Het debat in de Tweede Kamer over de rellen in Den Haag van afgelopen zaterdag lijkt de verhoudingen in politiek Den Haag verder op scherp te hebben gezet. Politici maakten elkaar, ruim een maand voor de verkiezingen, harde verwijten.

Voorafgaand deed ChristenUnie-leider Bikker een oproep aan alle politieke partijen, van links tot rechts, om rechts-extremistische geweld in een gezamenlijk statement "met klem" te veroordelen. Maar dat werkte uiteindelijk juist averechts.

GroenLinks-PvdA, D66, SP, Denk, Partij voor de Dieren en Volt wilden geen verklaring ondertekenen waar ook PVV en Forum voor Democratie onder stonden. Want die twee partijen zouden juist hebben bijgedragen aan een sfeer waarin het geweld van afgelopen zaterdag kon plaatsvinden.

'Angsten aangewakkerd'

Het statement kreeg een eigen dynamiek in het debat. PvdD-leider Ouwehand vroeg collega Bikker zelfs om het in te trekken. Ouwehand deed dat, omdat ze niet wilde bijdragen aan het "witwassen" van PVV-standpunten. Dat gebeurde nadat Wilders (PVV) had laten weten dat hij zijn toon niet wilde matigen. Hij zei dat in reactie op verzoeken van verschillende partijen om naar zijn eigen rol te kijken.

"U heeft jarenlang de angsten van mensen thuis aangewakkerd en opgehitst", zei D66-leider Jetten. "U verspreidt gif in de samenleving."

CDA-leider Bontenbal haalde het rapport aan van de Nationale Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), waarin wordt gewezen op de invloed van politici. Hij noemde Wilders' stijl polariserend. "Ziet de heer Wilders hier ook een eigen verantwoordelijkheid?"

Wilders vroeg partijen die hem op deze manier aanspreken om hem niet in verband te brengen met geweld. "Doe dat niet." Hij zei daarbij: "Mijn verantwoordelijkheid is niet naar de NCTV, maar naar de kiezer. En die heeft niets met de NCTV te maken."

Tijdelijke asielstop

Aan het einde van het debat vroeg Ouwehand nogmaals aan de ChristenUnie om het gezamenlijke statement in te trekken. Dit keer vanwege een (verworpen) motie van BBB-leider Van der Plas, die het demissionaire kabinet vraagt om nogmaals te kijken naar een noodwet om een tijdelijke asielstop mogelijk te maken.

Zo'n noodwet inzetten was een idee van oud-PVV-minister Faber, dat niet werd uitgevoerd omdat er geen "dragende motivering" werd gevonden voor dit staatsrechtelijke paardenmiddel, waarbij het parlement deels buitenspel wordt gezet.

Volgens Van der Plas kon die motivering nu misschien wel worden gevonden, omdat er na de rellen van afgelopen zaterdag een nieuwe situatie is ontstaan. De hoeveelheid mensen die op de been kwam, liet volgens haar zien "dat de sluimerende veenbrand in de samenleving tot branden aan het komen is".

Van der Plas kreeg veel kritiek op het voorstel:

Veel partijen vonden het niet kunnen wat Van der Plas deed. Volt-leider Dassen stelde dat Van der Plas extreemrechts geweld wilde belonen met een asielstop. Bikker sprak van een "groetjes-aan-de-achterban-motie", zo vlak voor de verkiezingen. Bontenbal zei dat de BBB-leider aan het einde van het debat nog even "een stuk rood vlees" in de arena gooide.

Van Oosten las NCTV-rapport niet voor vragenuur

Demissionair minister Van Oosten (Justitie en Veiligheid) zei vandaag in het debat dat hij voorafgaand aan het vragenuur van afgelopen dinsdag niet op de hoogte was van het advies van de NCTV. "Ik kreeg een dik dossier toegewezen en moest in heel kort tijdsbestek reageren." Hij zegt dat hij vooral voorzichtig wilde zijn en het dossier eerst terzijde schoof en zich door zijn ambtenaren liet bijpraten.

Van Oosten wilde in het vragenuur nog niet van extreemrechts geweld spreken bij de rellen in Den Haag, terwijl de NCTV juist adviseerde om het te benoemen. Later op de dag had hij het alsnog over "extreemrechtse relschoppers".

Naast Wilders en Van der Plas lag ook de VVD onder vuur. Partijleider Yesilgöz kreeg van meerdere oppositiepartijen te horen dat ook zij verantwoordelijk is voor het aanwakkeren van de polarisatie in de samenleving, onder meer door met de PVV in een coalitie te stappen.

Zij maakte duidelijk dat zij niet van plan was om mee te doen aan de vaak harde discussies van vandaag. Ze noemde het niveau van het debat tot dan toe "intens beschamend". "Mensen hopen oplossingen te horen, ze zijn dit spuugzat." Toch haalde ook zij wel uit naar andere partijen.

Zo zei ze tegen Jetten dat ze zijn "obsessie met de heer Wilders" niet deelt. Ook had ze een harde aanvaring met SP-leider Dijk, die zei dat VVD-minister Heinen "fascisme gebagatelliseerd" had, toen die na de Haagse rellen op tv zei: "Laten we niet alles politiek maken".

Naast Jetten botste ook Stephan van Baarle (Denk) stevig met Yesilgöz:

Het debat verdiende "de schoonheidsprijs niet", constateerde ChristenUnie-leider Bikker, die haar statement niet heeft ingetrokken. Ze zei dat partijen zich er desgewenst nog altijd bij kunnen aansluiten.

Het was de bedoeling dat alle politieke partijen in de Tweede Kamer, voorafgaand aan het debat vandaag over de rellen in Den Haag, met een gezamenlijk statement zouden komen om het extreemrechtse geweld van afgelopen zaterdag te veroordelen. Maar het is niet gelukt om daar overeenstemming over te bereiken.

Het statement, waarin het geweld "met klem" wordt veroordeeld, is een initiatief van de ChristenUnie. Het had een duidelijk signaal moeten zijn van de hele politiek, van links tot rechts, om op te staan tegen aantasting van de democratie.

Maar GroenLinks-PvdA, D66, SP, Denk, Volt en de Partij voor de Dieren haakten op het laatste moment af. D66, waarvan het partijkantoor zaterdag werd aangevallen, wil niet op een pamflet staan met PVV en Forum voor Democratie. De uitlatingen van die partijen hebben juist bijgedragen aan de sfeer waarin het geweld kon plaatsvinden, vindt D66.

"Op deze manier, denken wij, werkt het vooral om wat Forum en PVV doen wit te wassen", aldus D66-Kamerlid Paternotte.

Paternotte noemt het initiatief van de ChristenUnie "supersympathiek", maar het is in zijn ogen niet geloofwaardig met de handtekeningen van de PVV en Forum eronder. De partij van Wilders roept aanhangers op om "terug te vechten tegen de overheid". En Forum suggereerde dinsdag nog in de Kamer dat de politie het geweld had uitgelokt in Den Haag.

SP-leider Dijk heeft soortgelijke redenen om zich niet aan te sluiten bij de gezamenlijke verklaring. Hij wil niet onder een manifest staan met "zowel de makers van de voedingsbodem voor deze problematiek, als de aanjagers ervan".

GL-PvdA noemt de verklaring "nu partijen als FVD en PVV eronder staan" ongeloofwaardig, staat in een statement. "Na jarenlang ophitsen en opzetten van groepen mensen, is het niet voldoende om extreemrechts politiek geweld te veroordelen. Dan moet er gestopt worden met het verspreiden van de ideeën die leiden tot het geweld."

'Gezamenlijk rechts-extremisme veroordelen'

ChristenUnie-leider Bikker zegt niet te willen kijken naar het feit dat niet de gehele Kamer het statement heeft ondertekend, omdat ze "optimistisch en hoopvol" wil zijn. "Je zou ook kunnen zeggen: dit is een krachtig statement en misschien volgen er nog meer. Dan is dat goed nieuws voor ons land."

Ze hoopt dat alle partijen tegen het einde van de dag zich alsnog hebben aangesloten bij het statement. "Want voor mij is de bottom line van deze dag dat we gezamenlijk rechts-extremisme veroordelen."

