Bij de staalfabriek van Tata Steel in IJmuiden worden 800 arbeidsplaatsen geschrapt. De ontslagen vallen wel vooral in het management-, staf- en ondersteunende functies. "Er wordt nadrukkelijk niet ingegrepen in de ploegendienst", benadrukt een woordvoerder.

Tata Steel zegt dat "forse maatregelen" nodig zijn om concurrerend te blijven op de staalmarkt en de overstap te maken naar verduurzaming. Bij het bedrijf in IJmuiden werken 9000 medewerkers, van wie 5400 niet in de ploegendiensten voor de staalproductie werkzaam zijn.

In de aangekondigde banenreductie moeten ongeveer 500 kantoorbanen verdwijnen van medewerkers die bij Tata in dienst zijn. De overige 300 banen die verdwijnen worden ingevuld door inhuurkrachten of staan nog open. Volgens een woordvoerder gaat het om iets meer dan 9 procent van de kantoorfuncties.

Gedwongen ontslagen zijn volgens Tata Steel niet uit te sluiten. Ook moet het bedrijf nog met de vakbonden in gesprek over een sociaal plan. De ondernemingsraad zegt tegen de NOS onaangenaam verrast te zijn door het nieuws. Voorzitter Cinta Groos is blij dat er niet in de productie geschrapt gaat worden, maar vraagt zich af of er met het schrappen van management- en staffuncties ook echt besparingen gerealiseerd worden. "Wij gaan als OR zeer kritisch naar de plannen kijken."

Tata stelt dat de inspanningen die al zijn gedaan om de eigen marktpositie te verbeteren en kosten te verminderen niet voldoende zijn gebleken. "Er is meer nodig. En dus moet het bedrijf ook de personeelskosten verder naar beneden brengen." Volgens Tata is dit ook "in het belang van de transformatie naar een schoner, groener en circulairder staalbedrijf ", waarin het bedrijf wil investeren.

Wel benadrukt Tata dat de ontslagronde geen volledige vacaturestop betekent. "De behoefte aan technisch geschoolde mensen, bijvoorbeeld in de productie, blijft."

De VS probeert in toenemende mate controle te krijgen over de export van de essentiële chipmachines van ASML. Dat is het gevoel dat nu leeft in Veldhoven, waar het bedrijf is gevestigd. De oorzaak zijn nieuwe restricties van de Amerikanen vorige maand, die met frustratie zijn ontvangen door de chipmachinegigant.

Bovendien bestaat de kans dat het hier niet bij blijft. Dat er nieuwe restricties kwamen, was niet zo verrassend. Washington heeft Den Haag er van tevoren over bijgepraat en ASML wist er dus ook van. Ook de Tweede Kamer toonde zich eind oktober, toen het er in het Vragenuur over ging, kritisch.

De nieuwe maatregelen komen een jaar nadat de VS voor het eerst vergaande stappen had gezet om China's technologische ontwikkeling zoveel mogelijk tegen te gaan. Wie technologisch het verst is, heeft militair overwicht, is de redenering. Amerika zet alles op alles om te voorkomen dat China machtiger wordt.

"De update is bedoeld om all-in te gaan en alle gaten in de regelgeving te dichten", zegt Emily Benson van de Amerikaanse denktank CSIS. "Op lange termijn kunnen deze maatregelen zeer grote impact hebben op China's capaciteiten."

De VS zag in de export van ASML's chipmachines zo'n gat. De allernieuwste machines, EUV (Extreme Ultraviolet), heeft het bedrijf nooit naar China mogen exporteren. Na intensief onderhandelen ging de Nederlandse overheid begin dit jaar akkoord met extra maatregelen, gericht op drie modellen van de oudere DUV-machines (Deep Ultraviolet). Dat zijn machines die al wél in China staan. Daar zijn nu nog eens twee nog oudere modellen bij gekomen.

Hierdoor is er een opmerkelijk verschil ontstaan tussen Nederland en de VS: van Den Haag mag ASML meer machines verschepen dan van Washington. De overheid daar heeft de regels aangepast, waardoor als er alleen al een Amerikaanse schroefje inzit, ze zeggenschap over de export van de machine opeisen (voorheen lag die drempel op 25 procent en daar komt ASML niet aan).

Daar is de chipmachinemaker niet blij mee. Bovendien roept het de vraag op of Amerika ook andere bedrijven in de chipsector of daarbuiten op deze manier op de korrel gaat nemen.

De verwachting is dat over de nieuwste stap de komende tijd op diplomatiek niveau tussen Washington en Den Haag gesprekken gevoerd gaan worden. Maar of die wat zullen opleveren, is de vraag. Demissionair minister Schreinemacher (Buitenlandse Handel) heeft ook aangekondigd naar Brussel te stappen.

Een maand eerder kwam de Chinese fabrikant Huawei nog met een verrassing. Het bedrijf, dat sinds 2020 op de zwarte lijst staat van de VS waardoor het niet aan geavanceerde chips zou moeten kunnen komen, had een nieuwe telefoon met een geavanceerde 5G-chip.

De chip was gemaakt op 7 nanometer (nm) bij de Chinese fabrikant SMIC, op een DUV-machine van ASML en een reeks aan machines van andere bedrijven. Iets waar al die partijen geen invloed op hebben, aangezien de klant bepaalt wat er geproduceerd wordt.

Het aantal nanometers geeft de ontwikkeling aan in de chipsector. Hoe kleiner het getal, hoe sneller en energiezuiniger de chip. De ontwikkeling is al verder: met ASML's EUV-machines worden door de Taiwanese fabrikant TSMC chips op 3 nm geproduceerd. Die zitten in de allernieuwste iPhone.

Dat een Chinese fabrikant op grote schaal 7 nm kan produceren, was te verwachten, zegt Jan-Peter Kleinhans van de Duitse denktank Stiftung Neue Verantwortung. "TSMC deed dit vijf jaar geleden al en we wisten dat SMIC er ook mee bezig was."

De enige manier waarop de VS de productie verder zou kunnen afremmen, is via de zogeheten onderhoudscontracten die ASML heeft met fabrikanten in China. Die zijn van levensbelang: zonder dergelijke contracten stoppen de machines, afhankelijk van het type, na enkele weken of maanden met werken. Het missen van één onderdeel kan al fataal zijn.

"Ik ga ervan uit dat de VS het ASML niet zomaar toestaat om onderhoud van nieuwere machines in China voort te zetten", zegt Kleinhans. "De grote vraag is hoe de Amerikaanse en Nederlandse overheid daarmee om zullen gaan." Het kabinet wil dit per geval bekijken, om zo problemen in de bredere chipketen te voorkomen. De verwachting is dat ASML er wel degelijk iets van gaat merken.

Kleinhans schat in dat 7 en 6 nm-chips de laatste zijn die China op grote schaal zal kunnen maken. 5 nanometer en kleiner maken zonder EUV noemt hij echt heel moeilijk.

De Australische havens die sinds zaterdag platlagen als gevolg van een cyberaanval zijn weer open, zegt havenexploitant DP World. Er is door de aanval een achterstand ontstaan van 30.000 zeecontainers, die vanaf vandaag moet worden weggewerkt.

DP World, staatseigendom van Dubai, is een van de grootste havenexploitanten ter wereld. In Australië beheert het bedrijf 40 procent van de goederen die het land inkomen en uitgaan. De hack had daardoor invloed op havens in Melbourne, Sydney, Brisbane en bij Perth.

Nadat de cyberaanval dit weekend werd ontdekt, ging het bedrijf offline. Schepen konden nog wel aan- en afvaren, maar vrachtwagens om die goederen te vervoeren konden de havens niet meer in en uit. Het bedrijf verwacht vandaag 5000 containers uit de vier havens te vervoeren, minder dan een kwart van het normale dagelijkse volume in het hele land.

