dat zowel post-exertionele malaise (PEM), waarbij men zieker wordt bij een normaliter te verwaarlozen inspanning, als posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom (POTS), waarbij de overgang van bijvoorbeeld liggen naar zitten een abnormaal grote toename van de hartslagfrequentie en duizeligheid veroorzaakt, meegewogen moest worden.

Daar werd eerder nauwelijks rekening mee gehouden, vertelt verzekeringsarts en jurist Jim Faas. "Deze symptomen werden vaak als psychologisch iets afgeschreven, omdat het een moeilijke ziekte is. Je kan het vaak niet aan mensen zien, en tijdens gesprekken met artsen gedragen mensen zich meestal heel gewoon." Van nieuwe inzichten over de ziekte was het vaak moeilijk om UWV-artsen te overtuigen, vertelt Faas. "Die legden ze naast zich neer."

Hij is blij met de uitspraak. "Er is al heel erg lang gedoe over ME/CVS, dus dit is heel bijzonder. Het opent nieuwe deuren voor ME-patiënten, die nu met deze uitspraak kunnen zwaaien bij hun verzekeringsarts." Ook voor patiënten met long covid die vaak dezelfde kernsymptomen hebben, kan de uitspraak van belang zijn, denkt Faas.

Het komt nog steeds voor dat mensen met ME/CVS bij het UWV van verzekeringsartsen cognitieve gedragstherapieën in combinatie met conditietrainingen moeten volgen van verzekeringsartsen, als voorwaarde voor behoud van uitkering. De gedachte achter de behandeling is dat ME/CVS tussen de oren zit en dat mensen in werkelijkheid helemaal niet ziek zijn. Maar omdat ze het denken en de hele dag op hun bed of bank liggen, gaan ze er fysiek op achteruit.

'UWV kan hier niet meer omheen'

De wetenschappelijke basis onder deze benadering is al jaren geleden door belangrijke Amerikaanse en Britse onderzoekscommissies weerlegd: patiënten gaan er door deze behandelingen juist vaak op achteruit. Niet voor niets riep de Gezondheidsraad al in 2018 verzekeringsartsen op in een advies om zwaar beperkende kernsymptomen van ME als PEM te erkennen en belastende therapieën niet op te leggen.

De beroepsverenigingen van de verzekeringsartsen, de NVVG en GAV, negeerden destijds deze oproep. Daar kwamen ze mee weg omdat het slechts om een advies ging. Het negeren van een gerechtelijke uitspraak zal een stuk lastiger zijn. "Het gaat erom dat de aard en ernst van de ziekte echt serieus wordt genomen", zegt Jansen van de Steungroep. "Het UWV kan hier nu niet meer omheen."

Het UWV moet de drie patiënten nu binnen acht weken opnieuw beoordelen, en moet zich hierbij houden aan het rapport van de door de rechtbank benoemde onafhankelijke deskundige. Omdat de uitspraak van vandaag een tussenuitspraak is, zal de rechtbank daarna ook naar de nieuwe UWV-beoordeling kijken.

De uitkeringsinstantie laat weten inderdaad opnieuw naar de dossiers te gaan kijken. Wat de uitspraak voor lopende en toekomstige beoordelingen betekent, gaat het UWV nog onderzoeken.

In Brussel en Washington wordt stevig onderhandeld om voor 1 augustus tot een nieuwe handelsovereenkomst te komen. Nederlandse staal- en aluminiumexporteurs zagen met afschuw in juni een invoerheffing opgelegd worden van 50 procent. De pijn wordt nog niet bij elk bedrijf even sterk gevoeld, maar veel langer moet de heffing niet blijven.

De Europese brancheclub voor staalbedrijven Eurofer lobbyt dan ook in Brussel voor een handelsdeal tussen de VS en de EU met veel lagere heffingen. "We raken onze belangrijkste afzetmarkt kwijt", stelt Eurofer vast. De hoop is dat de Europeanen en Amerikanen er snel uitkomen.

'Niet vol te houden'

Die hoop is er ook bij Royal Vaassen. Het bedrijf exporteert geplastificeerde aluminiumfolie, waar doppen voor drankflesjes van worden gemaakt. Directeur Dries Knaapen heeft geen goed woord over de heffingen van president Trump: draconisch en moorddadig, noemt hij ze. "Het is gewoon verschrikkelijk en niet te harden. Iets wat 100 euro kost, is nu 150. Dat is gewoon niet vol te houden." Knaapen tikt met zijn vinger tegen het voorhoofd: "Idioot."

Vorig jaar exporteerde Nederland voor 3,3 miljard euro aan staal- en aluminiumproducten aan de Verenigde Staten. Afgelopen maart kwam Trump voor alleen deze sector al met een forse heffing van 25 procent, in juni verhoogde hij die naar 50 procent.

Amerikanen blijven vooralsnog kopen

Bij Royal Vaassen zien ze dat de vraag van Amerikaanse klanten er nog altijd is. Het bedrijf maakt een product dat op dit moment simpelweg nog niet gemaakt kan worden in de VS. "Op dit moment merken we er nog vrij weinig van. Ze blijven afnemen en ze betalen ook omdat er onzekerheid blijft", zegt Knaapen.

Zomaar overstappen op een ander product is vaak lastig. Als de Amerikaanse klanten van Royal Vaassen bijvoorbeeld zouden overstappen naar plastic dopjes in plaats van aluminium, dan zal het flesje ook aangepast moeten worden. Het is voor bedrijven ontzettend duur om dit soort veranderingen door te voeren. Amerikaanse bedrijven lijken vooralsnog huiverig deze investeringen te doen omdat de heffingen zomaar volgende week weer kunnen worden afgezwakt.

EU-correspondent Ardy Stemerding:

"De hoop bij veel EU-landen is dat in een toekomstig handelsakkoord met de Amerikanen importheffingen op staal en aluminium fors omlaag gaan. In ruil daarvoor zijn ze dan bereid heffingen op andere producten te slikken. Maar het is nog maar zeer de vraag of de Amerikanen openstaan voor zo'n afspraak. Ook vandaag weer is de Eurocommissaris van handel in de VS, maar er is nog steeds geen witte rook.

Daarnaast is er ook een groep landen onder leiding van Frankrijk, die een hardere opstelling wil tegenover de Amerikanen. Die landen vinden dat de EU bereid moet zijn de tanden te laten zien. Ze onderhandelen liever wat langer met de Amerikanen dan dat ze bereid zijn een basisheffing te accepteren."

Niet bij elk bedrijf hebben ze de luxe een product te verkopen dat alleen door hen gemaakt wordt. Bedrijven die gangbaar staal of aluminium verkopen, zullen zeer waarschijnlijk al wel merken dat Amerikaanse klanten op zoek gaan naar goedkopere alternatieven uit eigen land of uit landen met een lagere importheffing, zoals het Verenigd Koninkrijk. Begin mei sloot Trump een handelsdeal met het land, waardoor de heffingen op Brits staal en aluminium fors lager zijn.

Trukendoos

Bedrijven gebruiken ook creatieve oplossingen om de heffingen zo veel mogelijk te ontlopen. Zo hebben Amerikaanse importeurs nog voor de heffingen ingingen gigantische voorraden opgeslagen van producten uit het buitenland.

"Onze klanten hebben op dit moment met gemak drie maanden aan voorraad liggen. Als die voorraad op is dan is het heel vervelend maar dan zullen ze echt meer moeten gaan betalen", waarschuwt Knaapen.

Meer in de VS

Royal Vaassen maakt daarnaast gebruik van 'bonded warehouses'. Dat zijn opslagmagazijnen waarin je producten kunt stallen zonder ze formeel in te voeren. Mochten de heffingen omlaaggaan, dan kan het bedrijf zijn aluminiumrollen vanuit de opslag tegen die lagere importtarieven verkopen.

Voor de lopende handel heeft Royal Vaassen ook een truc: het bedrijf exporteert nu via zijn eigen dochteronderneming. Die importeert de aluminium tegen kostprijs en verkoopt de rollen in Amerika inclusief heffingen en winstmarge door aan de klant. Zo betalen klanten niet de volle 50 procent importheffingen op de eindprijs.

Met al deze maatregelen hoopt het bedrijf de periode van deze torenhoge 50-procentheffingen zo ongeschonden mogelijk door te komen. Intussen zijn ze al wel met een Amerikaanse fabriek aan het testen om de producten daar te laten produceren, mochten de hoge heffingen blijven.