Bikker zegt verder te begrijpen dat de partijen die de verklaring niet hebben ondertekend lijnrecht tegenover de ideeën van bijvoorbeeld PVV of Forum staan. "Ik sta zelf ook geregeld bij de interruptiemicrofoon, omdat ik het echt ontzettend oneens ben met wat de heer Wilders of Baudet op dat moment zegt."

"Maar de basis van onze democratie is dat we meningsverschillen met elkaar uitspreken in de plenaire zaal, in plaats van op alle andere plekken die we afgelopen zaterdag hebben gezien. Daarom hoop ik dat de democratie zich vandaag verenigt en zegt: we staan pal voor onze Grondwet. Want demonstreren is een groot goed, maar dan altijd zonder geweld."

Debat live bij de NOS

Vandaag debatteert de Tweede Kamer over de rellen. Het debat is vanaf 10.15 uur te volgen via de NOS-app, NOS.nl en NPO Politiek en Nieuws.

Nederland wil uitgeprocedeerde asielzoekers uitzetten naar Uganda. Demissionair VVD-minister David van Weel (Asiel en Migratie) probeert daar nu afspraken over te maken met zijn Ugandese collega in New York waar ze beiden zijn bij de Algemene Vergadering van de VN.

Mensenrechtenorganisatie Amnesty International noemt het "een ontzettend slecht plan". Uganda heeft een matige reputatie als het gaat om mensenrechten. Maar mogelijk ziet het kabinet dat juist als voordeel. "Dit kan een middel zijn om terugkeer sneller te realiseren", zegt Mark Klaassen, universitair docent Europees migratierecht.

'Grote frustratie'

Het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers naar hun land van herkomst is voor veel Europese landen een hoofdpijndossier. Van alle migranten die asiel aanvragen maar niet krijgen, verlaat nu slechts 20 procent de Europese Unie.

"Daarover is grote frustratie", zegt Hanne Beirens, voormalig directeur van het Migration Policy Institute Europe. "We hebben een heel systeem om te kunnen bepalen wie er mag blijven en wie niet, maar slagen er nauwelijks in om mensen terug te laten keren."

Mark Klaassen, die als lid van de onafhankelijke Adviesraad Migratie het kabinet adviseert, legt uit waarom dat zo moeizaam gaat. "Om terugkeer te realiseren heb je de medewerking nodig van drie actoren: de vreemdeling zelf, de Nederlandse staat en het land waar je naar terugstuurt. De vreemdeling wil eigenlijk niet terug en vaak wil het land van herkomst de vreemdeling ook niet terugnemen."

Meerdere Europese landen onderzoeken daarom de optie om asielzoekers naar derde landen uit te zetten. Vorig jaar bezocht toenmalig PVV-minister Reinette Klever (Ontwikkelingshulp) Uganda, dat de meeste vluchtelingen van heel Afrika opvangt: 1,7 miljoen. Klever sprak met haar Ugandese collega over een mogelijke 'terugkeerhub': een centrum waar Nederland uitgeprocedeerde asielzoekers naartoe kan sturen. Van daaruit keren ze terug naar hun land van herkomst.

Zo'n terugkeerhub in een derde land kán effectief zijn, denkt Klaassen. "Het gevolg kan zijn dat Nederland makkelijker gedwongen kan uitzetten. Maar ook dat de bereidheid bij asielzoekers om zelfstandig terug te keren groter wordt, omdat ze weten dat ze anders het risico lopen op uitzetting naar een derde land."

Dat Uganda het met mensenrechten niet zo nauw neemt, zeker als het aankomt op homorechten, kan bijdragen aan dat effect. Ook is de hoop dat het vooruitzicht van uitzetting naar Uganda, migranten afschrikt om überhaupt naar Nederland te komen, zegt Beirens. "Maar de vraag is of dat wel zo werkt. We weten welke gevaren asielzoekers vaak trotseren om naar hier te komen. Denk aan de Centraal-Mediterrane route, een van de meest dodelijke op deze planeet. Of de kans dat je eventueel naar Uganda moet reizen je zal tegenhouden, is maar de vraag."

'Kans op detentie'

Hoe dan ook is de mensenrechtenkwestie voor Amnesty meer dan genoeg reden om tegen de op handen zijnde overeenkomst met Uganda in het verweer te komen. Woordvoerder Marjon Rozema: "Als je deze deal sluit, is de kans heel groot dat mensen alsnog in detentie worden gezet. Ook de mensenrechtenreputatie van Uganda is reden om dit niet te doen."

De Europese Unie werkt ondertussen aan een strengere, gezamenlijke asiel- en migratieaanpak. Volgend jaar moet de zogeheten terugkeerverordening ingaan. Nederland lijkt daar nu op vooruit te lopen. Klaassen: "We zitten pas in het begin van de Europese onderhandelingen. Het uitvoeren van een terugkeerhub is nu nog niet mogelijk. We weten nog niet eens wat de waarborgen zullen zijn waaraan voldaan moet worden."

Politiek duider Nynke de Zoeten:

"De verwachting is dat deze deal met Uganda gaat lukken, maar de vraag is wat het precies voorstelt. Het gaat om een intentie om tot een proef te komen. Hoe die er precies uitziet, dat weten we niet. Waarom juist Uganda, het land met de strengste anti-lhbti-wetten ter wereld? En wat krijgt Uganda ervoor terug?

De timing is opvallend, vlak voor de verkiezingen. Je ziet de laatste dagen veel asielplannen vanuit het kabinet. Kabinetsleden willen uitstralen: ook zonder de PVV werken we nog steeds aan het strengste asielbeleid ooit."

Er is afgelopen zaterdag sprake geweest van rechtsextremistisch geweld en de politiek moet niet om dat woord heen draaien, zegt het hoofd van de inlichtingendienst AIVD, Erik Akerboom. "We moeten allemaal in de spiegel kijken, ook de politiek."

Bij een uitleg over de rellen van zaterdag aan de Tweede Kamer door de AIVD, de NCTV en de Nationale Politie bleek dat deze veiligheidsorganisaties zich grote zorgen maken. Eerder waarschuwden zij al voor de effecten van het woordgebruik en oproepen van bepaalde "charismatische" politici. Die waarschuwing herhaalden zij, zonder namen te noemen.

Het geweld dat bij de anti-asielzoekersdemonstratie werd gebruikt, de aanval op het D66-kantoor en het Binnenhof, de Hitlergroet die sommige demonstranten brachten en de gevechten met de politie staan voor bepaalde ontwikkelingen in de samenleving en zijn rechtsextremistisch te noemen, zegt Akerboom. Hij spreekt van mensen die zich soms om duidelijke redenen zorgen maken.

Cocktail van groepen

"Daardoor melden zich ook gewelddadigen bij demonstraties", zei hij. "Aan dat geweld moet een kwalificatie gegeven worden, want dan kun je het ook oplossen." Onder de huidige omstandigheden kan hij "niet uitsluiten dat het in de toekomst weer kan gebeuren".

De drie veiligheidsmensen spraken van een cocktail van groepen die bij elkaar samenkwamen. Van een harde kern van extremisten, tot voetbalhooligans, tot gefrustreerde en boze mensen.

Er was ook een groep rechtsextremisten bij die bekend is bij de AIVD. Die willen zich graag mengen in geaccepteerde demonstraties en zo mensen meeslepen, legden zij uit. In combinatie met hooligans leidde dat in Nederland in de coronaperiode en ook bij demonstraties in het buitenland al eerder tot geweld.

Akerboom: "95 procent van de demonstraties verloopt normaal. Dit was extremistisch geweld. Dat is niet normaal. We moeten dat ook niet normaal gaan vinden, want demonstraties zijn heel belangrijk."

Ook plaatsvervangend korpschef van de Nationale Politie Wilbert Paulissen zei dat tijdens de demonstratie duidelijk werd dat een bepaalde groep uit was op geweld. "We zagen al snel dat er een groep was die op één ding uit was: een confrontatie met de politie. Als ze daarop uit zijn, komt die er ook."

Op dit moment worden alle beelden bekeken, ook van de politie zelf, om erachter te komen wie de aanjagers en echte plegers van het geweld waren. Dat is een tijdrovende taak, zei hij. Je kunt mensen niet alleen veroordelen op hun aanwezigheid bij geweldplegingen. Per individu moet hun aandeel bewezen worden.