Er is nog niet bekend wie er achter deze hack zit. De Australische overheid en cyberautoriteiten zijn betrokken bij het onderzoek.

Het kan nog een week duren voordat de achterstanden zijn weggewerkt en de afhandeling weer normaal verloopt, ook doordat er de komende dagen wordt gestaakt in de havens. Vakbond Maritime Union onderhandelt al langer en zonder gewenst resultaat over hogere salarissen en betere werkomstandigheden.

Een langverwachte faillissementsgolf blijft nog altijd uit. In oktober moesten 292 Nederlandse bedrijven de deuren sluiten. Dat zijn vier ondernemingen minder dan in september, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Bij de bedrijven die failliet werden verklaard, ging het vaak om zaken in de handel en de bouw.

Sinds augustus 2021 loopt het aantal faillissementen voorzichtig op. Toch is van een echte piek geen sprake ondanks de economische recessie waar Nederland zich in bevindt. Ook de renteverhogingen van de Europese Centrale Bank lijken nog niet een direct effect te hebben op het aantal faillissementen. Het doel van de renteverhoging is om de economie te laten afkoelen en de inflatie te beteugelen.

Dat een faillissementspiek uitblijft, wil nog niet zeggen dat er maar weinig bedrijven in de problemen zitten. Een groot aantal ondernemers kampt met een schuld bij de Belastingdienst. Half oktober maakte de fiscus bekend dat bij 27.000 ondernemers de coronabelastingschuld wordt ingevorderd.

Tijdens corona kregen ondernemers uitstel voor het betalen van hun belastingen. Daar maakten 400.000 ondernemers gebruik van. Deze schuld kon in termijnen worden afgelost. De bedrijven die dat nog niet hebben gedaan, kunnen inmiddels een deurwaarder verwachten.

Normaal gesproken zijn het modellen, acteurs of bekende influencers, maar steeds meer bedrijven kiezen ervoor om Nederlanders zonder bekendheid een product betaald te laten recenseren. Het is goedkoper en komt echter over, is de gedachte.

Loïs Groen heeft al veel van dit soort video's gemaakt voor bedrijven. "Het is zo breed, elk bedrijf kan je benaderen." Tijdens een vakantie was ze op zoek naar een baantje en zag het fenomeen voorbijkomen. "Ik zag vooral Amerikaanse creators, want hier in Nederland begint het nu pas te komen. Toen zag ik TikTok-video's van meiden die uitleggen hoe je moet beginnen."

Het begon met het maken van een portfolio. "Ik heb allerlei producten in mijn huis gepakt, ik heb net gedaan of ik het van het bedrijf had gekregen en heb er wat over verteld." Groen krijgt nu wel twee of drie opdrachten per dag. "Ik ben laatst ook door Only en Rituals gevraagd. Het zijn dus ook echt winkels. De markt is zo groot, je kan echt alles."

De brancheorganisatie van influencers, de DDMA, noemt onbekende Nederlanders inzetten een nieuwe trend. "Het hele ding van influencermarketing is dat je het gevoel hebt dat een vriend of vriendin iets aanprijs", zegt Naomi van der Louw, jurist bij DDMA. "Hoe kleiner iemand is op social, hoe meer vertrouwen het wekt." Cijfers heeft de organisatie niet.

Het inzetten van onbekende Nederlanders voor reclame heeft de werkwijze van digitaal huishoudboekje Dyme flink veranderd, zegt ceo Joran Iedema. "Dit slaat wel aan bij mensen. We zijn begonnen met hoogwaardige producties op sociale media, maar dat kost veel geld en het voelt heel erg nep." Naar eigen zeggen is Dyme nu een stuk goedkoper uit.

De video's vallen onder de parapluterm user generated content. De 'users' zijn mensen die deze content zelf opnemen en een eigen script bedenken rondom het product. Geen regisseur, geen professionele belichting. En dat werkt, zegt Iedema. In tegenstelling tot een model of acteur, of influencer, zijn deze mensen volgens hem oprechter en komen ze daardoor geloofwaardiger over. Hij ziet de downloads na zo'n video van zijn app toenemen.

Dat beaamt Joris Demmers, universitair hoofddocent marketing bij de Universiteit van Amsterdam. "Als gewone mensen reclame maken, kan dat effectief zijn, want dan zijn mensen niet zo op hun hoede. De boodschap komt dan met minder argwaan binnen." Consumenten vinden reclames namelijk alleen maar een hinderlijke onderbreking van wat ze aan het kijken zijn, vertelt Demmers. "Maar in dit geval staat de reclameradar niet aan."

Dit was waarom enkele jaren geleden influencers ook heel populair werden bij bedrijven. "Dit waren jongens en meisjes die ook je buren zouden kunnen zijn. Maar nu zijn de influencers zelf ook een beetje beroemdheden geworden." Het effect van de 'gewone' consument geldt dus niet meer.

Lisan Wagenaar was een van de eersten in Nederland die aan deze vorm van marketing begon. Ze volgde twee cursussen bij Amerikaanse bedrijven die hierin actief zijn. "Daar waren alle marketingafdelingen er al mee bekend. In Europa was dat nog totaal niet zo. Bedrijven dachten gelijk dat ik een influencer was. Ik moest het echt uitleggen. Dit was nog maar een jaar geleden."

Nu heeft Wagenaar een cursusbedrijf waar ze haar ervaringen deelt met anderen die dit ook willen doen. "Bedrijven vertellen waar ze naar op zoek zijn, hoeveel video's en wat voor producten. Of het voor advertenties is of organische content. Soms mag je zelf je creatieve idee erin kwijt, maar soms leveren ze zelf een script aan met alle shots die je moet maken en teksten die je moet zeggen."

Soms wordt ze herkend in een advertentie en krijgt ze daar berichtjes over. "In het begin vond ik dat soms een beetje gek, maar nu wel leuk."

Een tekort van 390.000 woningen. Hard gestegen huizenprijzen. Jarenlang moeten wachten op een sociale huurwoning of duur huren in de vrije sector. Zo'n beetje alle politieke partijen zijn het erover eens: er zijn grote problemen op woongebied die opgelost moeten worden. En ook kiezers vinden het een belangrijk onderwerp. Voor jongeren van 18 tot 34 jaar is de woningmarkt zelfs het belangrijkste verkiezingsthema, blijkt uit een peiling van Ipsos in opdracht van de NOS.

Eerst maar eens het woningtekort. De afgelopen jaren is dat steeds gestegen. Alleen in 2021, in de coronacrisis, daalde het tijdelijk.

Het woningtekort wordt berekend door onderzoeksbureau ABF Research en ook de rijksoverheid gebruikt dit cijfer. Maar hoe bepaal je hoe groot het tekort is? Dat doet ABF op basis van het aantal nieuwe huishoudens dat er in een jaar bij komt en het aantal huishoudens dat 25 jaar of ouder is en een woning deelt. Daarbij wordt aangenomen dat al deze huishoudens een zelfstandige woning zoeken.

Het woningtekort is het aantal woningen dat nodig is om een zelfstandige woning te geven aan alle huishoudens die nu nog samenwonen.

Er is niet alleen een landelijk cijfer van het woningtekort, maar ook per regio. De grootste tekorten zijn er in Groot-Amsterdam en Groot-Rijnmond. Er is geen enkele regio met een overschot aan woningen.

Het kleinste tekort is er in Delfzijl en omgeving, namelijk 30 woningen. Dus als je daar bij wijze van spreken één flatgebouw neerzet, heb je het regionale woningtekort opgelost.

Er staan in Nederland nu ruim 8 miljoen huizen. Het grootste aandeel daarvan zijn de meergezinswoningen: appartementen en boven- of benedenwoningen. Daarvan zijn er bijna 3 miljoen. Daarna volgen de tussenwoning, het vrijstaand huis en de hoekwoning. Hekkensluiter is de 2-onder-1-kap.