Steeds meer bedrijven onderzoeken of ze een deel van hun productie in de VS kunnen doen om zo kosten van de invoerheffingen te beperken. Daarmee lijkt Trump het doel dat hij voor ogen heeft, meer bedrijvigheid in de VS, te bereiken.

De echte klap voor de sector moet nog komen. De bedrijven hopen dan ook dat de EU en de VS snel tot een deal komen. "Dat zou wel heel leuk zijn, want anders wordt het voor iedereen alleen maar duurder", zegt Knaapen.

Belangenorganisaties van de Nederlandse industrie, werkgevers en de duurzame energiesector reageren negatief op het besluit van het demissionaire kabinet over windenergie. De komende vijftien jaar wil de regering veel minder windmolens laten bouwen op de Noordzee dan eerder gepland.

"Een slecht signaal", zegt Nienke Homan, voorzitter van de VNCI, de belangenvereniging van de chemische industrie. "Voor klimaatambities heb je duurzame energie nodig. Bedrijven hebben ook duurzame energie nodig om te kunnen verduurzamen."

Betaalbare energie

Volgens demissionair minister Hermans van Groene Groei en Klimaat (VVD) neemt het gebruik van groene stroom minder snel toe dan verwacht. Dat komt vooral doordat de verduurzaming van de industrie traag verloopt.

De VNCI vindt niet dat de industrie daaraan schuldig is. "Verduurzamen is een langlopend proces. Dat betekent dat je moet investeren in de toekomst", legt voorzitter Homan uit. "Dan kun je zeggen: de vraag naar duurzame energie is niet groot genoeg, maar bedrijven moeten ook betaalbare energie hebben. Met meer beschikbaarheid, wordt duurzame energie ook beter betaalbaar."

Ook een woordvoerder van werkgeversorganisatie VNO-NCW is kritisch. "Wij zijn geen voorstander van het aanpassen van de ambities voor de groei van wind op zee. In plaats daarvan moeten we de beschikbaarheid van duurzame energie, zoals windenergie, juist vergroten."

"Met een groter aanbod van duurzame energie daalt de elektriciteitsprijs, waardoor bedrijven hier in Nederland kunnen investeren in elektrificatie", vervolgt VNO-NCW. "Daarnaast vergroot dit onze energieonafhankelijkheid in geopolitiek onrustige tijden."

Kip-en-eiprobleem

De streefdoelen van het kabinet waren om in 2040 windmolens met een totaalvermogen van 50 gigawatt op de Noordzee te hebben staan. Dat is nu nog 4,7 gigawatt - ongeveer een zesde van de Nederlandse stroombehoefte. Het nieuwe kabinetsdoel is om in 2040 minimaal 30 gigawatt aan windmolens op de Noordzee te hebben staan, bijna een halvering.

"Erg jammer dat de energietransitie in de industrie zo stagneert", zegt Olof van der Gaag, voorzitter van de NVDE, de belangenvereniging van de duurzame energiesector. "Op die manier blijft de Nederlandse industrie afhankelijk van fossiele energie uit het buitenland en komt er heel veel vervuiling uit de schoorsteen. Daar willen we juist vanaf. Er zit een kip-en-ei-probleem in de energietransitie, want iemand moet de eerste stap zetten. De overheid kan die situatie het beste doorbreken."

"Er is nu bijvoorbeeld weinig vraag naar groen staal. Als daar eenmaal vraag naar is, gaat het voor staalfabrieken ook lonen om het te produceren. En als het geproduceerd wordt, hebben fabrikanten ook windenergie nodig. Om van bijvoorbeeld Tata Steel een volledig groene staalfabriek te maken, moet je ongeveer 400 windmolens in de Noordzee hebben staan."

Demissionair minister Hermans wijst op de kosten van een dergelijke transitie. "Dat is een investering die we met z'n allen betalen. Als we die investering doen, wil ik wel dat die stroom ook daadwerkelijk gebruikt gaat worden. Ook door bedrijven, die daar nu nog te weinig vraag naar creëren."

Politiek

Vanuit de Tweede Kamer wordt er verschillend naar het kabinetsbesluit gekeken. "Een logische reactie op de ontwikkelingen in de energietransitie en de economie", noemt Kamerlid Henk Vermeer (BBB) het besluit van demissionair minister Hermans.

"Momenteel wordt een steeds groter deel van onze elektriciteit geëxporteerd, omdat het verbruik niet gelijkloopt met eerdere voorspellingen", zegt Vermeer. "De overheid, burgers en ondernemers betalen steeds hogere netwerkkosten, terwijl de opbrengsten naar het buitenland verdwijnen. In Nederland zijn de elektriciteitskosten torenhoog ten opzichte van het buitenland. Dat zorgt ervoor dat investeringen worden uitgesteld of naar het buitenland worden verplaatst. Dit beleid is niet goed voor de staatskas, burgers, ondernemers en voor het klimaat. Klimaat kent geen landsgrenzen."

GroenLinks/PvdA-Kamerlid Suzanne Kröger noemt het kabinetsbesluit "kortzichtig en rampzalig, voor het klimaat, onze energiezekerheid en de toekomst van de Nederlandse industrie."

"Juist nu moeten we investeren in schone, betaalbare energie van eigen bodem, niet afhaken", stelt Kröger. "Door de windplannen op de Noordzee af te schalen, zet dit kabinet onze klimaatdoelen nog verder op het spel en maakt het ons afhankelijker van fossiele import. Dit is geen visie, dit is achteruitgang."

Als je bestanden deelt via WeTransfer, geef je het bedrijf het recht om daarmee een AI-programma te trainen om schadelijke of illegale bestanden te detecteren, schreef het Nederlandse bedrijf in nieuwe gebruikersvoorwaarden. Maar na berichtgeving in de media verdween die passage.

"Nee", zegt het bedrijf nu met klem. "We gebruiken jouw bestanden niet om AI-programma's te trainen." WeTransfer zegt dat het dat niet heeft gedaan, maar alleen overwoog te doen.

Ondanks de nieuwe voorwaarden verandert er niets aan hoe WeTransfer omgaat met de bestanden die je via het platform verstuurt, zegt het bedrijf. De tekst is weer uit de voorwaarden verwijderd, "omdat het niet iets is wat WeTransfer doet met bestanden van klanten" en omdat het "mogelijk tot enige bezorgdheid heeft geleid".

Hoe werkt AI?

Met kunstmatige intelligentie (vaak afgekort tot AI van het Engelse artificial intelligence) 'leert' een computerprogramma om iets te doen of te maken aan de hand van voorbeelden.

Bedrijven geven het programma voorbeelden, zodat het die kan herkennen. Dit heet het 'trainen' van kunstmatige intelligentie. Aan de hand van die voorbeelden kan een AI-programma's dingen maken of herkennen die op die voorbeelden lijken.

WeTransfer is een Nederlandse dienst waarmee mensen en bedrijven grote bestanden kunnen uitwisselen. Het bedrijf werd in 2009 opgericht en kwam vorig jaar in handen van het Italiaanse Bending Spoons.

In de inmiddels weer aangepaste voorwaarden staat dat WeTransfer je bestanden mag gebruiken "om onze dienstverlening te kunnen uitvoeren, ontwikkelen en verbeteren".

Deskundigen niet gerust

Hoewel de omschrijving algemener is, is jurist Menno Weij er niet gerust op. "Ik vind dat die woorden dezelfde lading dekken", zegt hij tegen radiozender BNR. "Nog steeds lees ik dat ze er dus iets mee willen om de dienst te verbeteren en het product door te ontwikkelen."

"De snel aangepaste voorwaarden sluiten op geen enkele wijze het gewraakte gebruik voor AI-training uit", schrijft jurist Arnoud Engelfriet. Ook hij geeft aan dat de woorden "de dienst verbeteren" zo algemeen zijn, dat WeTransfer alsnog AI-programma's kan trainen met bestanden die mensen uploaden.

De NOS heeft dit voorgelegd aan WeTransfer en gevraagd of het bedrijf dit voor de toekomst wél overweegt of wil gaan doen. Het bedrijf laat weten dit niet te overwegen. "We hebben geen plannen om content te gebruiken om AI-modellen te trainen om inhoud te modereren of met enig ander doel."

Voor het eerst sinds het bestaan van de AOW moeten de uitkeringen voor gepensioneerden voor meer dan de helft worden betaald met belastinggeld. Dat komt omdat er steeds minder werkenden zijn, die voor steeds meer mensen de AOW-uitkering moeten betalen. Wordt de AOW hierdoor onbetaalbaar?

Hoe lang is er al AOW?