Gerucht aanwezigheid Antifa

Voorafgaand aan de anti-asieldemonstratie ging op sociale media het gerucht dat Antifa de demonstratie van organisator 'Els Rechts', zoals zij zich noemt, wilde verstoren. En achteraf werd beweerd dat daardoor de hele zaak uit de hand is gelopen. Antifa is een verzameling extreemlinkse actiegroepen die door veiligheidsdiensten meer als een beweging dan als één organisatie worden beschouwd.

Op de vraag van Kamerleden wat er waar was van dit gerucht, zei Akerboom dat de AIVD geen aanwijzingen heeft dat mensen van Antifa aanwezig waren. Het gerucht, dat in de wereld zou zijn gebracht door een nepsite, had mogelijk wel tot gevolg dat er meer mensen op de demonstratie afkwamen en dat het hun 'actiebereidheid' heeft vergroot.

In een reconstructie van EW Magazine wordt ook de arrestatie van een asielzoeker vanwege de moord op de 17-jarige Lisa genoemd. Die gebeurtenis gaf voor bepaalde groepen de doorslag om zaterdag naar het Malieveld te komen.

Te star geweest

Eerder vandaag ging het over het advies van terrorismebestrijder NCTV aan het kabinet om de rellen zo snel mogelijk expliciet rechts-extremistisch te noemen omdat er "leden van rechts-extremistische groeperingen" bij de betoging aanwezig waren. Doen alsof dat normaal is wakkert het geweld alleen maar aan, waarschuwde de NCTV.

De nieuwe demissionaire minister van Justitie Van Oosten heeft dat advies in eerste instantie naast zich neergelegd. Pas gisteravond gebruikte hij de woorden "extreemrechtse relschoppers". En over de personen die zaterdag de Hitlergroet brachten en leuzen over Joden en asielzoekers riepen zei hij: "Dat vind ik nazistisch, dat vind ik antisemitisch en dus verwerpelijk en afschuwelijk."

Van Oosten gaf toe dat dat een verkeerde inschatting was. Hij wilde geen oordeel vellen over demonstranten in het algemeen omdat dat invloed kan hebben op individuele strafzaken, verklaarde hij.

Negatieve publiciteit over een dader kan resulteren in een lagere straf, omdat de rechter een publieke veroordeling als een soort straf mee kan wegen. "Maar ik ben daar te star in geweest."

Debat live bij de NOS

Morgen debatteert de Tweede Kamer over de rellen. Het debat is vanaf 10.15 uur te volgen via de NOS-app, NOS.nl en NPO Politiek en Nieuws.

De nieuwe demissionaire minister van Justitie Van Oosten heeft een advies van de NCTV over de rellen zaterdag in Den Haag naast zich neergelegd. Dat meldt de krant NRC, die citeert uit het advies.

De NCTV, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, drong er dinsdag bij de VVD-minister op aan de rellen expliciet rechts-extremistisch te noemen omdat er "leden van rechts-extremistische groeperingen" bij de anti-asieldemonstratie aanwezig waren.

Van Oosten deed dat gistermiddag in de Tweede Kamer in eerste instantie niet. Hij zei dat het oordeel daarover moest worden overgelaten aan de politie, het Openbaar Ministerie en uiteindelijk de rechter.

Gisteravond kwam hij na veel kritiek toch met stelligere uitspraken. Hij gebruikte nu wel de woorden "extreemrechtse relschoppers". En over de personen die zaterdag de Hitlergroet brachten en leuzen over Joden en asielzoekers riepen zei hij: "Dat vind ik nazistisch, dat vind ik antisemitisch en dus verwerpelijk en afschuwelijk."

Invloed op strafzaken

Gevraagd waarom hij het advies niet meteen heeft opgevolgd zegt hij: "Ik vreesde dat uitspraken van mijzelf effect zouden kunnen hebben in de strafoplegging van de rechter en dat wil je niet. Ik wil dat deze mensen maximaal gestraft worden."

Als minister een oordeel vellen over demonstranten in het algemeen kan invloed hebben op individuele strafzaken, zegt Van Oosten. Negatieve publiciteit over een dader kan resulteren in een lagere straf omdat de rechter een publieke veroordeling als een soort straf mee kan wegen.

Terugkijkend zegt hij dat hij zich 's middags te star heeft uitgedrukt. "Ik heb de verkeerde balans gemaakt. Daarom heb ik het 's avonds verduidelijkt." Hij zegt dat hij in zijn eerste week als minister veel te leren heeft.

Geen twijfel over gedachtegoed

Voor de NCTV was er in het advies geen twijfel over het gedachtegoed en de motieven van bepaalde deelnemers aan de gewelddadigheden. De oranje-wit-blauwe prinsenvlag, leuzen als "buiten met buitenlanders" en het dragen van maskers en zwarte kleding waren volgens de NCTV intimiderend en bewust rechts-extremistisch bedoeld.

Deze feiten als verantwoordelijk minister niet benoemen zou dit soort gedrag een 'normaal' karakter geven, zo luidde de inschatting van de NCTV. Aanhangers van dit extreme gedachtegoed zouden zich daardoor gesteund kunnen voelen, met alle gevolgen voor de democratische rechtsorde en de nationale veiligheid van dien.

Het vernielen van het partijkantoor van D66 kan worden opgevat als een poging van het "tot zwijgen brengen van (ideologische) tegenstanders", vindt de NCTV.

Niet verwacht

Vandaag debatteert de Haagse gemeenteraad met burgemeester Van Zanen over de uit de hand gelopen demonstratie. Van Zanen zegt dat de autoriteiten in Den Haag niet hadden verwacht dat de demonstratie zo uit de hand zou lopen, al was bekend welke groepen er zouden komen.

Morgen is er een debat in de Tweede Kamer. De Kamer wil inzage in het complete advies van de NCTV aan het kabinet.

Demissionair landbouwminister Wiersma moet binnen twee weken de bedrijfsgegevens van alle veehouderijen in Nederland openbaren. Dat oordeelt de Raad van State in een zaak die journalisten van NRC, Follow the Money en Omroep Gelderland hadden aangespannen.

Het gaat om gegevens uit de jaren 2010, 2015, 2020, 2021 en 2022. Wiersma moet de adressen van de boerenbedrijven verstrekken. Ook moet ze opgeven hoeveel vee er werd gehouden en in welk type stallen dat gebeurde. De journalisten hadden die informatie opgevraagd om te bekijken of stikstofbeleid van het kabinet effectief was.

Wiersma's voorganger zei in 2023 gehoor te geven aan het informatieverzoek, maar Wiersma draaide dat besluit terug. Zij stelde dat het om privacygevoelige informatie gaat, omdat boeren doorgaans bij hun bedrijf wonen en vrezen voor acties van dierenactivisten.

Woo-verzoeken

De Raad van State zegt dit te begrijpen, maar vindt dat toch gehoor moet worden gegeven aan zogenoemde Woo-verzoeken van journalisten. Dat zijn verzoeken op basis van de Wet open overheid om publieke informatie openbaar te maken.

"De wet biedt geen ruimte om persoonlijke belangen van de veehouders mee te wegen bij een verzoek om emissiegegevens openbaar te maken", stelt de hoogste bestuursrechter.

De raad vindt het weliswaar "onterecht" dat Wiersma het besluit van haar voorganger terugdraaide, maar is het niet eens met een eerdere gerechtelijke uitspraak dat zij "misbruik heeft gemaakt" van haar bevoegdheden.

Gelderse veehouderijen

Vorige week maakte Wiersma de uitstootgegevens van Gelderse boeren over 2023 al openbaar, omdat ze anders een dwangsom van 50.000 euro per dag zou moeten betalen aan Omroep Gelderland. Die dwangsom was vastgesteld in een andere rechtszaak.

De Raad van State heeft geen dwangsom opgelegd, omdat die ervan uitgaat dat de minister zal voldoen aan de uitspraak.

In een reactie stelt Wiersma dat dit inderdaad het geval is. Ze stelt dat ze het belangrijk vond dat de boeren tijdig werden geïnformeerd. "Daarom heb ik eerder besloten de openbaarmaking tijdelijk uit te stellen." Maar nu de rechter een termijn van twee weken heeft gesteld "zal ik daaraan voldoen".

De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) waarschuwt opnieuw dat de door het kabinet gewenste strengere asielwetten grote problemen kunnen veroorzaken bij de dienst.