Een grote frustratie van woningzoekenden is dat je soms meer dan tien jaar moet wachten voordat je in aanmerking komt voor een sociale huurwoning. Een van de oorzaken daarvan is dat het aandeel sociale huurwoningen in het woningbestand de afgelopen tien jaar gestaag is gedaald.

Corporaties verkochten namelijk woningen en bouwden te weinig nieuwe sociale huurwoningen om dat te compenseren. Volgens corporaties kwam dat mede doordat de politiek in 2013 een speciale belasting voor corporaties invoerde, de verhuurdersheffing. Daar waren ze veel geld aan kwijt en dus konden ze minder investeren. Sinds dit jaar is die heffing weer afgeschaft.

Het aandeel koopwoningen is ongeveer gelijk gebleven. Maar het percentage vrijesectorhuurwoningen verdubbelde juist. Van zo'n 4 naar 8 procent.

Dan de huizenprijzen. Die zijn de afgelopen decennia, op een paar jaar na, vooral gestegen. 1995 was het laatste jaar dat de gemiddelde verkoopprijs nog onder een ton lag.

Tijdens de kredietcrisis, grofweg tussen 2008 en 2014, daalden de prijzen vooral. Daarna gingen ze weer omhoog. Alleen de laatste één à twee jaar maken ze weer een pas op de plaats, vooral door de gestegen hypotheekrente.

Hoeveel geld zijn we eigenlijk kwijt aan wonen? Het Centraal Bureau voor de Statistiek onderzoekt dat iedere drie jaar, de meest recente cijfers zijn van 2021. Particuliere huurders waren het grootste deel van hun inkomen kwijt aan wonen. Huurders van een corporatiewoning zijn fors goedkoper uit. En woningeigenaren zijn procentueel het minst kwijt. Hierbij gaat het om de totale woonlasten, dus hypotheek of huur, maar ook om zaken als gemeentebelastingen en de water- en energierekening.

Dat woningeigenaren relatief goedkoop uit zijn, komt mede doordat zij sowieso vaak meer verdienen dan huurders. Want van de laagste inkomensgroep is maar 20 procent woningeigenaar, terwijl dat bij de hoogste inkomensgroep 92 procent is. Woningeigenaren profiteerden ook van een hypotheekrente die tussen 2012 en 2022 gestaag daalde.

Vergeleken met andere EU-landen zijn mensen in Nederland een relatief groot deel van het inkomen kwijt aan wonen. Het percentage dat in het plaatje hieronder wordt genoemd voor Nederland, berekend door het Europese Statistiekbureau Eurostat, is overigens lager dan in de CBS-cijfers hierboven.

Dat komt doordat Eurostat minder dingen meetelt als woonlasten. De energierekening neemt Eurostat bijvoorbeeld niet mee, terwijl het CBS dat wel doet.

Om het woningtekort op te lossen moet er vooral meer gebouwd worden, vinden bijna alle partijen. Maar hoe staat het daarmee?

In 2022 kwamen er bijna 100.000 woningen bij in Nederland. Vooral door nieuwbouw, maar ook bijvoorbeeld het ombouwen van kantoorpanden tot woningen en het splitsen van een grote woning tot twee kleinere.

Tegelijk verdwenen er bijna 20.000 woningen, onder meer door sloop en het samenvoegen van twee woningen tot een. Netto kwamen er 79.649 woningen bij, het hoogste aantal sinds 2013. Maar het is nog altijd veel minder dan recordjaar 1973; toen kwamen er netto 142.867 huizen bij.

Het demissionaire kabinet had als streven dat er tot en met 2030 900.000 woningen bij komen, wat van 2022 tot en met 2030 neerkomt op zo'n 100.000 per jaar. Dat streven is vorig jaar dus niet gehaald. En het is de vraag of het de komende paar jaar wel gaat lukken.

Want het aantal afgegeven bouwvergunningen daalt de laatste tijd juist. Dit jaar zijn het er, tot en met augustus, bijna 36.000. Tussen een afgegeven vergunning en oplevering van een huis zit zo'n twee jaar.

Nieuwsuur maakte onlangs deze video over de wooncrisis en de verschillende oplossingen die de politieke partijen daarvoor hebben:

Booking.com betaalt 94 miljoen euro aan de Italiaanse autoriteiten. De Nederlandse boekingswebsite voor vakantieverblijven was daar jarenlang verwikkeld in een belastingzaak. Volgens het Openbaar Ministerie had het bedrijf tussen 2013 en 2019 voor 153 miljoen euro aan btw niet afgedragen. Nu zijn de partijen een schikking overeengekomen.

De zaak kwam aan het licht door een onderzoek van de Guardia di Finanza. De financiële opsporingsdienst lichtte in 2018 de btw-afdracht van bed-and-breakfasteigenaren in de omgeving van Genua door. Daaruit bleek dat Booking.com geen btw afdroeg. Het zou om bijna 900.000 transacties gaan.

Booking.com zelf had het standpunt dat de btw niet de verantwoordelijkheid was van het boekingsplatform, maar van de eigenaren van de accommodaties zelf.

Het bedrijf kiest nu eieren voor zijn geld. Hoewel Booking.com nog steeds volhoudt dat het zich aan de Italiaanse btw-wetgeving hield, heeft het niet op een uitspraak van de rechter gewacht. "We zijn blij dat we deze oplossing hebben bereikt door middel van een schikking", laat het bedrijf weten.

Steeds minder zorgverzekeraars bieden nog een restitutiepolis aan. Bij zo'n polis kunnen klanten zelf kiezen naar welke zorgaanbieder ze gaan. De verzekeraar vergoedt de zorg, ook als die aanbieder geen contract heeft met de verzekeraar.

Drie verzekeraars, CZ, Zilveren Kruis en Stad Holland, stoppen komend jaar met het volledig vergoeden van de zorg van sommige aanbieders van ggz-zorg en wijkverpleging. Andere verzekeraars deden dat eerder al.

"Niet-gecontracteerde zorgverleners in de wijkverpleging en ggz rekenen vaak meer dan het gemiddelde tarief van de markt", zegt CZ hierover. "Hierdoor stijgt de zorgpremie voor iedereen. Om ervoor te zorgen dat de zorg betaalbaar en toegankelijk blijft, is het vervangen van de restitutiepolis door de combinatiepolis nodig." Bij CZ heeft overigens maar 5 procent van de klanten dit jaar een restitutiepolis.

"Bij wijkverpleging zien we dat niet-gecontracteerden meer zorg leveren per klant. Als een gecontracteerde met minder uren mensen ook goed kan helpen, is dat voor de premiebetaler toch gewoon beter", zegt een woordvoerder van Zilveren Kruis over de beslissing.

In de ggz ziet Zilveren Kruis dat nieuwe aanbieders zich vooral richten op mensen met lichtere psychische problematiek, terwijl de wachtlijsten voor zwaardere ggz-zorg blijven groeien. "Door het stoppen met alles vergoeden en aanbieders van zware ggz-zorg juist extra te belonen, denken we stappen te kunnen maken in het verminderen van wachtlijsten", aldus de woordvoerder.

Zilveren Kruis heeft dit jaar in de ggz met 87 procent van de aanbieders een contract en in de wijkverpleging met 92 procent. Bij aanbieders met een contract blijft volgend jaar alles vergoed, bij aanbieders zonder contract 85 procent van het gemiddelde tarief.

Psycholoog Chiara Staal, van Cohen Psychologen in Amsterdam, is bezorgd over het verdwijnen van de restitutiepolis. "Mensen die al in behandeling zijn, kunnen er nu geconfronteerd mee worden dat hun psycholoog niet meer vergoed wordt. Dan moeten ze een vertrouwensband verbreken die ze soms over jaren hebben opgebouwd. Ze moeten op zoek naar een nieuwe behandelaar, komen mogelijk opnieuw in de molen van wachttijden terecht en hun problematiek kan dan toenemen."