Al 68 jaar. In de Boterdiepstraat in Amsterdam kreeg de 70-jarige belastingambtenaar A. Bakker op 2 januari 1957 de eerste AOW-uitkering persoonlijk overhandigd van toenmalig minister Ko Suurhoff van Sociale Zaken.

In 1919 was al de Ouderdomswet ingevoerd, waarmee werkenden zich konden verzekeren voor een pensioenuitkering. Een staatspensioen kwam er niet, omdat dit "de volkskracht zou ondermijnen".

Die gedachte veranderde na de Tweede Wereldoorlog. Toenmalig minister Willem Drees van Sociale Zaken voerde in 1947 een Noodwet Ouderdomsvoorziening in voor ouderen in geldnood. Daarmee konden 250.000 ouderen 'Drees trekken'. Als premier introduceerde 'Vadertje Drees' de Algemene Ouderdoms Wet, kortweg AOW.

Wat is de AOW precies?

De AOW regelde in eerste instantie dat mannen en ongehuwde vrouwen vanaf 65 jaar een minimaal inkomen kregen. Sinds 1985 is de AOW er voor alle vrouwen. De AOW wordt betaald via een premie die van het bruto salaris wordt afgetrokken. In 1980 werd de hoogte van de AOW gekoppeld aan een percentage van het minimumloon.

De AOW is een basispensioen voor iedereen die in Nederland heeft gewoond of gewerkt. Dit kan worden aangevuld met een zelf opgebouwd pensioen, bijvoorbeeld via de werkgever. De AOW-leeftijd ligt sinds 2013 niet meer vast. Op basis van hoeveel langer mensen gemiddeld leven, gaat de AOW-leeftijd steeds in stappen van drie maanden omhoog.

Veeg naar links om te zien hoe de leeftijdspiramide voor de AOW verandert:

Waarom is er discussie over de AOW?

Tot aan de eeuwwisseling betaalde de AOW zichzelf. Sinds 2001 moest er steeds meer belastinggeld worden bijgelegd. In het begin was dat nog bijna 700 miljoen euro; in 2023 droeg de overheid met zo'n 24 miljard euro voor het eerst net zo veel bij aan de AOW-uitkeringen als werkenden. Vorig jaar was dat met bijna 28,5 miljard euro voor het eerst zelfs meer.

Het huidige probleem begon eigenlijk al bij de start van de AOW. Toen het Nederland na de Tweede Wereldoorlog economisch steeds meer voor de wind ging, ontstond vanaf de jaren 50 een geboortegolf. Die zogenoemde babyboomgeneratie gaat inmiddels met pensioen.

Door de betere gezondheidszorg worden mensen steeds ouder, waardoor ze langer AOW krijgen. Door een lager aantal geboortes daalt het aantal werkenden. Zo is de piramide uit 1957 van meer jongeren tegenover minder ouderen 68 jaar later omgedraaid. Pas rond 2060 zal dit weer 'normaal' zijn.

Is dat erg?

"Er zijn steeds minder werkenden die voor steeds meer mensen de AOW-uitkeringen moeten betalen", zegt hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS. "Toen de AOW werd ingevoerd waren er voor iedere AOW-ontvanger zeven mensen in de werkzame leeftijd. Die verhouding is nu drie op één. Door de stijging van het minimumloon is ook de AOW-uitkering sterk verhoogd. Werkenden kunnen dit tempo niet bijbenen."

Of dat erg is, daarover wordt al bijna twintig jaar een verhitte discussie gevoerd. In 2013 werd met veel pijn en moeite ingevoerd dat de AOW-leeftijd in stappen omhoog ging naar 67 jaar om de uitkering betaalbaar te houden. Linkse oppositiepartijen wilden dat mensen juist vroeger konden stoppen met werken, vakbonden stapten naar de rechter voor een overgangsregeling.

Hoe moet dit verder?

Om de AOW te blijven betalen, zou een kabinet kunnen besluiten te bezuinigen op andere uitgaven. Andere mogelijkheden zijn om de belastingen te verhogen of geld te lenen om de AOW te betalen. Met die laatste groeit wel de staatsschuld, die jongere generaties later moeten aflossen. Een hogere staatsschuld maakt geld lenen ook weer duurder, omdat de kapitaalmarkten dan meer rente vragen.

Het verder verhogen van de AOW-leeftijd noemde het Centraal Planbureau in 2019 al de minst pijnlijke optie: er hoeft minder AOW te worden uitgekeerd, terwijl er meer belasting binnenkomt.

Een optie zou zijn om dit per beroepsgroep te bepalen. Mensen met zware beroepen zouden dan bijvoorbeeld minder lang hoeven te werken. Of groepen met een hoog pensioen zouden een lagere AOW kunnen krijgen. Hoe het verder moet met de AOW is vooral een politieke keuze. Daarover waren de partijen bij de vorige verkiezingen al erg verdeeld, zo bleek uit dit overzicht.

Het is niet zeker dat ASML, de Brabantse fabrikant van chipmachines, volgend jaar blijft groeien, terwijl het bedrijf daar wel vanuit was gegaan. Dat heeft de directeur gezegd bij de presentatie van de halfjaarcijfers. "Hoewel we in 2026 nog steeds groei verwachten, kunnen we dat op dit moment niet garanderen."

ASML maakt machines waarmee andere bedrijven chips kunnen maken. Dat is een levendige sector door de groei van kunstmatige intelligentie (vaak uit het Engels afgekort tot AI), maar de chipindustrie kampt met de dreiging van importheffingen uit de Verenigde Staten.

Die onzekerheid heeft al het hele jaar gevolgen voor ASML, maar het afgelopen kwartaal was "iets minder negatief" dan verwacht, zegt het bedrijf. De omzet kwam in de afgelopen drie maanden uit op 7,7 miljard euro. Dat is vergelijkbaar met het eerste kwartaal van dit jaar.

Bij de opening van de beurs ging de prijs van een ASML-aandeel flink onderuit. Een uur na het nieuws rond de halfjaarcijfers was het aandeel bijna 7 procent minder waard.

'Onzekerheid neemt toe'

De onzekerheid in de markt neemt toe, zegt ASML. Zo is de Amerikaanse overheid in april een onderzoek gestart naar mogelijke importheffingen speciaal voor de chipindustrie. Dat zou betekenen dat de machines van ASML, maar ook de chips zelf en de producten waar chips in zitten, duurder kunnen worden.

Importheffingen kunnen ASML direct raken, zegt het bedrijf. Bijvoorbeeld op machines of onderdelen die naar de VS verscheept worden of als er vanuit Europa weer tegenmaatregelen komen. Een deel van de productie van ASML loopt via de Verenigde Staten. Bij importheffingen over en weer betaalt het bedrijf dus dubbel.

Optimistisch over lange termijn

De onzekerheid heeft nu al gevolgen voor de chipindustrie. Zo merken bedrijven die aan ASML leveren dat zij minder bestellingen krijgen, zeggen ze tegen Nieuwsuur. Die bedrijven zijn kwetsbaarder: sommige zijn voor hun bestaan voor een groot deel afhankelijk van ASML, hun grootste klant.

Hoewel de grote klap vooralsnog uitblijft, raakt de onzekerheid de chipsector dus toch. ASML houdt nog steeds rekening met groei in 2026, maar kan dat niet meer zo hard beloven als het eerder deed.

Op de lange termijn blijft het bedrijf uit Veldhoven optimistisch, onder meer door de investeringen in AI, waar chips en dus chipmachines voor nodig zijn. De omzet van ASML zit nu jaarlijks tegen de 30 miljard euro aan. Het bedrijf verwacht dat over vijf jaar te kunnen verdubbelen tot 60 miljard.

Meer dan de helft van de AOW-uitkeringen is het afgelopen jaar betaald met belastinggeld. Dat komt doordat premie-inkomsten de uitkering van de Algemene Ouderdomswet (AOW) steeds minder kunnen dekken, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Mensen die in Nederland een inkomen hebben, betalen premies voor onder meer de AOW-uitkering aan gepensioneerden. De hoogte van die uitkering hangt af van of iemand alleenstaand is of samenwoont en hoe lang iemand in Nederland heeft gewoond. Wie een deel van zijn werkzame leven in het buitenland heeft doorgebracht, krijgt een lagere uitkering.

Vergrijzing

Tot het jaar 2000 konden de AOW-uitkeringen nog volledig gedekt worden door de geïnde premies, maar sinds 2000 stijgen de inkomsten veel langzamer dan de uitgaven. De premie-inkomsten stegen sindsdien met 14 procent, terwijl de uitgaven aan de AOW toenamen met 172 procent.