De IND stelde zogenoemde uitvoeringstoetsen op waarin uitvoerig wordt besproken wat de gevolgen kunnen zijn voor de dienst als de strengere wetten zouden worden ingevoerd.

"Uit de uitvoeringstoetsen blijkt dat er veel extra werk voortvloeit uit beide wetsvoorstellen", stelt IND-directeur Rhodia Maas in een brief aan demissionair ministers van Asiel Keijzer en Van Weel. "Bij elkaar opgeteld levert dat een zorgelijk beeld op", schrijft zij. "Met name het tweestatusstelsel, het inperken van het kerngezin en het toetsen van de extra voorwaarden bij nareis betekent veel extra werk."

'Werk per zaak neemt toe'

Ze zegt daarom dat het "niet reëel is om te verwachten dat de IND hetzelfde aantal zaken blijft afhandelen, terwijl er veel extra werk op de IND af komt en het werk per zaak gemiddeld genomen toeneemt."

Al eerder vroeg de IND om de veranderingen te laten samenvallen met het nieuwe Europese asiel- en migratiepact in 2026. Met tussentijdse maatregelen van het kabinet zou de werkdruk bij de dienst verder worden verhoogd.

De ministers zeggen in een reactie via een woordvoerder te "erkennen dat de invoering van deze wetten gevolgen heeft voor de uitvoering in de asielketen". Ze zeggen dat het "om die reden dan ook van belang is dat er zo snel mogelijk duidelijkheid komt omtrent deze wetten, zodat de IND daarna ook zo snel mogelijk met de implementatie daarvan kan beginnen".

In de twee asielwetten staat dat zo snel mogelijk:

In de Tweede Kamer werd na chaotisch verloop begin juli ingestemd met de strenge asielwetten. De wetten moeten ook nog door de Eerste Kamer worden geloodst.

De Nationale ombudsman en de Kinderombudsman uitten al eerder kritiek op de plannen van toenmalig minister van Asiel Faber. Zij waarschuwden in maart in een brandbrief voor de gevolgen voor de hele samenleving bij invoering van de wetten. Ze zeiden te vrezen dat de behandelduur van asielaanvragen verder zal toenemen en daarmee de druk op medewerkers van de IND en het COA.

Demissionair premier Schoof noemt de harde uithalen van de Amerikaanse president Trump over de VN en diens toespraak voor de Algemene Vergadering "opvallend".

"Het leek wel een op eigen publiek gerichte verkiezingsspeech", zegt Schoof in gesprek met NOS. Trump uitte in zijn toespraak onder meer twijfels over de VN als instituut. Volgens de Amerikaanse president is er te weinig gedaan om oorlogen in de wereld te beëindigen.

Trump stelde in zijn nieuwe ambtstermijn als president al zeven oorlogen te hebben beëindigd en in zijn ogen heeft de VN zich daar niet genoeg voor ingezet. Hij zei onder meer dat "een boze brief sturen het enige is dat ze lijken te doen zonder er daarna consequenties aan te verbinden".

'Licht in de duisternis'

Schoof is het oneens met het beeld dat de president van de VN schetste in zijn toespraak. "Wij denken in Nederland toch dat de VN een ontzettend belangrijke rol in de wereld zal moeten vervullen op gebied van vrede en veiligheid", zegt Schoof. "Gelukkig zei Trump ook dat er veel potentieel is en dat is dan het licht in de duisternis."

Trump leek zelf ook deels op zijn woorden terug te komen. Bij een ontmoeting met VN-baas Guterres kort daarna zei hij dat de VS "100 procent achter de VN staat". Ook herhaalde hij dat er veel potentieel is voor de VN om vrede voor elkaar te krijgen ondanks dat hij het soms met het instituut oneens is.

Rudy Bouma, correspondent VS:

"Trump somde uitvoerig zijn vermeende binnenlandse successen op, en presenteerde zichzelf daarbij als belangrijker speler op het wereldtoneel dan de VN zelf.

Trump is niet de enige met kritiek op de VN. Het vertrouwen in instituties brokkelt wereldwijd af, en ook internationale organisaties als de VN ontkomen daar niet aan. Maar dat is mede te wijten aan grootmachten als de VS, Rusland en China, die elkaar in de Veiligheidsraad met vetorechten in een wurggreep houden. "De verdeeldheid in de wereld zie je simpelweg terug in de VN," zei een VN-woordvoerder vandaag tegen ons.

Intussen hakken de ook forse Amerikaanse bezuinigingen er diep in: de VN heeft nog altijd een miljard dollar tegoed van Washington. Ook Nederland kort stevig op z'n bijdrage, vooral op het terrein van ontwikkelingssamenwerking.

Opvallend waren Trumps herhaalde aanvallen op Europa. Volgens hem zou het werelddeel zijn voorbeeld moeten volgen in de strijd tegen illegale migratie en duurzame energie, die Trump een tweekoppig monster noemde. Hoewel de VN bedoeld is als platform voor toenadering, kiest Trump ook hier nadrukkelijk voor de confrontatie."

Trump sprak bijna een uur, waarmee hij de ingetekende tijd van een kwartier ruim overschreed. Hij sprak onder meer over de oorlogen in Gaza en Oekraïne en over migratie. Ook ontkende hij het bestaan van klimaatverandering en was hij vol lof over zijn eigen beleid.

Hij sprak ook nog over het VN-gebouw. Als vastgoedondernemer verloor Trump begin deze eeuw de aanbesteding voor de renovatie van het gebouw. Volgens hem is er "veel te veel" betaald voor de renovatie.

"Het was geheel America First", zegt Schoof over de toespraak van Trump. Morgen spreekt Schoof zelf de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties toe. "Het belangrijkste signaal dat ik wil afgeven is dat we nog steeds verbonden zijn aan de VN en het werk dat de VN doet", zegt hij. "Ik denk dat dat een belangrijk signaal is, dat ook vanuit Nederland verwacht wordt."

Demissionair justitieminister Van Oosten (VVD) heeft zich, na stevige kritiek uit de Tweede Kamer, toch stelliger uitgesproken over de relschoppers die afgelopen zaterdag vernielingen aanrichtten en politiemensen aanvielen in Den Haag. Hij sprak vanavond over "extreemrechtse relschoppers" die geweld gebruikten, de Hitlergroet brachten en "vreselijke leuzen" riepen.

"Dat vind ik nazistisch, dat vind ik antisemitisch en dus verwerpelijk en afschuwelijk", aldus Van Oosten aan het begin van zijn betoog in een debat over de bestrijding van antisemitisme.

Een paar uur eerder, in het wekelijkse vragenuurtje, hadden tal van Kamerleden met verbazing en irritatie geluisterd naar Van Oosten omdat die weigerde zich uit te spreken over de motieven van de relschoppers. Hij vond dat het oordeel daarover overgelaten moest worden aan de politie, het Openbaar Ministerie en uiteindelijk de rechter. "Het is niet aan het kabinet, zo hebben we het systeem niet geregeld, om dat oordeel op die manier te vellen", aldus minister.

Bij de demonstratie afgelopen zaterdag op het Malieveld waren er gevechten met de Mobiele Eenheid, werd een politieauto in de fik gezet en de snelweg afgezet. Er werden prinsenvlaggen getoond, een symbool dat tegenwoordig door extreemrechts en vroeger door de NSB werd gebruikt. Ook werden er antisemitische leuzen geroepen en werd de Hitlergroet gebracht. Buiten het Malieveld werden de ruiten van het D66-partijbureau ingegooid en het Binnenhof beschadigd.

Kamerleden van D66, GroenLinks/PvdA, Denk, SP, ChristenUnie, de Partij voor de Dieren en Volt reageerden daarom geïrriteerd op de formele opstelling van Van Oosten. "Ik denk dat heel veel mensen in Nederland zich afvragen waarom de minister zo ontzettend om de hete brij heen draait", zei D66-Kamerlid Paternotte. SP-leider Dijk: "Ze lopen door onze straten, met NSB-vlaggen, met Duitse leuzen en met hun arm omhoog. Waarom kunt u het beestje niet bij de naam noemen? Waarom kunt u dat niet?"

Te star

Maar Van Oosten hield voet bij stuk. Hij zei dat hij de gebeurtenissen "totaal afschuwelijk" vond. "Het is heel belangrijk dat ik als minister niet ga zeggen wat ik vind dat het is", aldus Van Oosten. De rechter moet dat bepalen, was toen zijn mening.