Het verdwijnen van restitutiepolissen vindt Marco Varkevisser, hoogleraar Marktordening in de zorg aan de Erasmus Universiteit, geen verrassende ontwikkeling. "Verzekeraars lopen tegen de hoge betalingen aan niet-gecontracteerde zorgaanbieders aan. Dan is het een logische stap dat ze de teugels aantrekken."

"En om het in perspectief te plaatsen: maar zo'n 5 procent van de verzekerden heeft zo'n restitutiepolis." Hij vindt ook niet dat de vrije artsenkeuze in het geding komt. "Verzekerden kunnen namelijk nog steeds bij elke arts terecht, het wordt alleen niet meer volledig vergoed. Niemand verbiedt een patiënt om naar een arts van zijn of haar keuze te gaan. Laten we ook niet doen alsof reguliere naturapolissen geen keuzevrijheid hebben. Er zijn heel veel gecontracteerde zorgverleners."

CZ, Zilveren Kruis en Stad Holland hebben voor 2024 overigens een overgangsregeling opgetuigd. Mensen die dit jaar een restitutiepolis hebben en bijvoorbeeld al gestart waren met een behandeling krijgen nog wel alles vergoed. In 2025 komt daar dan wel een eind aan.

Er zijn nog maar twee verzekeraars waarvan al bekend is dat die komend jaar wel een restitutiepolis aanbieden: Menzis en ASR. Een derde, Aevitae, maakt uiterlijk zondag bekend of de restitutiepolis behouden blijft. Zorgvergelijker Zorgwijzer becijferde dat het aantal restitutiepolissen al jaren daalt. In 2019 waren het er nog 21, vorig jaar 11, dit jaar 6 en komend jaar dus nog maar 2 of 3.

Het prijsverschil tussen een polis met vrije keuze en een zonder is flink. Bij Menzis bijvoorbeeld 15 euro per maand (161,75 versus 146,75).

Eerder vandaag werd duidelijk dat de basispremies bij de vier grote verzekeraars volgend jaar tussen de 5 en 8,50 euro stijgen. Dat is minder dan de 12 euro die het het kabinet verwachtte.

De premies voor de basisverzekering voor de zorg stijgen minder dan verwacht. Het kabinet hield op Prinsjesdag rekening met een stijging van 12 euro per maand, maar het blijkt mee te vallen. Bij de grote vier verzekeraars stijgen de premies tussen de 5 en de 8,50 euro.

Gezondheidseconoom Xander Koolman van de Vrije Universiteit in Amsterdam heeft wel een verklaring voor de meevaller, Hij denkt dat de premies van dit jaar achteraf gezien hoger waren dan nodig. "Dus met andere woorden, de verzekeraars hebben meer marge gemaakt dan ze hadden verwacht en dat betekent dat de premies dit jaar minder hoeven te stijgen."

Ondanks die meevaller gaan de premies wel omhoog. De belangrijkste oorzaak is de stijging van de loonkosten. Zorgpersoneel kreeg er in oktober 5 procent bij en volgend jaar nog eens twee keer 5 procent extra. De arbeidskosten vormen het grootste deel van de zorgkosten, zegt Koolman.

Wat verder opvalt is dat meerdere verzekeraars geen restitutiepolis meer aanbieden. Dat is een verzekering waarbij je vrij bent om zelf een ziekenhuis of zorgverlener te kiezen. Ook als de verzekeraar daar geen contract mee heeft, worden de behandelingen volledig vergoed.

Bestuursvoorzitter van DSW en Stad Holland zegt in de Volkskrant dat vooral de hoge vergoedingen in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) tot "enorme" kostenstijgingen leiden. "Daar moeten wij restitutie-verzekerden altijd het maximumtarief vergoeden."

Met name in de ggz ligt de vrije artsenkeuze gevoelig. Patiënten bouwen een vertrouwensrelatie op met hun psychiater. Als die niet meer geheel of gedeeltelijk wordt vergoed, omdat die psychiater geen contract heeft met de verzekeraar, staan patiënten voor de keus of ze over moeten stappen. Vooral minder vermogende patiënten kunnen zich daartoe gedwongen zien.

Apple gaat akkoord met het betalen van een boete van 25 miljoen dollar (23,4 miljoen euro) in een langlopend onderzoek naar illegale arbeidspraktijken. Volgens het Amerikaanse ministerie van Justitie deed het techbedrijf zijn best om op bepaalde functies asielzoekers te werven in plaats van Amerikaanse staatsburgers of statushouders. Dat zou neerkomen op arbeidsdiscriminatie.

Het bedrijf zou volgens het ministerie voor sommige vacatures geen advertenties hebben geplaatst op de eigen website, terwijl het dat normaal gesproken wel doet. Ook moesten geïnteresseerden hun sollicitatie op papier zetten, waar dat doorgaans ook online kan. "Hierdoor reageerden er geen of maar weinig sollicitanten die een werkvergunning voor onbepaalde tijd hebben."

Apple maakte gebruik van een federaal programma waarmee asielzoekers via hun werkgever een verblijfsvergunning kunnen krijgen. Met dat vooruitzicht is de kans dat ze vertrekken naar een andere werkgever een stuk kleiner. Ook zijn de loonkosten van immigranten vaak lager.

Het ministerie treft hiermee naar eigen zeggen de grootste schikking ooit voor discriminatie van Amerikaanse staatsburgers op de arbeidsmarkt. De techgigant belooft beterschap. Het grootste deel van het schikkingsbedrag - 18,25 miljoen dollar - gaat naar een fonds dat slachtoffers compenseert.

De 25 miljoen dollar is overigens een schamel bedrag voor het techbedrijf, dat zijn gebroken boekjaar in september afsloot met een jaaromzet van 383 miljard dollar.

Het aandeel van de Amsterdamse betalingsverwerker Adyen is vandaag met 38 procent gestegen. Op de beurs van Amsterdam sloot het aandeel met een waarde van 959 euro, terwijl het de dag begon op 696 euro. Het komt maar weinig voor dat een aandeel van een groot bedrijf zo'n koerssprong maakt. Adyen verwerkt de betalingen voor grote bedrijven als McDonald's en Uber.

Ondanks de grote koerswinst staat het aandeel nog altijd lager dan eerder dit jaar. Want op 17 augustus maakte Adyen juist een gigantische koersval door. In één dag daalde het aandeel toen van 1472 euro naar 898 euro, een daling van 39 procent.

Toen was de aanleiding dat de halfjaarwinst van 320 miljoen een stuk lager was dan aandeelhouders hadden verwacht. Die namen de benen omdat de winst van 320 miljoen euro in het afgelopen halfjaar lager bleek dan zij hadden verwacht.

De aanleiding van de koerssprong vandaag was een speciaal ingelaste dag voor investeerders gisteren in San Francisco. Adyen presenteerde daar ook kwartaalcijfers, terwijl het bedrijf normaliter alleen halfjaarcijfers publiceert. De omzet steeg afgelopen kwartaal met 22 procent. En Adyen zei tot en met 2026 een jaarlijkse omzetstijging van tussen de 20 en 30 procent te verwachten. Dat stelde beleggers gerust, die wilden op grote schaal aandelen kopen, met de koersstijging als gevolg.

Ruim 35.000 jongeren hebben in het studiejaar 2021/2022 hun school verlaten zonder diploma. Dat is een stijging van ruim 12 procent ten opzichte van 2018/2019, het schooljaar voordat corona uitbrak. Dat blijkt uit de Jeugdmonitor van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Schoolverlaters zijn jongeren tussen de 12 en 23 jaar die een opleiding verlaten nog voor het behalen van een startkwalificatie. Met een startkwalificatie wordt een afgeronde havo- of vwo-opleiding of een basisberoepsopleiding van minimaal mbo niveau 2 bedoeld.