"De belangrijkste oorzaak voor die toename is de vergrijzing", zegt Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom bij het CBS. "Er zijn steeds meer mensen die een AOW-uitkering ontvangen, en die mensen worden ook steeds ouder. Daarnaast is de AOW-uitkering ook verhoogd, mede door de verhoging van het minimumloon. De premies kunnen dat tempo niet bijbenen."

Financieel bijspringen

Doordat de inkomsten uit premies niet meer toereikend zijn, moet de overheid al decennia financieel bijspringen met belastinggeld. Dat ging in 2001 nog om 0,7 miljard euro, zo'n 4 procent van de totale AOW-kosten. Inmiddels is dit toegenomen tot 28,5 miljard euro in 2024, waarmee het bijna 55 procent van de totale AOW-uitgaven betreft.

"Linksom of rechtsom moeten die AOW-uitkeringen betaald worden", legt Van Mulligen uit. "We zien dat de AOW-kosten een steeds groter beslag leggen op de overheidsuitgaven. Inmiddels maken die bijna 6 procent van alle kosten van de overheid uit. Daar komt natuurlijk een keer een einde aan. Dan zou je de AOW-premies verder kunnen verhogen of iemand pas op hogere leeftijd recht op AOW kunnen geven."

Een groot deel van de zelfstandige filiaalhouders met een Blokker-winkel wil niet onder de naam Blokker verder.

De franchisenemers hadden tot vandaag de tijd om een keuze te maken over het al dan niet behouden van de naam Blokker. Twaalf van de 36 zelfstandige filiaalhouders willen dat. De andere 24 zijn afgehaakt, en zullen de merknaam dus niet meer kunnen gebruiken.

In november ging Blokker failliet. Dat had te maken met oplopende schulden, waaronder belastingschulden door de coronaperiode. Ook liep de omzet van de winkels terug, onder meer door toenemende concurrentie.

Met het faillissement leek de keten voor huishoudelijke artikelen, opgericht in 1896, uit het straatbeeld te verdwijnen, totdat ondernemer en Blokker-telg Roland Palmer een doorstart aankondigde. De afgelopen maanden werd langzaam maar zeker duidelijk hoe die eruit zou zien. Het oude logo prijkt weer op de gevels en de focus van het assortiment ligt, net als vroeger, op huishoudelijke artikelen.

Utopie

Voordat Blokker failliet ging, had het concern zo'n 400 winkels verspreid over het land. Daarvan is maar een klein deel overgebleven. Volgens eigenaar Palmer zijn dat de winkels die voorheen goed draaiden.

Daarnaast waren er dus nog de franchisenemers. Nu twaalf van hen onder de oude naam door willen, blijft het totale aantal Blokker-vestigingen na de doorstart onder de vijftig steken.

Een woordvoerder van Blokker is tevreden over die uitkomst: "Je begint op nul franchisenemers en dan moet je kijken wie er zich aansluiten. Dat iedereen dat zou doen, is een utopie. Die beslissing is voor elke ondernemer. Twaalf vinden wij een goed aantal. Dat de rest niet mee wil, is jammer."

Een deel van de zelfstandige winkeleigenaren sluit zich volgens het FD aan bij branchegenoot Marskramer. De andere franchisenemers onderzoeken of ze in een zelfstandige coöperatie verder kunnen.

Bedrijven die leveren aan ASML krijgen minder orders van de chipmachinefabrikant. De chipmarkt zit in een dip. Voor ASML zelf is dit niet direct reden tot zorg, maar bij bedrijven die afhankelijk zijn van de fabrikant zorgt het voor nervositeit.

Birgit Goumans, directeur van onderdelenbedrijf Kusters Goumans, had net een zogenoemde cleanroom van 500 vierkante meter laten bouwen. In deze ruimte worden de luchtkwaliteit, temperatuur en vochtigheid streng gecontroleerd om specialistische machineonderdelen voor ASML te kunnen maken. De vorige cleanroom was 75 vierkante meter.

Beloftes op genoeg orders om de nieuwe cleanroom met medewerkers te vullen, krijgt Goumans niet van ASML. "We hebben best wel geïnvesteerd in mensen en machines de afgelopen jaren, maar nu zien we dat de hightechmarkt stagneert."

En die stagnatie duurt al opvallend lang, zegt Steven Pattheeuws, techspecialist bij accountantskantoor PwC. "De chipsector is cyclisch: periodes van groei worden afgewisseld met vertraging. Wat nu opvalt, is dat het herstel langer op zich laat wachten dan gebruikelijk."

De belangrijkste oorzaak: geopolitieke en economische onzekerheid. Pattheeuws: "Chipmaker Intel heeft zijn investeringsplannen uitgesteld, in Duitsland zijn chipfabrieken on hold gezet. Door handelsbarrières, zoals die van Trump, is de situatie onvoorspelbaar geworden."

De omzet van ASML in het eerste kwartaal van 2025 was met 7,7 miljard euro ongeveer naar verwachting, maar het bedrijf kreeg minder orders dan verwacht. De beurskoers ligt dit jaar ongeveer een derde lager dan vorig jaar.

Ook Marc Peeters, directeur van BKB Precision, dat kunststof machineonderdelen maakt, ziet de orders teruglopen. Van zijn inkomsten komt 60 procent van ASML, direct of via tussenleveranciers. "Richting het einde van dit jaar moet het echt de andere kant op gaan. We hebben vakmensen in dienst en die proberen we zoveel mogelijk te houden. Daar moeten we anders keuzes in gaan maken."

Morgen presenteert ASML halfjaarcijfers en blijkt of het bedrijf weer de weg omhoog vindt. Maar zelfs dan houden toeleveranciers het voorlopig lastig, verwacht Pattheeuws. "Hoofdleveranciers van ASML hebben al voorraden opgebouwd, waardoor een eventuele vraagstijging niet direct ten goede komt aan de toeleveranciers verderop in de keten."

Afhankelijk van ASML

Zelf adviseert ASML z'n toeleveranciers om niet afhankelijk te zijn van één bedrijf. Dan zijn ze "beter in staat om de schommelingen in de vraag op te vangen", zegt het bedrijf in een reactie. "Het streven is 20 tot 30 procent afhankelijkheid."

Goumans en Peeters zijn dan ook bezig hun klantenbestanden te vergroten. Ondertussen zijn veel andere bedrijven in de regio Eindhoven de afgelopen jaren juist afhankelijker geworden van ASML, blijkt uit een adviesrapport van PwC.

Gemiddeld groeide die afhankelijkheid van die bedrijven van 29 naar 39 procent van de omzet. Pattheeuws: "Voor een deel is dat een bewuste keuze geweest; de chipsector levert hoge marges op. Maar het is ten koste gegaan van spreiding over andere sectoren."

Voor de lange termijn geldt dat de chipsmarkt een groeimarkt is. "Maar bedrijven moeten de tussenliggende periode wel kunnen overbruggen", zegt Pattheeuws. Goumans: "Garanties zijn er niet. Uiteindelijk moeten we zelf geloven in de ontwikkeling van de klanten en daarop voorinvesteren."

Reactie ASML

"Zoals vermeld in onze resultaten over het eerste kwartaal blijven we groeikansen zien in de halfgeleiderindustrie, en we bereiden ons voor op die groei. We zijn van plan wereldwijd uit te breiden, ook in Nederland.

De halfgeleiderindustrie is van nature cyclisch. Dat betekent dat, ook al blijft het langetermijnperspectief onveranderd, de vraagverwachtingen op korte termijn voortdurend worden bijgesteld.

ASML staat regelmatig in contact met leveranciers en deelt updates over capaciteitsvereisten, wat ertoe kan leiden dat zij hun plannen aanpassen. Leveranciers die actief zijn in de halfgeleiderindustrie begrijpen deze behoefte aan flexibiliteit volledig en hebben samen met ASML de capaciteit ontwikkeld om dergelijke op- en neerwaartse aanpassingen in de vraag op te vangen.

Door te mikken op een leveranciersafhankelijkheid van ongeveer 20-30 procent, zorgen we ervoor dat een schommeling in de vraag slechts een gematigde impact heeft op de betreffende leverancier."

Het is een goed idee: alle vaste lasten op dezelfde dag laten afschrijven. Daar zijn veel organisaties die de NOS vraagt naar het nieuwe plan van het financiële voorlichtingsbureau Nibud het over eens. Toch is het voorstel om de huur, telefoonrekening en zorgverzekering allemaal op één dag te betalen volgens hen niet direct uit te voeren.