Vanavond kwam de justitieminister toch van zijn standpunt terug. Hij had het idee dat hij in het vragenuurtje zijn scherpe standpunt "onvoldoende" duidelijk had gemaakt. "Dan was ik daar vanmiddag te star in." En hij had dat gedaan om te voorkomen dat hij als minister van Justitie rechtszaken tegen de relschoppers zou beïnvloeden. "Ik wil echt, met elke vezel in mijn lijf, dat deze gasten hun straf krijgen."

Donderdag debatteert de Kamer over de rellen in Den Haag.

Gemeenten krijgen de mogelijkheid om een heffing op te leggen aan vastgoedeigenaren als een woning langer dan een jaar leegstaat. Een meerderheid steunt een voorstel van onder meer GroenLinks-PvdA daarover. Die meerderheid kwam er omdat eerst NSC en later de PVV van mening zijn veranderd.

In Nederland staan ongeveer 30.000 woningen meer dan een jaar leeg. Dat is moeilijk uit te leggen in tijden van woningnood, vindt de Tweede Kamer. Ook de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) is voorstander van een belasting om zo die leegstand tegen te gaan. Maar verantwoordelijk minister Keijzer zag er nog geen noodzaak toe.

Voor de zomer diende GroenLinks-PvdA al een motie in met dezelfde strekking, maar die kreeg toen geen meerderheid, mede omdat PVV en NSC tegenstemden. Nu het voorstel onderdeel is geworden van een wet die wijzigingen aanbrengt in een aantal fiscale regelingen, geven ze wel steun.

NSC diende het amendement mede in. Ook SP, Partij voor de Dieren, Denk, Volt, D66 en ChristenUnie stemden voor. De Eerste Kamer moet ook nog over het amendement stemmen.

Of een gemeente een heffing invoert en hoe hoog die dan wordt, is aan de gemeente zelf. Het kan een vast bedrag zijn dat oploopt wanneer een huis langer leegstaat, maar het kan ook gebaseerd zijn op de WOZ-waarde.

Vlaanderen

In Vlaanderen bestaat al de mogelijkheid van een belasting op leegstand. De meeste gemeenten daar maken er gebruik van en volgens de indieners van het Nederlandse voorstel werkt het: eigenaren komen snel in actie om een leegstaande woning te verkopen of alsnog te verhuren.

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom eigenaren een woning leeg laten staan. Het kan zijn dat ze speculeren op een waardestijging, en dan is het voor de verkoop van zo'n woning niet handig als er huurders in zitten.

Volgens de vastgoedsector komt dat speculeren maar weinig voor. Die ziet dan ook geen heil in een heffing op leegstand.

Minister Keijzer (Asiel en Migratie) wil dat 2000 statushouders die al een verblijfsvergunning hebben gekregen bij familieleden gaan wonen. Zo wil ze meer plekken creëren voor nieuwe asielzoekers, vooral in Ter Apel.

Het gaat om zogenoemde nareizigers: echtgenoten, partners, ouders en kinderen die door andere statushouders naar Nederland zijn gehaald. Volgens Keijzer zijn het vooral moeders met kinderen, die hun vader achternareizen.

Ze wil beginnen met kleine gezinnen. "Nu landen ze op Schiphol en komen ze vervolgens ook in overvolle azc's in kleine kamers terecht", zegt Keijzer. "Als de vader al een sociale huurwoning heeft, is het niet meer logisch dat ze daarheen gaan."

Nareizigers hoeven tot nu toe niet bij familieleden te gaan wonen als het huis daarvoor niet geschikt is, bijvoorbeeld omdat er te weinig kamers zijn. Ze wachten daardoor vaak in een asielzoekerscentrum op een sociale huurwoning. Maar volgens Keijzer hebben ze ook geen recht op een plek in het asielzoekerscentrum, omdat ze een verblijfsstatus hebben en geen vluchteling zijn.

Als het toch echt niet lukt om bij familie te wonen, moet de gemeente van dat familielid een slaapplek voor hen vinden. Het Rode Kruis moet hierbij helpen.

"Matrasje op de grond"

Vluchtelingenwerk zegt in een reactie "geschokt" te zijn door de maatregel die voor "nog meer chaos zorgt", omdat woningen vaak niet geschikt zouden zijn voor hele gezinnen.

"Het zijn vaak plekken die maar geschikt zijn voor één persoon", schrijft de organisatie. "Veel vluchtelingen zullen op matrasjes op de grond terechtkomen en niet worden voorzien in eten, drinken en kleding."

"Ik snap heel goed dat je het liefst voor elk kind een slaapkamer wil hebben", reageert Keijzer. "Maar dat geldt voor heel veel Nederlanders ook niet meer."

Taak van de gemeentes

Keijzer legt met haar plan weer een nieuwe taak bij gemeentes neer. Die trokken juist aan de bel, omdat ze meer hulp willen bij de uitvoering van het asielbeleid.

Gemeentes hebben de taak om woningen te vinden voor statushouders. Keijzer heeft een wetsvoorstel liggen om die groep geen voorrang meer te geven bij de toewijzing van sociale huurwoningen. Ondanks zware kritiek van de Raad van State wil Keijzer de wet doorzetten.

Gemeenten willen dat het demissionaire kabinet snel maatregelen neemt om de problemen rond onder meer de opvang van asielzoekers aan te pakken. VNG-voorzitter en burgemeester van Utrecht, Sharon Dijksma, schrijft in een brief aan het kabinet: "Het loopt uit de klauwen. Gemeentebesturen worden steeds verder belemmerd in hun werk."

Als voorbeeld noemt ze raadsvergaderingen over asielopvang die worden verstoord en bestuurders die worden geïntimideerd. Ook wijst ze op de situatie in aanmeldcentrum Ter Apel, waar het de afgelopen weken meerdere keren overvol was en te veel asielzoekers overnachtten en op problemen door overlastgevende asielzoekers. In de brief schrijft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) dat ze nog deze week overleg wil met het kabinet over de asielproblematiek.

Geweld in Den Haag

Daarnaast wordt in de brief het protest tegen het asielbeleid in Den Haag genoemd, dat uitmondde in grof geweld. Er werden onder meer politieagenten aangevallen en vernielingen aangericht aan het D66-partijkantoor. Volgens Dijksma "kon de openbare orde ternauwernood worden gehandhaafd".

De brief is gisteravond naar het kabinet gestuurd, op de avond dat de politie ingreep bij een vergadering van de gemeente Noordwijk over een toekomstig asielzoekerscentrum in het dorp. Daar werden rookbommen en vuurwerk afgestoken en eieren gegooid op twee journalisten en een politieauto. En op de dag dat de gemeente Amersfoort besloot dat twee beoogde locaties voor de opvang van vluchtelingen voorlopig van de baan zijn, na informatieavonden waarbij de emoties hoog opliepen en er buiten werd gedemonstreerd.

'Rijk was gewaarschuwd'

"Wij hebben herhaaldelijk om hulp gevraagd", schrijft Dijksma namens de gemeenten aan Schoof. "Wij hebben u vroegtijdig gewaarschuwd, maar de noodzakelijke randvoorwaarden zijn verre van geregeld."

Volgens de gemeenten zijn de gevolgen van het gebrek aan maatregelen door het Rijk groot: "De democratische rechtsstaat wordt ondermijnd, de veiligheid van inwoners en bestuurders komt in gevaar en het vermogen van gemeenten om hun wettelijke taken uit te voeren en om fatsoenlijk te voldoen aan verdragen en afspraken over de opvang van vluchtelingen, staan onder zware druk."

Kabinet verantwoordelijk

Volgens de VNG laat de landelijke politiek de lokale bestuurders in de kou staan en moeten ze werken "zonder enige steun vanuit het kabinet". In een toelichting zegt ze: "Wij krijgen uit Den Haag geen hulp, worden aan ons lot overgelaten en de politiek jaagt de problematiek verder aan."

De VNG wijst het kabinet erop dat het Rijk in eerste instantie verantwoordelijk is voor de opvang van vluchtelingen. In de brief eist de Vereniging van Nederlandse Gemeenten onder meer "bestuurlijke rugdekking", duidelijkheid en continuïteit in wet- en regelgeving en een versnelde aanpak van overlastgevende asielzoekers.