Sinds 2016 loopt het aantal schoolverlaters op. De coronajaren vormden een uitzondering: in die periode werd er vanwege het online onderwijs soepeler omgegaan met cijfers en het afgeven van een diploma. In het afgelopen jaar is de stijgende lijn voortgezet.

Vier op de vijf schoolverlaters zaten op het mbo. In totaal stopten hier ruim 28.000 studenten. Met name op niveau 2 en 4 haakten veel jongeren af.

Volgens CBS-onderzoeker Tanja Traag is de uitval deels te verklaren door een uitgesteld corona-effect: "In de twee corona-schooljaren zijn middelbare scholen coulanter geweest met het afgeven van een diploma. Waarschijnlijk zijn daarom relatief veel leerlingen terechtgekomen op een beroepsopleiding, terwijl ze daar qua ontwikkeling nog niet aan toe waren."

Ook beginnen jongeren vaak met verkeerde verwachtingen aan een opleiding. Traag denkt dat veel jongeren stoppen met school omdat ze niet goed in hun vel zitten: "We zien al langer terug in de cijfers dat het welbevinden onder jongeren afneemt. Ook het aantal jongeren met psychische problemen is toegenomen."

De MBO Raad ziet ook dat veel jongeren stoppen met school. Volgens woordvoerder Jessy Burgers maken leerlingen regelmatig te snel een studiekeuze. "Voor de mbo-opleidingen, maar ook de middelbare scholen, ligt er een rol om daar jongeren goed bij te begeleiden."

Ook geld speelt een rol, volgens Burgers: "We zien dat relatief veel jongeren er toch voor kiezen om te gaan werken. Er is veel perspectief op de arbeidsmarkt, terwijl school juist geld kost. Toch vinden we dat niet wenselijk. We zien dat mensen zonder diploma vaak het eerste moeten vertrekken bij een reorganisatie."

Jongens haken traditioneel vaker af dan meisjes. "Jongens zitten altijd al meer in de zogeheten risicogroepen", vertelt Traag. "Ze blijven al vaker zitten op school en vertonen vaker impulsgedrag, zoals het gebruiken van verdovende middelen. Dat houdt verband met voortijdig schoolverlaten."

Opvallend is dat er bij de laatste stijging van het aantal uitvallers ongeveer net zoveel jongens als meisjes zitten. Volgens Traag houdt ook dit verband met de coronaperiode: "Meisjes kampen veel vaker met allerlei vormen van psychische klachten. Daarnaast weten we dat sommige meisjes de coronatijd negatiever hebben ervaren dan jongens."

Onlangs presenteerde onderwijsminister Dijkgraaf een plan waarmee hij het vroegtijdig schoolverlaten tegen wil gaan. In april had de minister het in een brief aan de Tweede Kamer nog over 30.000 schoolverlaters.

Het CBS komt op een hoger aantal omdat jongeren in het niet-bekostigde, particuliere onderwijs ook worden meegerekend. Daarnaast rekent het ministerie van Onderwijs jongeren niet mee die met een MBO 1-diploma (MBO-Entree) direct aan het werk gaan.

Rekeningrijden, betalen naar gebruik, spitsheffing: het zijn verschillende termen van politieke partijen voor een kilometerheffing voor de auto. Het inmiddels demissionaire kabinet was het er in het coalitieakkoord eindelijk over eens: vanaf 2030 zou er een vorm van rekeningrijden komen. Maar het plan werd bij de val van het kabinet controversieel verklaard. De nieuwe partijplannen liggen wederom ver uit elkaar, en dus valt ook op dit thema wat te kiezen.

De meeste voorstanders zijn partijen aan linkerzijde, de meeste tegenstanders rechts - al zijn er ook uitzonderingen zoals de VVD, SP en Bij1. Wat willen de partijen en zijn hun plannen haalbaar?

Rekeningrijden, ook bekend onder de minder politiek beladen naam 'betalen naar gebruik', wordt al decennia gezien als een oplossing voor files en uitstoot. Zowel de files als de uitstoot van mobiliteit zijn toegenomen in Nederland. Ook blijkt uit ANWB-onderzoek dat bijna 70 procent van de Nederlanders betalen naar gebruik eerlijker vindt dan betalen naar bezit.

De Mobiliteitsalliantie, een samenwerkingsverband van 25 mobiliteitspartijen als de ANWB, Bovag en verschillende ov-partijen, vindt het jammer dat betalen naar gebruik weer ter discussie staat. De alliantie is al langer voorstander van betalen naar gebruik om Nederland "bereikbaar en schoon te houden".

Het idee is simpel: wie meer kilometers rijdt, moet meer betalen. In ruil voor deze kilometerbelasting zou de huidige motorrijtuigenbelasting komen te vervallen. Verder betalen autobezitters voor aanschafsbelasting (bpm) en brandstof (accijns).

De uitvoering is ingewikkelder, want wat telt mee en hoe wordt dat geregistreerd? Ideeën lopen uiteen van kastjes in de auto tot het doorgeven van de kilometerstand bij de apk.

De partijen voor een kilometerheffing zoeken hun argumenten veelal in klimaat en files. D66: "Wat je betaalt hangt af van de hoeveelheid CO2-uitstoot, het moment op de dag waarop je rijdt en de regio waar je bent. Gebieden waar mensen bijvoorbeeld afhankelijker zijn van een auto krijgen een korting. Zo verminderen we file en zorgen we voor schonere lucht."

GroenLinks-PvdA wil dat "de vervuiler betaalt", de Partij voor de Dieren wil sowieso minder autoverkeer. Ook ChristenUnie en Volt pleiten voor een kilometerprijs gedifferentieerd naar milieukenmerken, tijd en plaats.

De partijen zeggen dat de privacy gewaarborgd moet zijn: het moet niet zo zijn dat van alle auto's bekend wordt waar ze wanneer gereden hebben. Hoe al deze zaken gecontroleerd worden, terwijl tegelijkertijd de privacy gewaarborgd blijft, is niet helemaal duidelijk.

Ook de VVD is voorstander, maar verzet zich tegen een spitsheffing. "Het tarief is niet gebonden aan de tijd en de plek waar je de auto gebruikt."

Dat laatste is precies het argument waar tegenstanders mee schermen. CDA, BBB en NSC richten zich expliciet op de kiezer in de regio. "Wie op het platteland woont heeft minder alternatieven voor de auto dan iemand in de stad. We zijn daarom tegen", zegt het CDA. De partij is de enige van de huidige coalitie die zich weer tegen de plannen keert. Ook de SGP wil het rekeningrijden niet invoeren, want door de hoge brandstofprijzen en het slecht georganiseerde regionale openbaar vervoer wordt dat "een te grote opstapeling van negatieve gevolgen in landelijk gebied".

Bij1 richt zich in hun programma op mensen met een beperking, voor wie een auto noodzakelijk is. Daarbij vindt de partij dat de kosten van klimaatverandering niet bij de burger moeten komen te liggen. De SP vindt "mensen op hoge kosten jagen niet sociaal".

Denk profileert zich als dé autopartij. "Denk wil geen rekeningrijden, in welke vorm dan ook." Ook PVV, JA21 en Forum voor Democratie zijn faliekant tegen. "We betalen immers al per gereden kilometer via de torenhoge accijnzen en de btw op brandstoffen", aldus JA21.

Wat partijen daarbij niet meenemen, is het belastinggat dat er dreigt te ontstaan nu steeds meer auto's elektrisch rijden (inmiddels ruim 7 procent van het wagenpark), waardoor de inkomsten van de accijnzen op brandstof steeds meer afnemen. Vorig jaar inde de overheid bijna 7 miljard euro aan deze belasting. Daarbovenop pleiten veel partijen voor een vermindering van brandstofaccijnzen, wat nog minder inkomsten zal betekenen.