Op dit moment bepalen verzekeraars zelf wanneer ze de premie afschrijven. Dat kan bij sommige verzekeraars als Zilveren Kruis (Achmea) op een datum die je zelf kiest. Bij andere aanbieders heb je meerdere betaaldagen waar je uit kan kiezen, zoals de 1ste, 15de of 24ste van de maand. Weer anderen incasseren op een vast moment aan het begin of juist einde van de maand.

Afstemming

Een vaste dag draagt volgens een woordvoerder van zorgverzekeraar VGZ bij aan meer inzicht in een financiële situatie. Maar dit initiatief heeft wel "veel voeten in de aarde", ziet de verzekeraar. Er zijn veel onderdelen en organisaties die een rol spelen in het betalen van de vaste lasten, van wie neuzen dezelfde kant op moeten staan.

Daarvoor moeten er meerdere dingen worden afgestemd, zoals het moment waarop mensen hun salaris, uitkering of toeslagen krijgen. Die komen nu ook allemaal op verschillende momenten.

Pas als zulke dingen zijn afgestemd, wordt het voor bijvoorbeeld Aedes, de vereniging van woningcorporaties, concreet. Ook grote happen uit een budget als de huur zouden op hetzelfde moment worden afgeschreven bij invoering. De koepel vindt het plan van Nibud overigens "geen slecht idee".

Voor de branche van telecombedrijven, NLConnect, is het voorstel van het Nibud nu nog te nieuw om op te reageren.

Het is een goed idee om zo'n vaste betaaldag in te voeren, zegt ook Asmae Jazouli. Ze werkt al jaren in de schuldhulpverlening, onder andere bij branchevereniging NVVK. "Het geeft structuur en duidelijkheid in alles wat er nog overblijft. In de praktijk zie ik dat mensen dat echt wel nodig hebben. En het kan denk ik ook echt wel een hoop betalingsachterstanden voorkomen."

Toeslag op aan boodschappen

Volgens Jazouli vinden mensen het lastig om langere tijd rond te komen met weinig geld. "Over het algemeen zie je dat er rond de 6de, 7de van de maand niet veel meer overblijft. Dan moeten ze eigenlijk overbruggen tot de 20ste, want dan komen de toeslagen binnen. Het is wel heel erg lastig om dat geld nog een week apart te houden voor de zorgverzekering."

De toeslag gaat dan op aan boodschappen en andere zaken. Want, zo zegt ze, bij de zorgverzekering voelen mensen de minste consequenties. "Betaal je de huur niet, ja, dan kan het gebeuren dat je uit huis wordt gezet na een aantal maanden. Bij de energie kan je worden afgesloten. Maar pas na zes maanden zijn er gevolgen voor de zorgverzekering."

Zelfs dan vallen de gevolgen nog enigszins mee, want iemand met een betalingsachterstand blijft altijd basisverzekerd.

De failliete Nederlandse interieurketen Rivièra Maison maakt een gedeeltelijke doorstart. Een ander Nederlands meubelbedrijf neemt het merk over. De eigen winkels en de webshop van Rivièra Maison gaan definitief dicht.

De nieuwe eigenaar van de keten, Dutch Interior, zet de groothandelsactiviteiten van het bedrijf door. Het zal het merk blijven verkopen via andere interieurwinkels.

"Er is bewust voor gekozen om niet verder te gaan met de eigen winkels van Rivièra Maison", schrijft Dutch Interior. "Onze focus ligt op samenwerking met zelfstandige retailpartners, zowel in binnen- als buitenland."

Het is niet bekend hoeveel de koper betaald heeft voor het merk. Dutch Interior neemt de paar honderd medewerkers van Rivièra Maison niet over.

Inflatie en veranderd consumentengedrag

De interieurketen ging in juni failliet. Begin deze maand liet curator Erik Schuurs weten dat zich meerdere geïnteresseerde partijen hadden gemeld voor het familiebedrijf uit Amsterdam.

De curator schreef dat Rivièra Maison in financiële problemen was gekomen door een teruglopende omzet. Het bedrijf leed al een aantal jaar verlies. In 2022 vond er nog een reorganisatie plaats.

"Gezien de liquiditeitsproblemen was de eigenaar, de familie Teunissen, genoodzaakt faillissement aan te vragen voor de Nederlandse activiteiten. De opgelopen inflatie na corona en de oorlog in Oekraïne hebben het consumentengedrag veranderd."

De keten had zeven vestigingen in Nederland. De landelijk-moderne meubels en woonaccessoires van het merk werden ook via een groot aantal verkooppunten in Europa verkocht.

Bedrijven in China krijgen weer toegang tot bepaalde computerchips van de grootste chipontwerper ter wereld, het Amerikaanse Nvidia. De Amerikaanse regering hield de verkoop van de H20-computerchips maandenlang tegen, maar volgens het bedrijf heeft de VS gezegd dat Nvidia de chips toch in China mag verkopen.

Nvidia ontwikkelde de H20-chips speciaal voor de Chinese markt. Dat deed het bedrijf omdat de Amerikaanse regering Nvidia al had verboden om meer geavanceerde chips naar China te exporteren.

Maar het plan om die speciaal ontworpen H20-chips alsnog aan Chinese bedrijven te verkopen, kon in april de prullenbak in. Toen verbood de Amerikaanse regering óók de export van deze chips naar China.

De Amerikaanse overheid is bang dat China de krachtige computerchips gebruikt om een technologische en militaire voorsprong op de VS te krijgen. Door de verkoop van krachtige Nvidia-chips tegen te houden, hoopt de Amerikaanse regering die ontwikkeling te voorkomen of te vertragen.

Verbod op verbod

De VS legt al jaren druk op Nvidia om zijn chips niet op de Chinese markt te verkopen. In september 2022 verbood de Amerikaans regering het bedrijf om zijn krachtige H100-chips naar China te exporteren.

In reactie besloot Nvidia toen om zijn H100-model aan te passen naar een minder krachtige variant: de H800. En daar was de Amerikaanse overheid dan weer niet zo blij mee: in oktober 2023 werd ook voor die chips een exportverbod opgelegd.

Nvidia moest opnieuw terug naar de tekentafel en kwam toen met de nieuwe chip speciaal voor de Chinese markt: de H20. De hoop was dat die wel voldeed aan de wensen van Amerikaanse overheid. Maar ook voor die chip kwam drie maanden geleden dus ook een exportverbod.

Tot nu, lijkt het. Nu de Amerikaanse overheid Nvidia toch ruimte geeft om de H20-chips te verkopen, ligt de Chinese markt - die veel winst kan opleveren - voor de chipontwerper weer deels open.

Nvidia profiteert enorm

Nvidia verdient enorm veel geld aan de verkoop van zijn chips door de investeringen in kunstmatige intelligentie (AI). Het bedrijf maakte vorig jaar 73 miljard euro winst, ruim twee keer zoveel als in 2023.

Op de Amerikaanse beurs was Nvidia vorige week het eerste bedrijf ooit dat een waarde van 4000 miljard dollar bereikte. De aandelen van het bedrijf stegen vooral vorig jaar hard in prijs. Een aandeel kost nu ruim 160 dollar. Twee jaar geleden was dat nog enkele tientjes.

Dat de VS Nvidia nu toch toestaat om de H20-chips te gebruiken, zal ervoor zorgen dat het bedrijf er toch geld mee kan verdienen bij Chinese bedrijven. Eerder gaf de directeur van Nvidia aan dat het verbod het bedrijf miljarden zou kosten.

Volgens bronnen van persbureau Reuters zijn de Chinese internetgiganten ByteDance (het bedrijf achter TikTok) en Tencent (uitgever van games en het bedrijf achter het populaire sociale medium WeChat) al bezig om aanvragen in te dienen bij de Amerikaanse chipontwerper.

Nvidia zou die aanvragen vervolgens moeten voorleggen aan de Amerikaanse overheid. Na goedkeuring kan Nvidia de chips vervolgens leveren. Nvidia zegt dat het bedrijf hoopt de eerste bestellingen snel te kunnen bezorgen.

In 2019 legden de tien grootste gemeenten bijna 6000 keer een korting op de bijstand op. Drie jaar later was dat aantal in die gemeenten gehalveerd. In dezelfde periode nam het aantal mensen met een bijstandsuitkering in die gemeenten nauwelijks af.

"Dat is goed nieuws", zegt de Groningse hoogleraar socialezekerheidsrecht Gijsbert Vonk. "Deze sancties worden te makkelijk opgelegd. Het moet geen automatisch maatregelencircus worden."