Minister Keijzer (Volkshuisvesting en Asiel) zegt in een reactie dat zij juist steun van de gemeentes wil om de twee asielwetten door de Eerste Kamer heen te krijgen, "omdat alleen zo de instroom naar beneden kan". Ook laat ze weten geweld en het bedreigen van wethouders "onacceptabel" te vinden.

Bezoekers van de Tweede Kamer moeten oppassen dat ze niet over de schoenen van onder meer Sarah Dobbe (SP), Hanneke van der Werf (D66) en demissionair staatssecretaris Arno Rutte (VVD) struikelen. Ze zijn er door de politici neergezet als symbolisch protest tegen femicide. Vanavond praten ze in een commissievergadering over het onderwerp.

Op de agenda staat een initiatiefnota van GroenLinks-PvdA-Kamerlid Songül Mutluer. Zij wil onder meer dat de 'rode vlaggen' van femicide, zoals stalking, een poging tot verwurging en psychisch geweld, sneller en harder worden bestraft. Ook moet de uitwisseling van informatie tussen instanties beter.

"Er gaan nu drie ministeries over vrouwengeweld, emancipatie en femicide", zegt Mutluer. "Wat mij betreft komt er één minister die erover gaat."

In de Troonrede benoemde koning Willem-Alexander vorige week femicide expliciet. Dat is "een unicum", vindt Mutluer. Het demissionaire kabinet kondigde aan 12 miljoen euro extra uit te trekken om meer plekken in de vrouwenopvang te realiseren.

Maar Mutluer is uit op meer. Bij de begrotingsbehandeling, die in november plaatsvindt, wil zij om 70 miljoen euro extra vragen. Daarvan wil ze onder meer een 24/7-hulplijn betalen, net zoals nu het geval is bij de zelfmoordhulplijn 113. Ook wil ze de handhaving van het verbod op straatintimidatie opvoeren en een landelijk expertisecentrum voor femicide openen.

Mannenalliantie

Het vorige kabinet, Rutte IV, lanceerde ook al een plan om femicide tegen te gaan. Zo moeten politie, justitie en Veilig Thuis de 'rode vlaggen' voor escalerend geweld beter leren herkennen. Ook moet er een 'mannenalliantie' komen, waarin organisaties en experts proberen bewustwording en normverandering bij mannen teweeg te brengen.

Staatssecretarissen Pouw-Verwij en Struycken breiden daarnaast een proef uit waarbij slachtoffers een gps-kastje kunnen dragen dat hen waarschuwt als een verdachte of veroordeelde in de buurt komt.

Ook kijken ze of plegers van huiselijk geweld en kindermishandeling sneller een tijdelijk huisverbod kunnen krijgen. Vanaf deze week gaat ook de campagne 'Is dit liefde' van start.

Daarnaast moet er volgend jaar een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer dat psychisch geweld strafbaar moet stellen. Daaronder vallen zaken als de telefoon van iemand afpakken, iemand steeds kleineren of diegene verbieden om naar buiten te gaan

Tata Steel heeft het werken met staalslakken ten onrechte als niet gevaarlijk bestempeld en moet medewerkers die betrokken zijn bij de productie ervan per direct beter beschermen. Dat schrijft staatssecretaris Aartsen (VVD) in een brief aan de Tweede Kamer. Staalslakken worden vanaf nu bestempeld als een gevaarlijke stof die irriterend kan zijn voor luchtwegen en ogen.

Zonder voorzorgsmaatregelen, zoals brillen, mondkapjes en gesloten vervoer, mogen medewerkers er niet meer mee werken. Het ministerie werkt nog aan definitieve regels, schrijft Aartsen.

Tata Steel laat in een reactie weten dat het bedrijf zich aan de Europese regelgeving houdt. Ook betwist Tata de manier waarop het onderzoek is uitgevoerd. Wel zegt het bedrijf maatregelen te nemen om werknemers te beschermen.

Eerder verbood Aartsen al het gebruik van staalslakken op risicovolle plekken in de openbare ruimte voor ten minste een jaar. Aartsen schreef in juli dat rapporten en signalen uit de praktijk wijzen op gezondheidsrisico's voor mens en dier op plekken waar staalslakken worden gebruikt.

Het 'verbod' werd vanwege economische belangen afgezwakt, ontdekte Nieuwsuur:

Aartsen concludeerde dat met de huidige regels geen veilig gebruik van staalslakken te garanderen is en stelde een pauze van een jaar in, waarin risico's beter worden onderzocht.

In de Kamerbrief bevestigt de staatssecretaris dat medewerkers zonder de juiste maatregelen risico's lopen bij de productie. Tata Steel heeft niet voldaan aan eisen voor de gevaarindeling van stoffen volgens de Europese regels, de zogenoemde CLP-verordening, zoals Nieuwsuur eerder al meldde.

Wat zijn staalslakken?

Bij de productie van staal ontstaan staalslakken, een grijs, steenachtig materiaal dat zware metalen bevat. Tata Steel kan er niets mee, maar produceert wel zo'n 650.000 ton staalslakken per jaar. Dat komt neer op zo'n 26.000 vrachtwagens. Deze staalslakken worden onder meer toegepast als zandvervanger bij de aanleg van wegen en paden.

De Nederlandse overheid stimuleert de zogeheten circulaire economie: afval moet zoveel mogelijk worden hergebruikt. Bedrijven die staalslakken produceren en verkopen bestempelen het daarom graag als bouwmateriaal en niet als afval.

Maar bij bepaalde toepassingen van staalslakken kunnen risico's ontstaan voor de gezondheid en leefomgeving, als onvoldoende rekening wordt gehouden met de eigenschappen van het materiaal en regels niet worden nageleefd.

Eerder maakte Aartsen - tegen de wens van de Kamer - wel een uitzondering op het gebruik van staalslakken in groot oppervlaktewater.

Hij zei in juli dat onderzoek geen gezondheids- of milieurisico's heeft aangetoond, tot teleurstelling van belanghebbenden in de regio rond de Ooster- en Westerschelde. Zij hebben grote zorgen sinds het RIVM concludeerde dat er schadelijke stoffen vrijkomen als staalslakken in contact komen met regen- en grondwater.

Dit kan op locaties waar het is gebruikt leiden tot massale vissterfte of het lekken van zware metalen in de grond. Ook kunnen mensen klachten krijgen zoals bloedneuzen. Aartsen wil nog deze week met betrokkenen in gesprek gaan en naar oplossingen zoeken.

De Raad van State heeft vernietigende kritiek op het kabinetsplan om de voorrang voor statushouders op sociale huurwoningen te schrappen. Het gaat om een voorstel van demissionair minister Keijzer (BBB) dat ervoor moet zorgen dat er meer betaalbare woningen komen. Het uitgangspunt is dat vluchtelingen alleen vanwege hun status geen voorrang meer mogen krijgen.

Volgens de Raad van State, het belangrijkste juridische adviesorgaan van de regering, leidt het voorstel tot ongelijke behandeling en dat is in strijd met de Grondwet. Het advies aan het kabinet is dan ook om het voorstel niet in te dienen bij de Tweede Kamer.

Keijzer heeft al laten weten dat ze het wetsvoorstel toch gaat indienen. Ze is niet verbaasd over het advies van de Raad van State. "Dat is een beetje hoe de discussie in Nederland gevoerd wordt. En dat is jammer." Over het oordeel 'ongrondwettelijk' zegt ze: "De Grondwet is geen wiskunde, er staat ook in dat ik zorg moet dragen voor volkshuisvesting voor Nederlanders."

'Niet realistisch'

Statushouders, oftewel asielzoekers die een verblijfsvergunning hebben gekregen en dus in Nederland mogen blijven, hebben volgens de Raad van State "een ongunstige uitgangspositie op de woningmarkt". Omdat ze zich pas na binnenkomst in Nederland kunnen inschrijven voor een woning, komen ze automatisch onderaan de wachtlijst te staan.

Het voorstel van Keijzer ontneemt gemeenten de mogelijkheid om die achterstand te compenseren en dat leidt tot ongelijke behandeling. Gemeenten kunnen met zogenoemde 'urgentiecategorieën' de verdeling van sociale huurwoningen bepalen.

De Raad van State schrijft dat de regering weliswaar maatregelen heeft aangekondigd om de positie van statushouders op de woningmarkt te verbeteren, maar noemt het "niet realistisch" om te verwachten dat die maatregelen op tijd effect hebben. "Vergunninghouders blijven daardoor op achterstand staan."