Shell wil een schadevergoeding van milieuorganisatie Greenpeace vanwege een dagenlang protest op een schip van het olie- en gasconcern. Het Britse bedrijf heeft een claim ingediend bij het Hooggerechtshof in Londen. Greenpeace spreekt van intimidatie.

Het protest was in januari op een vaartuig van Boskalis, dat een zogeheten productieschip van Shell vervoerde naar een olie- en gasveld ten noordoosten van de Shetlandeilanden. Ter hoogte van de Canarische Eilanden klommen meerdere Greenpeace-activisten met behulp van touwen aan boord. Op beelden is te zien dat ze er met snelle bootjes naartoe voeren.

De Greenpeace-activisten bleven bijna twee weken lang zitten en gingen uiteindelijk in een Noorse haven van boord. De milieuorganisatie wil dat Shell stopt met het winnen van olie en gas en zich richt op duurzame energie.

Shell noemt het betreden van het schip "onwettig en uiterst gevaarlijk". Een woordvoerder van het Britse bedrijf zegt het demonstratierecht te respecteren, "maar het moet wel veilig en rechtmatig zijn".

Shell wil nu een schadevergoeding voor die actie. Persbureau Reuters heeft een document ingezien waarin wordt gesproken over 2,1 miljoen dollar, een kleine 2 miljoen euro. Het Britse concern wil dat bedrag niet bevestigen.

Volgens het document waarop Reuters zich baseert wil Shell geld zien voor opgelopen vertragingen, extra beveiliging en juridische kosten naar aanleiding van de actie.

Ook het Amerikaanse bedrijf Fluor, een van de aannemers van Shell, zou overwegen om een schadeclaim in te dienen vanwege het protest. Dat zou gaan om een bedrag van 6,5 miljoen dollar, zo'n 6 miljoen euro.

Shell en Fluor maakten kort na de protestactie al bekend dat ze een schadevergoeding wilden eisen, maar de rechtbank vond dat de bedrijven eerst met Greenpeace om de tafel moesten om tot een oplossing te komen. Die gesprekken hebben tot niets geleid.

Volgens de milieuorganisatie bood Shell in de onderhandelingen aan om de schadeclaim te verlagen tot 1,4 miljoen dollar (1,3 miljoen euro). Daarbij zou als voorwaarde zijn gesteld dat er een einde komt aan de protesten tegen Shell.

Greenpeace zegt daar pas gehoor aan te geven als het Britse concern zich houdt aan de uitspraak van de rechtbank Den Haag in 2021. Daarin is Shell opgedragen om de CO2-uitstoot voor 2030 met 45 procent terug te brengen. Het hoger beroep in die zaak loopt nog.

Chipfabrikant Nexperia, een van oorsprong Nederlands bedrijf dat sinds 2019 onderdeel is van een Chinees concern, heeft onder druk van de Britse overheid een chipfabriek in het Verenigd Koninkrijk verkocht. De nationale veiligheid zou in het geding zijn, waar Nexperia het overigens niet mee eens is.

De fabriek is primair gericht op de autosector. Nexperia is gespecialiseerd in de massaproductie van eenvoudige chips. Het gaat om een locatie in Wales, waar het bedrijf sinds 2021 volledig eigenaar van is. Nexperia heeft ook een fabriek in Manchester, maar die staat buiten deze zaak.

Vorig jaar rond deze tijd droeg het Britse ministerie van het Bedrijfsleven, Energie en Industriële Strategie Nexperia op om het belang van het bedrijf in de fabriek met ten minste 86 procent terug te dringen. In de praktijk is de fabriek nu volledig verkocht aan het Amerikaanse Vishay Intertechnology voor 177 miljoen dollar.

De Britse overheid heeft twee argumenten: er is angst dat kennis die Nexperia opdoet bij het productieproces gebruikt kan worden tegen het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast is er de vrees dat bedrijven in dezelfde regio vanwege contact met die fabriek niet meer zouden kunnen meedingen naar projecten die "relevant zijn voor de nationale veiligheid".

Hoewel het niet hardop is gezegd heeft het er alle schijn van dat het Britse besluit voortkomt uit het feit dat Nexperia bij een Chinees concern hoort. De juridische procedure waarin het besluit wordt aangevochten, blijft wel doorlopen. Nexperia zegt tegen de NOS die om principiële redenen door te zetten.

Ook in Nederland ligt Nexperia onder een vergrootglas. Het bedrijf kocht vorig jaar de Delftse start-up Nowi. Per 1 juni is er een nieuwe wet van kracht die het mogelijk maakt overnames te onderzoeken met het oog op de nationale veiligheid. Het Bureau Toetsing Investeringen bekijkt al een aantal maanden of Nowi ook in aanmerking komt voor zo'n onderzoek.

De economie krimpt, het kabinet is demissionair en er zijn veel spanningen in de wereld. Maar gezien de cijfers merken de grote banken in Nederland hier allemaal niets van. Bij zowel ABN Amro als ING schoot in het derde kwartaal van dit jaar de winst door het dak.

Over de eerste negen maanden van dit jaar kwam ABN Amro uit op 2,2 miljard euro nettowinst, 42 procent meer ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Volgens ABN-topman Robert Swaak komt dit vooral door hogere inkomsten door de hoge rente. Daarnaast worden er meer hypotheken en bedrijfsleningen verstrekt. Gekeken naar het afgelopen derde kwartaal noteert de bank een winst van 759 miljoen, 2 procent meer dan hetzelfde kwartaal een jaar geleden.

Vorige week maakte ING voor het tweede opeenvolgende kwartaal een verdubbeling van de winst bekend. In de eerste drie maanden van dit jaar verdrievoudigde de winst zelfs. ING kondigde daarbij aan dat het aandeelhouders extra gaat belonen. De bank gaat voor 2,5 miljard euro aan eigen aandelen inkopen en dat levert beleggers een hogere winstuitkering op.

De grote winsten zijn opvallend omdat de Nederlandse economie zich in een recessie bevindt. ABN Amro merkt wel dat de economie stagneert, maar ziet dat nog niet direct terug in zijn resultaten: "Concrete last van de afkoelende economie hebben we nog niet. Wat we wel zien is dat de faillissementen beginnen toe te nemen."

Zowel ABN als ING waarschuwt voor onvoorspelbare gevolgen van de oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten. Swaak van ABN zegt: "Momenteel hebben we daar niet concreet last van. We hebben daar geen directe belangen, maar als het conflict zich gaat verbreden naar aanpalende landen dan heeft dat mogelijk wel consequenties voor de olieprijzen." Hoge olieprijzen kunnen een sterk afremmend effect hebben op de economie.

Jarenlang ontvingen spaarders amper rente op hun spaargeld. Inmiddels loopt de spaarrente een beetje op. Bij de drie grootste Nederlandse banken (ING, ABN Amro en Rabobank) ligt de spaarrente nu tussen de 1,5 en 2 procent. ABN Amro constateert dat de relatief lage spaarrente effect heeft op sommige spaarders: "We zien dat klanten hun geld verplaatsen naar producten waar ze een hogere vergoeding krijgen."

ING-Topman Van Rijswijk stipt aan dat de rente bij banken altijd achter verhogingen van centrale banken aanhobbelt. "Toen de rente bij de ECB in 2014 negatief werd, duurde het zes jaar voor de rente bij banken ook negatief werd. De spaarrente bij ING Nederland is vorig kwartaal verdubbeld. En als je kijkt naar alle markten waar ING met een consumentenbank actief is, dan betalen we gemiddeld genomen de hoogste spaarrente in Nederland."