Een gemeente kan om verschillende redenen een bijstandsuitkering korten. Dat kan al als mensen niet komen opdagen bij afspraken met de gemeente of niet bereikbaar zijn. Na zo'n korting moeten bijstandsontvangers soms maanden rondkomen van een verlaagde uitkering, met alle gevolgen van dien.

Het idee is dat door de maatregelen meer mensen in de bijstand actief blijven zoeken naar een baan. Het gaat hierbij dus niet om fraude, bijvoorbeeld als iemand zwart werkt, maar om tamelijk kleine vergrijpen.

Koploper Rotterdam

Toen de NOS twee jaar geleden de strafmaatregelen onderzocht, bleek dat er grote onderlinge verschillen tussen de gemeenten waren. Rotterdam legde bijvoorbeeld bijna drie keer zoveel maatregelen op als Amsterdam, terwijl de hoofdstad meer inwoners met een bijstandsuitkering had.

Ook nu zijn de verschillen tussen gemeenten groot. Nog altijd is Rotterdam ruim de koploper met ongeveer dubbel zoveel gekorte uitkeringen als in Amsterdam.

Ook de afnames zijn niet overal gelijk. In Breda was de verandering het grootst (afname van 89 procent), in Utrecht het kleinst (afname van 24 procent).

De afname is een samenloop van omstandigheden, zegt een woordvoerder van de gemeente Breda. De coronamaatregelen speelden een rol. Door de lockdowns konden de inwoners niet meedoen met allerlei trajecten. "Hierdoor kon er niet of onvoldoende bepaald worden welke stappen ondernomen werden richting de arbeidsmarkt."

Het beperkte zicht vertaalde zich in minder gevallen waarin er werd gekort op bijstand. Daarnaast speelde een zachtere lijn van de gemeente een rol, met name vorig jaar.

"In 2022 hadden we te maken met de energiecrisis", zegt de gemeentewoordvoerder. Breda besloot geen maatregelen op te leggen bij gezinnen die door de stijgende energielasten steeds moeilijker rond konden komen. "Het opleggen van maatregelen waarbij een gezin in verdere financiële problemen komt, is de minst wenselijke situatie."

Hoogleraar Vonk is blij met dit laatste argument. "Het lijkt alsof de schellen van de ogen vallen. Ook voor de energiecrisis kwamen veel mensen in de bijstand al nauwelijks rond, maar het is goed dat het inzicht nu lijkt in te dalen."

Onterechte straf

Twee jaar geleden bleek dat de opgelegde maatregelen ook niet altijd terecht waren. Ongeveer een op de drie gestrafte bijstandontvangers die in 2019 bezwaar maakten, kreeg gelijk. Dat aandeel bleef ongeveer gelijk. Ook in 2022 bleek dat zo'n 35 procent van de bezwaarmakers niet gestraft had mogen worden.

Zo'n onterechte maatregel kan grote gevolgen hebben. Rotterdammer Ednal Curiel kon bijvoorbeeld zijn vaste lasten niet meer betalen toen de gemeente onterecht zijn uitkering kortte in 2021. Hij was toen net bijna uit de schulden, maar door de maatregel liepen die schulden weer fors op, vertelde hij in 2021 tegen de NOS. Een schadevergoeding kreeg hij niet.

Om dit soort persoonlijke tragedies te voorkomen, is een systeemverandering nodig, zegt Gijsbert Vonk. "Met een wetsvoorstel ligt er een poging vanuit het Rijk om het gemeentebeleid af te zwakken, maar dat is nog niet uitgewerkt. Wat nodig is, is dat de bureaucratische logica verandert. Dus dat je niet iemand straft omdat diegene een half uur te laat op een afspraak is, maar alleen als iemand echt een passend aanbod voor een baan weigert."

De klanten van drinkwaterbedrijf Vitens gaan volgend jaar meer betalen voor kraanwater. Het drinkwatertarief gaat voor een gemiddeld huishouden van 15,10 euro naar 16,69 euro per maand, een stijging van bijna 1,60 euro dus.

Dat komt door de inflatie en stijgende kosten, zegt Vitens. Het vastrecht, het bedrag dat je betaalt voor de aansluiting, wordt zo laag mogelijk gehouden, dat gaat omhoog met 55 eurocent per jaar.

Vitens geeft aan dat het de komende jaren best lastig wordt om voldoende en schoon drinkwater te kunnen leveren. Door klimaatverandering, economische groei en nieuwe woningen blijft de vraag naar meer water toenemen.

Flink investeren

"Vooral in juni, toen het lang droog was, zagen we meer waterverbruik", zegt voorzitter Jelle Hannema. Door nu de kosten voor het gebruik harder te laten stijgen, probeert het bedrijf klanten te stimuleren om spaarzaam om te gaan met water.

Daarnaast gaat Vitens de komende jaren flink investeren. De investeringen stijgen van 283 miljoen euro naar 650 miljoen euro in 2033. Dat geld gaat onder andere naar de productielocaties. Een deel daarvan wordt gesloten, en de locaties die overblijven worden uitgebreid.

De tarieven die Vitens bekend heeft gemaakt zijn inclusief belastingen van dit jaar. Half december komt het ministerie van Financiën met het tarief voor de belasting op leidingwater (BOL) voor 2024.

Grootste van Nederland

Dit jaar was Vitens de goedkoopste leverancier, of dat volgend jaar nog steeds zo is moet nog blijken. Enkele andere leveranciers hebben hun tarieven ook gepubliceerd. Bij Waterleidingmaatschappij Drenthe betaalt een gezin met een gemiddeld watergebruik (100 kuub) volgend jaar iets meer dan 20 euro per maand, een stijging van bijna twee euro vergeleken met dit jaar.

En klanten van Waterbedrijf Groningen gaan bij een gemiddeld verbruik van bijna 13 euro naar zo'n 14 euro per maand. In de komende weken volgen de overige drinkwaterbedrijven met hun tarieven.

Met 5,9 miljoen klanten is Vitens het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland. Het levert drinkwater in de provincies Flevoland, Friesland, Gelderland, Utrecht en Overijssel.

De Chinese hackersgroep 'Chimera' had tussen eind 2017 en het voorjaar van 2020 ongemerkt toegang tot het computernetwerk van de Nederlandse chipfabrikant NXP. De groep stal onder meer mailboxen en was op zoek naar chipontwerpen, blijkt uit onderzoek van NRC .

Het lukte de hackers om toegang te krijgen tot accounts van medewerkers. Gebruikersnamen werden achterhaald dankzij gegevens uit eerdere datalekken bij LinkedIn en Facebook. De wachtwoorden van de accounts werden 'met bruut rekengeweld' geraden, waardoor de hackersgroep toegang kreeg tot het VPN-netwerk van NXP.

Vervolgens werden de toegangsrechten van de gekraakte accounts uitgebreid om uiteindelijk stiekem door te dringen tot de afgeschermde delen van het netwerk waar gevoelige data werden opgeslagen, zoals chipontwerpen. De hackers konden die bestanden via clouddiensten zoals OneDrive en Google Drive ook daadwerkelijk in handen krijgen.

Cloud

Aan de logbestanden is te zien dat de werktijden exact gelijk liepen met de Chinese tijdzones, inclusief een middagpauze. Ook tijdens vakanties in China werd niet of nauwelijks gehackt. Daarnaast is het wachtwoord fuckyou.google.com gebruikt door de hackers bij de door hen gekraakte accounts. Dat is een vast gebruik bij Chimera.

NXP zegt tegen NRC dat de chipfabrikant geen materiële schade heeft geleden. Wel is intellectueel eigendom gestolen, hoeveel precies is niet bekend.

Tegenover de NOS wil NXP verder niet reageren op het onderzoek; het bedrijf verwijst naar de reactie in NRC. Daarin staat dat er van deze ervaring is geleerd en de beveiliging is verbeterd.

Maaltijdbezorgers van Deliveroo vallen definitief onder de cao beroepsgoederenvervoer. Daarnaast moet het bedrijf bezorgers met terugwerkende kracht pensioen uitbetalen, heeft de Hoge Raad bepaald.

De uitspraak is het slotstuk in een lange juridische strijd tussen Deliveroo en FNV, over de vraag of een maaltijdbezorger een zelfstandige is of een werknemer in loondienst. De rechter geeft de vakbond nu dus in cassatie opnieuw gelijk.

Compensatieregeling

Deliveroo begon in 2015 een bezorgservice in Nederland, maar is inmiddels niet meer actief. Het bedrijf vertrok vorig jaar, net voordat de Hoge Raad zich over de zaak zou buigen.