Keijzer: Nederlanders nu op achterstand

Volgens minister Keijzer is het juist andersom: op dit moment staan Nederlandse woningzoekenden op achterstand. Statushouders hebben na veertien weken in beginsel recht op een sociale huurwoning, terwijl de wachtlijsten voor andere woningzoekenden soms meer dan twaalf jaar zijn.

"Gelijke gevallen gelijk behandelen kan niet als resultaat hebben dat Nederlandse woningzoekenden ongelijk worden behandeld", zegt ze. Statushouders moeten maar bij familie intrekken, hun werkgever vragen om huisvesting, of met andere statushouders een dak boven het hoofd vinden. "Dat vragen we ook van Nederlandse woningzoekenden."

Van het aantal sociale huurwoningen dat vrijkomt, gaat volgens opvangorganisatie COA gemiddeld 6 tot 10 procent naar statushouders.

Keijzer gaat het advies van de Raad van State nog wel goed bestuderen en van een reactie voorzien. Of ze nog wijzigingen gaat aanbrengen kan ze niet zeggen. "Maar dat het verbod op voorrang voor statushouders er moet komen, daar ben ik van overtuigd."

PVV-plan

Het plan van BBB-minister Keijzer staat los van een ander voorstel van de PVV om asielzoekers met een verblijfsvergunning onder geen enkele omstandigheid nog een urgentieverklaring te geven voor een sociale huurwoning. Ook niet als er sprake is van een noodsituatie als dakloosheid of huiselijk geweld; gronden waarop niet-statushouders wel voorrang kunnen krijgen.

Dat PVV-plan is al aangenomen door de Tweede Kamer, maar Keijzer heeft daarvan gezegd dat ze het alsnog wil schrappen, omdat het volgens haar discriminerend en daarom juridisch onhoudbaar is.

Raad van State wordt toch niet opgesplitst

De Raad van State wordt toch niet opgesplitst, blijkt uit de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid, die Trouw heeft uitgeplozen. De miljoenen die ervoor waren gereserveerd, gaan naar extra gevangeniscapaciteit.

Dit kabinet wilde de afdeling bestuursrecht "verzelfstandigen" met het idee dat het niet wenselijk is dat de Raad van State de regering adviseert over wetgeving en tegelijk de hoogste bestuursrechter van het land is. Het uit elkaar halen van die taken zou de onafhankelijkheid van de bestuursrechtspraak ten goede komen.

Dat de splitsing nu niet doorgaat, is tegen de zin van de Tweede Kamer. In juni werd nog een motie aangenomen met een oproep aan het kabinet om nog dit jaar met een splitsingsvoorstel te komen.

De rellen gisteren in Den Haag waren een uiting van politiek geweld. Dat zei D66-leider Jetten in het programma Buitenhof. Met beweringen dat hooligans een onschuldige demonstratie kaapten, is Jetten het absoluut niet eens. "Ze riepen niet 'hup ADO' of 'hup FC Utrecht', maar ze scandeerden leuzen over het opeisen van Nederland."

Op en rondom het Malieveld botsten relschoppers met de politie tijdens een anti-migratiedemonstratie. Agenten zetten daarbij traangas en een waterkanon in. In de Haagse binnenstad werden vernielingen aangericht. Het partijkantoor van D66 werd bekogeld met stenen en men probeerde het Binnenhof binnen te dringen.

Dit zijn beelden van gisteren van de schade aan het D66-kantoor:

Tijdens de demonstratie werden prinsenvlaggen getoond, een symbool dat tegenwoordig door extreemrechts en vroeger door de NSB werd gebruikt. Ook werden er antisemitische leuzen geroepen en werd de hitlergroet gebracht.

'Politici planten zaadjes'

Volgens Jetten gebruikten de relschoppers teksten en woorden die ook in de Tweede Kamer worden uitgesproken, door onder meer PVV-leider Wilders. Jetten sprak ook over het demoniseren van oud-D66-leider Kaag en GL-PvdA-voorman Timmermans. "Politici planten zaadjes. Dan is het aan alle democratische krachten om te zeggen: dit pikken we niet."

Ook de SP en GroenLinks-PvdA zien een link met het politieke debat. SP-leider Dijk ziet dat dit het "Nederland is na tientallen jaren rechtse politiek".

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans sprak na de rellen van "Trumpiaanse toestanden, gevoed door politici die angst en verdeeldheid zaaien". PVV-leider Wilders, die de rellen ook scherp veroordeelde, noemde Timmermans op zijn beurt een "ophitser" door het politieke debat en de rellen met elkaar te verbinden.

Jetten sprak gisteren na de rellen ook al over de extreme taal van Wilders. Demissionair VVD-minister Heinen van Financiën nam daar vanmorgen in het programma WNL op Zondag afstand van. "Dan ga je dingen aan elkaar verbinden die niets met elkaar te maken hebben. Dit zijn hooligans, het heeft niets met politiek te maken." Hij zei Jettens boosheid te begrijpen maar het moet "niet gelijk te politiek gemaakt worden".

Die kritiek wees Jetten op zijn beurt weer van de hand. Volgens hem staan VVD'ers vaak vooraan om sommige uitingen bij Gaza-demonstraties te veroordelen.

Oproep koning

NSC-leider Van Hijum zat samen met Jetten in Buitenhof, onder meer om te praten over de oproep van de koning op Prinsjesdag om als samenleving minder tegen over elkaar te staan, "niet in de laatste plaats ook in Den Haag".

Hij hekelde het dat sommige oppositiepolitici in de debatten over de situatie in Gaza oud-demissionair minister Veldkamp aanvielen en hem verwijten maakten. Zo zou hij "bloed aan zijn handen hebben" omdat het Nederlandse kabinet het beleid tegen Israël volgens hen onvoldoende aanscherpte. "We moeten het in de breedte bekijken" aldus Van Hijum.

Jetten en Van Hijum waren het eens dat het tegengaan van polarisatie een opdracht is voor alle politici. De kans lijkt groot dat een meerderheid in de Kamer deze week een debat over de rellen zal aanvragen.

De vrijheid van godsdienst en geweten staan ernstig onder druk en daar moet voor opgekomen worden. Dat zei SGP-leider Chris Stoffer op een congres van zijn partij in Kesteren.

Volgens Stoffer staan er bij de komende verkiezingen op 29 oktober veel klassieke vrijheden en rechten op het spel die "verbonden zijn met de ontstaansgeschiedenis van ons land". Hij hekelde partijen en mensen die zich 'liberaal' noemen, maar vinden dat religie achter de voordeur moet blijven.

Stoffer meent dat de islam in ons land "ruim baan" krijgt, terwijl de joods-christelijke waarden onder druk staan. "Die wortels worden steeds meer losgelaten", aldus Stoffer.

Zondagsrust

De SGP, een partij die de afgelopen decennia vaak christelijk/liberale coalities steunde, vindt dat het demissionaire kabinet een aantal fundamenteel verkeerde afslagen neemt, als het gaat om Israël, zondagsrust en medische ethiek. Terwijl Nederland juist meer rust nodig heeft, zet het kabinet de zondagsrust "verder op de helling" en dat is de partij een doorn in het oog.

Stoffer riep daarom op tot een herstel van de zondagsrust. "Den Haag wil iedere gemeente verplichten om winkelopenstelling op zondag mogelijk te maken en fietst daarmee dwars door de lokale democratie heen. Urk, Barneveld, Staphorst, Nunspeet kunnen dat zelf wel bepalen!"

Ook pleit de partij als vanouds voor het beschermen van het ongeboren leven. De partij is fel tegenstander van een wetsvoorstel van D66 om het recht op abortus vast te leggen en vraagt zich af waarom het demissionaire kabinet "het radicale en onwerkelijke idee om van abortus een mensenrecht te maken steunt".

Daarnaast heeft de partij weinig begrip voor de toenemende anti-Israël maatregelen. "Terwijl het Joodse volk wereldwijd onder vuur ligt, loopt Nederland binnen de EU voorop om niet Hamas, maar Israël onder druk te zetten."