Hoewel ook de Autoriteit Consument & Markt (ACM) ziet dat er voor spaarders best wat te kiezen is met rentes, kondigde de waakhond vorige week een onderzoek naar de Nederlandse spaarmarkt aan. De rentes bij de drie grote banken ABN Amro, ING en Rabobank ontlopen elkaar niet veel, waarbij spaarders ook maar mondjesmaat overstappen naar concurrerende spaarbanken.

ING denkt dat de concurrentie op de Nederlandse spaarmarkt voldoende is, maar vindt het een goede zaak de ACM dit onderzoekt. Ook Robert Swaak van ABN Amro ziet niet op tegen dit onderzoek: "Als deze vragen leven, moet dat onderzocht worden. Wij zullen onze volledige medewerking verlenen."

In België kwam de regering met een alternatief voor de lage spaarrente bij banken. Spaarders konden hun appeltjes voor de dorst voor een hogere rente investeren in schuldpapier van de staat. Ruim 634.000 Belgen staken in een week tijd bijna 22 miljard euro in deze zogenoemde staatsbons.

Van dit bedrag kwam 2,3 miljard euro van spaarders van ING België. Volgens Van Rijswijk bleef de schade op een totaal van 90 miljard euro aan spaargeld bij ING België relatief beperkt. "En een groot deel verhuisde van spaar- naar beleggingsrekeningen waar de spaarbons op gekocht werden."

Over het Belgische overheidsinitiatief om banken aan te moedigen de spaarrente te verhogen houdt ING zich wat op de vlakte. "Elke overheid moet zijn eigen beslissingen nemen. En de Belgische koos hiervoor. Dat er in een week tijd bijna 22 miljard euro aan spaargeld in spaarbons werd gestoken maakte het wel een succes."

Er zijn op veel vlakken duidelijke en soms zelfs forse verschillen in de financieel-economische keuzes van de partijen. Dat blijkt uit de doorrekening die het Centraal Planbureau heeft gemaakt van acht verkiezingsprogramma's.

Alle partijen die nu in de Tweede Kamer zitten konden meedoen, maar om uiteenlopende redenen hebben maar acht van dat aanbod gebruikgemaakt: VVD, D66, GroenLinks-PvdA, CDA, ChristenUnie, Volt, JA21, en SGP. Er zijn meer partijen dan anders die niet meedoen.

Een van de argumenten om de programma's niet te laten doorrekenen, is bijvoorbeeld kritiek op de economische modellen die het CPB gebruikt. CPB-directeur Hasekamp denkt dat de relatief geringe deelname ook iets zegt over de versplintering van het politieke landschap.

Hasekamp noemt als een van de dingen die opvallen dat er veel aandacht is voor bestaanszekerheid. Bij alle partijen stijgt de koopkracht in de komende kabinetsperiode. GroenLinks-PvdA, ChristenUnie en Volt kiezen er het meest voor om de inkomensverschillen te verkleinen.

Bij het CDA en de SGP verandert de inkomensverdeling ten opzichte van al eerder genomen maatregelen (het zogenoemde 'basispad') niet wezenlijk en bij JA21 gaan de laagste inkomens er relatief wat op achteruit ten opzichte van dat basispad.

Bij de meeste partijen daalt de armoede, hoewel ook daar de mate waarin verschilt. Het is voor het eerst dat het Planbureau de gevolgen van de maatregelen voor de armoede heeft uitgerekend. Volgens de CPB-berekening verhoogt de VVD het minimumloon met 5 procent en komt het in 2028 uit op 16,72 euro per uur. Linkse partijen komen vaak rond de 18 euro uit.

Volgens het CPB verhogen alle partijen die hun programma hebben laten doorrekenen de lasten. Maar de verschillen zijn groot als wordt ingezoomd op wie de lasten betaalt. Per saldo verlagen GroenLinks-PvdA en ChristenUnie de lasten voor gezinnen het meest. De VVD, D66, JA21 en de SGP verlagen die lasten ook. En bij bijna alle partijen nemen de lasten voor bedrijven toe. Alleen Volt en in iets mindere mate JA21 verlagen die.

Bij GroenLinks-PvdA nemen zowel de overheidsbestedingen als de consumptie van huishoudens toe, waardoor de economie licht groeit. Andere partijen met een positief effect op de economische groei zijn VVD, Volt en JA21.

Het CPB benadrukt dat de doorrekening van budgettaire en economische effecten maar één aspect is van de keuzes bij verkiezingen. De doorrekening is dan ook geen stemwijzer, onderstreept het CPB.

Behalve het CPB heeft ook het Planbureau voor de Leefomgeving programma's geanalyseerd. Het gaat daarbij om de programma's van VVD, D66, ChristenUnie, GroenLinks-PvdA en Volt.

Volgens het PBL is het niet waarschijnlijk dat de plannen voldoende zijn voor een klimaatneutraal Nederland in 2040. GroenLinks-PvdA, D66 en Volt willen al in 2040 klimaatneutraliteit bereiken. Zij combineren dit met forse extra lasten voor de industrie.

Op het eerste gezicht liggen de ambities van de deelnemende partijen op het gebied van leefomgeving dicht bij elkaar, vindt het PBL. Maar ze maken wel fundamenteel andere keuzes om de doelen te halen: "Dit heeft invloed op onze dagelijkse leefomgeving en leidt vooral op termijn tot een heel ander Nederland."

Het tempo waarin de partijen uitstoot van stikstof en broeikasgassen uit de landbouw terugdringen, verschilt. Bij D66, GroenLinks-PvdA, en Volt loopt de uitstoot meer terug dan bij ChristenUnie en VVD. De veehouderij zal bij die eerste drie partijen meer krimpen dan bij VVD en ChristenUnie.

Alle deelnemende partijen investeren in een goedkoper en beter openbaar vervoer. ChristenUnie, GroenLinks-PvdA en Volt hebben hier de grootste bedragen voor gereserveerd. De VVD investeert als enige partij in een extra uitbreiding van het autowegensnelwegennet.

Een Angolese presidentsdochter die 52 miljoen euro wegsluist via een Amsterdamse bv. Of de dochter van een Moldavische politicus van wie de studie in Maastricht betaald werd vanaf een bankrekening op de Britse Maagdeneilanden.

Politieke prominenten uit verschillende landen en hun familieleden zijn afgelopen jaren betrokken geweest bij verdachte transacties ter waarde van 14 miljard euro. Dat blijkt uit onderzoek van het Anti Money Laundering Centre (AMLC) naar zogeheten Politiek Prominente Personen (PEP, in het Engels). In het AMLC werken onder meer de politie, het Openbaar Ministerie, de financiële opsporingsdienst FIOD, banken en accountantskantoren samen.

Het gaat bijvoorbeeld om staatshoofden, parlementsleden, hoge rechters of topmensen van staatsbedrijven. Er is extra toezicht op de transacties van dit soort hooggeplaatste personen en hun familieleden omdat ze vatbaar zijn voor omkoping en corruptie.

Ruim honderd prominenten waren betrokken bij de 14 miljard euro die tussen 2011 en 2023 als verdacht werd aangemerkt. Een aantal van die prominenten heeft de Nederlandse nationaliteit. Maar de meesten zijn buitenlands, een deel van hen staat op een sanctielijst. Hun namen maken de onderzoekers niet openbaar.

De geldstromen kwamen boven water doordat bijvoorbeeld banken ze opvallend vonden. Na onderzoek kregen ze het stempel verdacht. De piek daarvan lag in 2022, toen de oorlog in Oekraïne begon. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Rusland zowel in het lijstje met landen waar het meeste geld vandaan kwam als in het lijstje waar het meeste geld naartoe ging staat.