De 9000 maaltijdbezorgers van het bedrijf kregen een compensatieregeling aangeboden. Als zij akkoord gingen, konden ze geen aanspraak meer maken op nabetalingen van het bedrijf. Volgens Deliveroo heeft 90 procent van de medewerkers toen van die regeling gebruikgemaakt.

In de andere rechtszaak oordeelde de rechter vandaag dat Deliveroo ook een half jaar lang ten onrechte geen pensioen afdroeg voor medewerkers. Het bedrag dat het bedrijf aan Pensioenfonds Vervoer moet nabetalen is bijna 640.000 euro.

Temper en Uber

FNV voert op dit moment soortgelijke rechtszaken tegen de platforms Temper en Uber. "En wij vinden ook dat Uber Eats zijn bedrijfsmodel moet aanpassen naar aanleiding van deze uitspraak", zegt FNV-bestuurder Anja Dijkman.

"Wij willen dat er gehandhaafd wordt, want het kan niet zo zijn dat dit soort bedrijven op dezelfde manier doorgaan in dit land."

Helemaal onomstreden was het niet: de eerste elektronische betaling in de supermarkt. Onder grote mediabelangstelling rekende toenmalig minister Onno Ruding van Financiën vandaag precies 35 jaar geleden in de Albert Heijn aan het Osdorpplein in Amsterdam met een betaalpas een speculaaspop af bij directeur Ab Heijn.

Talloze verslaggevers en fotografen hingen op dat moment over de kassa heen om het moment vast te leggen. "Het was echt wel een grote stap", zegt Peter Jacobs, directeur van ING Nederland over wat uiteindelijk een betaalrevolutie in de winkel bleek. "De minister was in de winkel, mijnheer Heijn. Iedereen wist: dit is bijzonder."

Het initiatief kwam volgens Jacobs niet van de bank, maar van Albert Heijn zelf. "Je kunt het je bijna niet voorstellen, maar in die tijd gebruikten heel veel klanten cheques. Dat was best wel omslachtig", vertelt Albert Heijn-directeur Marit van Egmond. "Pinnen bood toen wellicht een oplossing."

Zo ging de eerste pinbetaling, 35 jaar terug:

In 1977 waren de betaalpas en veiligheidscode al geïntroduceerd om geld mee uit de muur te halen. In 1985 begon een proef om rechtstreeks met de pas en code te betalen bij tankstations. Toch was pinnen in de winkel ook voor Albert Heijn geen zekerheid. "We wisten echt niet of klanten het zouden gaan gebruiken", vertelt Van Egmond.

Meezing-reclames

Die twijfel kwam ook door kritiek. De Consumentenbond adviseerde om vooral niet te gaan pinnen. Het zou onveilig zijn. Banken trokken daarop alle registers open om het tegendeel te bewijzen. Er kwamen meezing-reclames ("Pin-pin-pin-pin") en tv-spotjes met Rob de Nijs en Sylvia Millecam ("Jongens, jullie mogen alles van mij weten. Behalve mijn pincode").

Onder anderen zanger Rob de Nijs maakte reclame voor 'veilig pinnen':

Om consumenten gerust te stellen beloofden banken op te draaien voor het risico, als een crimineel er bijvoorbeeld in zou slagen een betaalkaart te kopiëren. Dat werd destijds trouwens onmogelijk geacht. Maar toen het aantal pasbetalingen na de eeuwwisseling die met contant geld evenaarde, bleek de magneetstrip juist de achilleshiel. Die bleek met opzetfrontjes op betaalautomaten te kopiëren.

Nadat dit zogenoemde skimmen banken in 2011 een recordschade van 38,9 miljoen euro had opgeleverd, werd de magneetstrip verruild voor een veiliger chip . Skimmen nam daarna razendsnel af.

Vervolgens rukten het contactloos betalen en het betalen met de mobiele telefoon op. Vorig jaar werd een vijfde van de toonbankbetalingen met de smartphone verricht, in 2020 was dit nog geen tiende.

Pas vervangt cash

Tijdens de coronapandemie brak de vrees uit dat cash volledig zou verdwijnen, maar dat lijkt vooralsnog niet uit te komen. Het aantal contante betalingen staat al drie jaar stabiel op zo'n 20 procent, blijkt uit cijfers van De Nederlandsche Bank (DNB) en Betaalvereniging Nederland.

DNB constateerde dit jaar wel dat cash in steeds meer winkels niet meer geaccepteerd wordt. Of de consument daar blij mee is valt te betwijfelen. Pinnen en zelfscankassa's zijn populair, ziet Albert Heijn-directeur Van Egmond, maar uit ander DNB-onderzoek blijkt dat 90 procent van de Nederlanders het belangrijk vindt dat je contant kunt blijven betalen.

Ook lijkt er voor klanten voorlopig een grens met betaalinnovaties. Zo probeerde Albert Heijn in 2019 eens een supermarkt zonder kassa uit. Daar is de stekker weer uitgetrokken, reageert Van Egmond. "We blijven nadenken hoe we betalen makkelijker, simpeler en leuker kunnen maken. Maar het is aan de klant hoe hij dit wil doen. We zien een enorme groei met zelfscankassa's, maar het verschilt per klant en per dag of klanten daar of bij een gewone kassa willen staan."

Niet te voorspellen

Ook ING benadrukt dat er "weinig discussie is" dat je met contant geld kunt blijven betalen. Maar hoe de toekomst eruit ziet durft Jacobs niet te voorspellen. "We konden 35 jaar geleden ook niet bedenken dat we nu met onze mobiele telefoon betalen."

Bij Betaalvereniging Nederland verwijst directeur Gijs Boudewijn naar mogelijke Europese wetgeving, die het accepteren van contant geld in winkels zou verplichten. "Hoe de wereld er over twintig jaar uitziet met een digitale euro, de Metaverse en quantumcomputers? Joost mag het weten. De technologie biedt veel kansen met nieuwe betaaltechnieken, maar ook risico's. Het zou mij daarom niets verbazen als er over twintig jaar nog steeds bankbiljetten gebruikt worden."

De Nederlandse overheid moet zich niet alleen richten op initiatieven voor een duurzamere economie, maar ook meer doen tegen de 'wegwerpmaatschappij'. Dat concludeert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli), een adviesorgaan van de overheid, in een nieuw rapport, niet toevallig gepubliceerd op koopjesfestijn Black Friday.

In Nederland en de rest van de wereld wordt volgens het rapport steeds meer afval gecreëerd. Die toename zou niet alleen komen doordat er meer wordt geconsumeerd, maar ook door het gebruik van goedkope, niet-duurzame goederen. Vooral sinds het jaar 2000 is de hoeveelheid producten die worden verkocht en al snel weer worden weggegooid sterk gegroeid.

De wegwerpmaatschappij wordt volgens de raad gekenmerkt door 'fast fashion', 'fast furniture' en bepaalde elektronica. Het gaat dan om producten van lage kwaliteit met een vaak korte levensduur. Die kunnen leiden tot milieuvervuiling, gezondheidsproblemen, CO2-uitstoot, uitputting van natuurlijke grondstoffen en uitbuiting van arbeidskrachten.

Milieukosten niet doorberekend

Veel producenten kiezen er volgens de Rli voor om de kosten van negatieve milieu- en gezondheidseffecten niet door te berekenen in de productprijzen. Ook krijgen producten een steeds kortere levensduur door keuzes in materiaalgebruik en productiemethoden. In sommige gevallen zou dat zelfs een bewuste strategie zijn, zodat producten sneller vervangen moeten worden. Dat is dan weer goed voor de omzet van bedrijven.

Verder wordt er volgens het de raad bij het ontwerp van veel producten geen rekening gehouden met de afdankfase: hoe een product moet worden ingezameld en vernietigd, of juist kan worden hergebruikt of gerecycled. Consumenten zouden niet altijd beschikken over informatie die ze in staat stelt om in winkels een verantwoorde keuze te maken.

Zo is de hoeveelheid afgedankte kleding in Nederland in de afgelopen 25 jaar ruimschoots verdubbeld: van ongeveer 8 naar 15 kilo per inwoner per jaar. 'Fast fashion' is de afgelopen decennia gemeengoed geworden. Wereldwijd is het aantal keren dat een kledingstuk wordt gedragen in vijftien jaar tijd met 36 procent gedaald. Dat betekent dat kleding steeds sneller wordt weggegooid.