In die lijstjes staan - zoals te verwachten - ook veel landen die een reputatie hebben als doorstroomland of verhullingsparadijs, zoals Cyprus, Zwitserland, Luxemburg, de Verenigde Arabische Emiraten, Monaco, de Maagdeneilanden en Singapore.

Maar er komen ook minder voor de hand liggende landen uit het onderzoek naar voren. Zo staat Letland zowel bij de inkomende als uitgaande bedragen in de top 10, gaat er veel verdacht geld uit Nederland naar Portugal, Suriname en Groot-Brittannië en komt er veel binnen uit Ghana, Frankrijk en Angola.

Dat laatste land is geen verrassing voor de trouwe volgers van corruptienieuws. Een internationaal consortium van journalisten - waaronder Trouw en het FD - onthulde in 2020 dat Isabel dos Santos, de dochter van de oud-president, haar miljarden verdiend had met corruptie en kleptocratie. Het geld sluisde de "rijkste vrouw van Afrika" weg via Nederland.

Heeft u tips over politiek prominenten die betrokken zijn bij verdachte transacties? Neem contact op met gidi.pols@nos.nl

Als morgenochtend het Centraal Planbureau (CPB) met de traditionele doorrekening van de verkiezingsprogramma's komt, zitten daar niet de plannen bij van twee partijen die hoog staan in de peilingen. NSC van Pieter Omtzigt en BBB van Caroline van der Plas hebben hun voorstellen niet laten doorrekenen. Hetzelfde geldt voor de SP, PVV, Partij voor de Dieren, Denk en Forum voor Democratie.

Ze hebben kritiek op de manier waarop de rekenmeesters van het CPB hun werk doen. Die kritiek is er al veel langer, maar nog nooit was het aantal weigeraars zo groot. Daarmee geeft de doorrekening deze keer dus lang geen volledig beeld.

Steen des aanstoots voor de meeste weigeraars zijn de economische modellen die het CPB gebruikt om te voorspellen wat de gevolgen van plannen zullen zijn voor de schatkist en de economie. Volgens SP-leider Lilian Marijnissen zijn het "neoliberale modellen", waar de ideeën van haar partij automatisch slecht uitkomen.

Als voorbeeld noemt ze de verhoging van het minimumloon, iets wat de SP al langer bepleit. "We hebben daar jarenlang strijd over gehad met het CPB. We kwamen altijd slecht uit de doorrekening omdat dat desastreus zou zijn voor de werkgelegenheid. Nou, wij weten wel beter."

Inmiddels is het CPB daarover van mening veranderd, zegt Marijnissen. "En nu willen allerlei andere partijen ook een hoger minimumloon. Maar ondertussen zitten we wel met een enorme scheefgroei in lonen." In 2021 deed de SP, met tegenzin, nog wel mee, maar nu dus niet meer. Marijnissen: "Wij willen een ideeënstrijd voeren en geen boekhoudersdebat".

Tegelijkertijd hebben veel partijen inmiddels zo veel kennis over de CPB-modellen vergaard, dat ze heel goed weten met welke voorstellen ze goed uit de doorrekening komen. Belastingkortingen voor werkenden stimuleren mensen om te gaan werken, en dat heeft een positieve uitwerking op het CPB-oordeel. Partijen maken daar dan vervolgens weer goede sier mee.

Dat is ook de belangrijkste kritiek van NSC-lijsttrekker Pieter Omtzigt, een van de koplopers in de peilingen. Hij vindt dat het CPB werkt met een soort schijnwerkelijkheid die niets te maken heeft met de echte wereld, en die door partijen te makkelijk te manipuleren is.

Bovendien kon hij naar eigen zeggen zijn programma niet laten doorrekenen, omdat de deadline voor het inleveren van de plannen al verstreken was voordat de partij was opgericht. In het RTL-debat van afgelopen zondag kwam het hem op veel kritiek te staan. "Uw partijprogramma wordt zo een menukaart zonder prijzen", oordeelde VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz.

Omtzigt zegde daarop toe dat hij binnenkort met een eigen overzicht komt van wat zijn plannen kosten en opleveren.

Dat zo veel partijen hun plannen niet laten doorrekenen, wil niet zeggen dat het ook helemaal niet gebeurt. Wim Suyker is op zijn zolderkamertje druk bezig om te kijken hoe de verschillende partijprogramma's uitpakken. Dat deed hij als econoom bij het CPB, en hij is ermee doorgegaan nu hij met pensioen is.

Zijn conclusie is dat veel programma's erg vaag zijn over de financiële en economische consequenties. "Het wemelt van onduidelijkheden. Ik zie hele lijsten van zaken waar iets aan gedaan moet worden. Maar hoe dan, en wanneer, dat staat er niet bij."

Suyker heeft ook de plannen van NSC en BBB doorgerekend. Beide laten het overheidstekort oplopen, is zijn conclusie. Omtzigt geeft zo'n 2 miljard euro meer uit dan er binnenkomt, bij Van der Plas is dat 7 miljard. En dat is een minimale schatting, want ook bij die partijen kwam hij veel vaagheid en onduidelijkheid tegen.

2023 dreigt qua opbrengst een mager wijnjaar te worden. Dat komt door de matige oogsten op het zuidelijk halfrond, waar de druiven in ons voorjaar worden geplukt, en in enkele grote wijnproducerende Europese landen.

De Internationale Organisatie voor Wijnbouw en Wijnbereiding OIV schat dat de wereldwijde productie tussen een kleine 242 miljoen hectoliter en ruim 246 miljoen hectoliter zal liggen. Het komt erop neer dat de oogst zo'n 7 procent kleiner is dan vorig jaar, en het laagst sinds 1961, toen de mondiale opbrengst 214 miljoen hectoliter bedroeg. Eén hectoliter is gelijk aan 133 standaardflessen wijn van 0,75 liter.

Op het zuidelijk halfrond, in landen als Australië, Argentinië, Chili, Zuid-Afrika en Brazilië - de 'Nieuwe Wereld' in wijnjargon- loopt de oogst de laatste jaren al gestaag terug. En in Europa hebben de klassieke producenten Italië, Spanje en Griekenland veel last van extreem weer door de klimaatverandering.

Bij zijn vooruitzichten waarschuwt de OIV wel dat de sterk wisselende opbrengsten van de laatste jaren een voorspelling moeilijk maken.

Italië, op dit moment nog 's werelds grootste producent, dreigt zijn koppositie te verliezen aan Frankrijk. De Italiaanse wijnboeren zien hun opbrengst naar verwachting dalen tot 44 miljoen hectoliter, een afname van 12 procent vergeleken bij vorig jaar. Het zou voor het eerst in negen jaar zijn dat Frankrijk weer het grootste wijnland ter wereld is.

Spanje, dat in het voorjaar en de zomer vaak te kampen heeft met periodes van extreme hitte en grote droogte, behoudt waarschijnlijk de derde plek. Maar ook daar loopt de oogst sterk terug: de opbrengst in het land van druivensoorten als tempranillo, monastrell en verdejo is 14 procent lager dan in 2022 en het laagst in twintig jaar tijd.

In kleinere Europese wijnlanden als Duitsland, Portugal en Roemenië lijkt de opbrengst juist beter te worden. Ook de nummer 4 op de lijst van grootste wijnlanden ter wereld, de VS, kan een grotere oogst tegemoetzien: de Amerikanen kunnen rekenen op ruim 25 miljoen hectoliter, een toename van 12 procent.

In Californië, waar het leeuwendeel van de Amerikaanse wijn vandaan komt, was het minder heet dan de afgelopen jaren en het heeft er ook regelmatig hard geregend, wat de productie ten goede lijkt te komen.

Wereldwijd neemt de consumptie van wijn af en wijnproducerende landen zitten met grote overschotten. De OIV hoopt dat de lagere opbrengst van dit jaar wat meer evenwicht brengt in deze situatie.