Fast furniture

In het rapport wordt ook gesproken over het minder bekende 'fast furniture'. Hiermee doelt men op de groeiende industrie van goedkopere en vaak trendgevoelige meubels, die veelal worden gemaakt van laagwaardig materiaal en (fossiele) kunststoffen. Inmiddels is 60 procent van de in Nederland verkochte meubels fast furniture, blijkt uit het rapport.

De raad zegt dat fast furniture bijvoorbeeld te koop is bij winkels als IKEA, Kwantum, Leen Bakker en Trendhopper. Fast furniture zou een sterke impact hebben gehad op Europese meubelindustrie, die vroeger juist gericht was op het maken van hoogwaardige producten. Het rapport wijst erop dat deze trend van goedkoop geproduceerde meubels, veelal gemaakt in Zuidoost-Azië, een grote ecologische voetafdruk heeft.

De bestedingen van huishoudens aan woninginrichting en decoratie zijn in de periode tussen 2000 en 2022 met 228 procent toegenomen. Ook de hoeveelheid afgedankte meubels nam sterk toe. Dat komt voornamelijk omdat fast furniture een kortere levensduur heeft.

Meer hergebruik en reparatie

Fast furniture is volgens de raad een blinde vlek in Nederland en de EU als het gaat om duurzaamheidsmaatregelen. De raad pleit voor het afdwingen van duurzame productieprocessen en het streven naar eerlijke productprijzen. Dat zou onder meer bereikt kunnen worden door de voorgestelde Europese regels hierover in te voeren in Nederland.

Ook dringt de raad aan op meer hergebruik en reparatie van product, door middel van een strengere en beter gereguleerde 'uitgebreide producentenverantwoordelijkheid' (UPV). Dat betekent dat bedrijven zelf verantwoordelijk worden voor inzameling, sortering, hergebruik en recycling van de producten die ze gemaakt hebben.

Er is al een UPV van kracht voor sommige producten, zoals elektrische apparaten en batterijen. Eerder dit jaar ging ook een UPV gelden voor textiel .

Verder zouden consumenten ondersteund moeten worden bij het maken van bewuste keuzes en beschermd moeten worden tegen valse duurzaamheidsclaims .

Het moet voor sekswerkers makkelijker worden een zakelijke rekening te openen. Dat is de uitkomst na een serie rondetafelgesprekken tussen vertegenwoordigers van sekswerkers, banken, de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) en toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB).

Het was voor deze groep praktisch onmogelijk van een bank gebruik te maken, ook al is sekswerk sinds 2000 geliberaliseerd in Nederland. Een goede boekhouding, inschrijving bij de Kamer van Koophandel en een aangifte voor inkomstenbelasting moeten nu voldoende zijn om een zakelijke rekening te krijgen.

"Dit is een grote erkenning voor de branche", zegt Irina Hornstra van de Sekswerk Alliantie Destigmatisering. "We worden nu eindelijk behandeld als ondernemers en kunnen op een normale manier zakendoen." Ook anti-witwasexpert van de NVB Helène Erftemeijer noemt het een belangrijke stap: "Zonder bankrekening kan je niet goed deelnemen aan de samenleving."

Sekswerkers werken vaak als zzp'er. Uit eerder onderzoek van KRO-NRCV-programma Pointer bleek dat sekswerkers en exploitanten bij vrijwel geen enkele Nederlandse bank een hypotheek of zakelijke rekening konden krijgen.

Dat kwam doordat mensenhandel en uitbuiting een 'gronddelict van witwassen' zijn. "Dat zijn misdrijven waar geld mee wordt verdiend dat moet worden witgewassen", legt Erftemeijer uit. Banken durfden zich niet te branden aan sectoren waar een verhoogd risico is op mensenhandel en uitbuiting, zoals sekswerk.

Strenge anti-witwasregels maakten banken nóg strenger, vanwege de hoeveelheid cash die er in de branche rondgaat. Banken kunnen niet goed zien waar dat geld vandaan komt. Sinds de invoering van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) controleert toezichthouder DNB banken streng op hun poortwachtfunctie. Doen ze dat niet goed dan kunnen boetes van (honderden) miljoenen volgen. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij ING , Rabobank en ABN Amro .

"Eigenlijk speelt deze problematiek al decennia", zegt Hornstra. "Het opheffen van het bordeelverbod in 2000 had het voor sekswerkers beter moeten maken, maar het bleef steevast een 'nee' bij banken."

De sector is binnen de bankenwereld niet zo bekend en tegelijkertijd zijn er volgens Hornstra veel vooroordelen. "Het woord 'seks' in je bedrijfs- of organisatienaam kon er al voor zorgen dat een bankrekening werd geweigerd." Hornstra werkt momenteel als sekswerker, en eerder als adviseur van obligatiehandelaren op Wall Street. Ze spreekt daarom naar eigen zeggen de taal van bankiers en speelde een belangrijke rol in dit proces.

Erftemeijer van de NVB erkent dat er een drempel was. "Er was veel onwetendheid van onze kant. Door echt met elkaar en met de toezichthouder om tafel te zitten, zijn we van onze koudwatervrees af."

Uitgelegd

Hornstra kon banken uitleggen waarom er zoveel cash in de branche is (vanwege de privacy), wat de zakelijke profielen van sekswerkers zijn en wat de problematiek rond mensenhandel en uitbuiting is.

Voor de problemen met mensenhandel werd ook een oplossing gevonden. Hornstra: "Banken waren bang dat ze daarop moesten controleren vanwege hun poortwachtersfunctie. Nu is er expliciet opgenomen dat banken daar niet verantwoordelijk voor zijn, alleen bij heel duidelijke signalen. De banken weten nu ook welke hulporganisaties ze moeten inschakelen."

Wendy en Eve vertellen wat deze uitkomst voor hen betekent:

Hornstra richt zich nu op trainingen bij banken. "Implementatie is cruciaal." Uit een rondgang langs de banken blijkt dat het nog te vroeg is om te zeggen die gaan doen, maar er wordt in het algemeen positief gereageerd.

ABN Amro gaat samen met de sector sessies organiseren om medewerkers beter te informeren. "We keken te veel naar de risico's, de toezichthouder keek vooral of banken voldeden aan de vinkjes. We zijn blij dat DNB hierin meegaat."

ING zegt zich beter te kunnen richten op daadwerkelijke risico's. "in plaats van veel tijd kwijt te zijn aan formele controles en administratief werk." De Volksbank omarmt deze ontwikkeling.

Over een half jaar gaan de betrokken partijen evalueren. Hornstra vindt het wel jammer dat ongedocumenteerde migranten-sekswerkers nog buiten de boot vallen. "Hoe meer sekswerk genormaliseerd wordt, hoe veiliger het wordt."

Steeds meer Nederlandse bedrijven willen geen reclame meer maken op platform X. Zo heeft kansspelorganisatie Nederlandse Loterij B.V. besloten voorlopig niet meer op het platform te adverteren.

X kwam vorige week in het nieuws vanwege een rapport van Media Matters, een non-profitorganisatie die Amerikaanse bedrijven controleert op haatzaaien. In dat rapport staat onder andere dat de advertenties van grote bedrijven op X regelmatig afgebeeld worden naast antisemitische en neonazistische berichten.

Als reactie besloten grote bedrijven als IBM en Comcast zich terug te trekken als adverteerder, evenals Apple en de Europese Commissie. X-eigenaar Elon Musk lag toen al onder vuur vanwege een antisemitische tweet die hij had onderschreven.

Musk heeft inmiddels Media Matters aangeklaagd, maar dat weerhoudt Nederlandse bedrijven er niet van om ook terughoudend te zijn met adverteren op het platform. De Nederlandse Loterij wil voorlopig niet adverteren, omdat het bedrijf niet geassocieerd wil worden met gevoelige onderwerpen. Het gaat vooralsnog om een pauze, of het bedrijf nog terugkomt op X kan een woordvoerder nog niet zeggen.

Filteren

De Nederlandse Loterij is niet het eerste bedrijf dat maatregelen treft. Volgens persbureau ANP is webwinkel Bol.com al gestopt met adverteren toen X werd overgenomen door Musk. De webshop wil zijn merk niet langer verbinden aan X, omdat het platform te weinig doet om de berichten te filteren. Het laatste bericht van Bol.com op het platform dateert van juli dit jaar.

VodafoneZiggo gebruikt 'safety controls' om te monitoren of de advertenties die ze plaatsen niet getoond worden bij haatdragende berichten. Het bedrijf zegt nog in beraad te zijn over de geschiktheid van X voor advertenties.