Gezinnen in 'ratrace'

De partij vindt dat het kabinet-Schoof de grote problemen waaronder de wooncrisis niet goed heeft aangepakt. De partij deelt zichzelf wel een pluim uit voor resultaten die naar eigen zeggen de afgelopen tijd door de SGP zijn bereikt. "We konden de verruiming van de transgenderwet tegenhouden én een kwalijk overblijfsel van kabinet-Rutte IV werd niet doorgezet: de zondagsschoolpolitie", het voorgestelde toezicht op religieus onderwijs.

De partij wil meer steun voor gezinnen, want die zitten in een "ratrace" om alles vol te houden, waardoor ze in onrust en stress belanden. Volgens de partij jaagt de overheid nu mensen de arbeidsmarkt op, met nadelige gevolgen voor de stabiliteit in gezinnen.

Dit voorjaar stemden de leden een voorstel van de Zeeuwse Lilian Jansen weg om het vrouwenstandpunt van de partij aan te passen. Jansen is de eerste vrouw die een zetel voor de gereformeerde partij veroverde, in de afdeling Vlissingen. Daar zit zij sinds 2014 in de gemeenteraad.

Doordat haar voorstel verworpen werd, wordt het vrouwen volgens de partijprincipes nog steeds ontraden zich verkiesbaar te stellen voor politieke functies.

Op 29 oktober doen zes nieuwe partijen mee aan de Tweede Kamerverkiezingen. Dat zijn Vrede voor Dieren, de Fryske Nasjonale Partij (FNP), de Linie, Vrij Verbond, Ellect en Partij voor de Rechtstaat.

In totaal doen er 27 partijen mee aan de verkiezingen, dat is er een meer dan bij de vorige verkiezingen in 2023. Achttien daarvan staan in het hele land op het stembiljet.

'Hele kluif'

Om als nieuwe partij mee te doen, moeten er ondersteuningsverklaringen worden getekend. Enkele partijen waren tot op het allerlaatst bezig om die te regelen, zoals de FNP. Die doet nu in zestien kieskringen mee. Alleen in de regio Amsterdam, Haarlem, Leiden en Rotterdam zullen kiezers de Friese partij niet op het stembiljet vinden, omdat daar niet genoeg handtekeningen zijn vergaard.

"We wisten van tevoren dat het een hele kluif zou worden, maar we zijn heel blij dat het is gelukt", zegt FNP-lijsttrekker Aant Jelle Soepboer. "Het is historisch dat een regionale partij in zo veel kieskringen meedoet."

Wat zijn ondersteuningsverklaringen?

Nederland is voor de verkiezingen opgedeeld in twintig kieskringen. Om in een kieskring te mogen meedoen aan de verkiezingen, moeten nieuwe partijen daar genoeg ondersteuningsverklaringen verzamelen.

Voor zo'n verklaring moet iemand naar het gemeentehuis om een handtekening te zetten voor die partij. Per kieskring zijn er dertig handtekeningen nodig en op Bonaire tien. Om in alle kieskringen te mogen meedoen, heeft een partij dus 580 ondersteuningsverklaringen nodig.

Als een partij in een bepaalde kieskring niet meedoet, zien de kiezers daar die partij dus niet op het stembiljet. Dan wordt het extra moeilijk om genoeg stemmen voor een zetel te behalen.

"We hebben zitten buffelen", zegt Gerard van Hooft van De Linie, die in tien kieskringen op de lijst staat. "Weer of geen weer, we zijn in allerlei gemeenten voor het gemeentehuis gaan staan om te vragen of mensen ons willen ondersteunen."

Ook Vrede voor Dieren stond afgelopen weken bij gemeentehuizen om mensen binnen te halen. Met succes: de partij haalde in alle kieskringen, ook op Bonaire, genoeg verklaringen binnen. Dat verliep volgens de kersverse partij, die zich afsplitste van de Partij voor de Dieren, af en toe wel chaotisch.

"Dan belden we vooraf om te checken of we de verklaringen konden ondertekenen en gingen we met meerdere auto's ernaartoe", zegt lijsttrekker Pascale Plusquin. "Maar dan bleek ter plekke de ambtenaar niet aanwezig te zijn en moesten we onverrichter zake weer naar huis."

Ook Van Hooft vond het proces zeer moeizaam. "We hebben gezien dat gemeenten geld vroegen voor een verklaring, of dat ambtenaren geen tijd hadden en pas een week later een afspraak wilde maken. Ook werden we soms weggestuurd als we voor het gemeentehuis stonden. Als nieuwe partij moet je echt doorzettingsvermogen hebben."

Soepboer vond het proces eveneens omslachtig en bureaucratisch. "We hebben het altijd over de kiesdrempel, maar dit is pas echt een kiesdrempel", vindt hij. "In sommige gemeenten waren medewerkers achterdochtig of werkten ze niet mee. Maar dat is meer onkunde en onwetendheid dan kwade opzet."

Ook de Kiesraad, die de ondersteuningsverklaringen moet controleren, kreeg signalen binnen over problemen. "Nieuwe partijen leken er dit jaar meer moeite bij te hebben dan bij de vorige verkiezingen", zegt voorzitter Wim Kuijken. "Voor de gemeente is het geen onderdeel van hun dagelijkse dienstverlening en dat geeft soms problemen met openingstijden en beschikbaarheid."

De Kiesraad zou ook graag zien dat het proces over een paar jaar voor een deel digitaal kan. Daarvoor is eerst een wetswijziging nodig.

Vijf partijen mogen niet meedoen

De Kiesraad bepaalde dat vijf partijen niet mogen meedoen aan de verkiezingen, omdat zij bijvoorbeeld de waarborgsom niet hebben betaald of omdat er niet genoeg verklaringen hebben ingeleverd. Ook zijn tientallen kandidaten geschrapt, omdat zij bijvoorbeeld geen geldig identiteitsbewijs hadden. Partijen kunnen nog tegen de beslissingen van de Kiesraad in beroep.

Nu gedetineerden vrijwel standaard twee weken eerder vrijkomen als ze een gevangenisstraf van minder dan een jaar moeten uitzitten, maken Slachtofferhulp Nederland en slachtofferadvocaten zich zorgen. De vervroegde vrijlatingen beschadigen het vertrouwen in de rechtsstaat, waarschuwen zij.

Voor slachtoffers van bijvoorbeeld mishandeling of een inbraak is elke dag dat een dader vastzit van belang, merken ze bij Slachtofferhulp Nederland. "Slachtoffers zijn al in de kou komen te staan toen ze slachtoffer werden", zegt bestuursvoorzitter Rosa Jansen. "Daarom is het belangrijk dat de straf die de rechter oplegt wordt uitgezeten. Het is een erkenning voor wat hen is overkomen."

De organisatie die jaarlijks honderdduizenden slachtoffers en nabestaanden bijstaat vindt het een slecht voorbeeld als achteraf wordt teruggekomen op een straf. "Dat landt heel hard bij de slachtoffers", legt bestuursvoorzitter Jansen uit.

Weinig bewakers

De Nederlandse gevangenissen kampen vooral met een tekort aan bewakers. Slachtofferhulp zit regelmatig aan tafel met betrokken partijen om te praten over het probleem. "Niemand wil gedetineerden eerder vrijlaten, het is een noodmaatregel. Maar de politiek moet hier een beslissing in nemen. Los het op en verbind er geld aan. Want als je dat niet doet, breng je anderen in de problemen."

Op Prinsjesdag is wel extra geld vrijgemaakt voor het gevangeniswezen. In eerste instantie krijgt de sector 25 miljoen euro en later loopt dat op naar 50 miljoen euro per jaar. Maar dat komt niet in de buurt van de 400 miljoen euro waar om werd gevraagd.

Nog korter

Volgens slachtofferadvocaat Richard Korver beschadigt het eerder vrijlaten van gevangenen het vertrouwen van burgers in de rechtsstaat. "Mensen voelen zich bekocht. Je denkt aan een bepaalde straf en daar wordt dan later toch nog korting op gegeven. Het gaat vooral om gevangenen met een korte gevangenisstraf. Dat voelt vaak al kort en dat wordt nu nog korter."

Daarnaast betwijfelt advocaat Korver of het eerder vrijlaten mag. "Ik zou zeggen: minister, u moet een straf opgelegd door de rechter uitvoeren. Daar kun je over procederen, maar dan heb je nog wel een personeelstekort."

Dat tekort aan bewakers moet eerst opgelost, aldus Korver. "Het risico bestaat dat minder mensen worden opgepakt voor lichtere vergrijpen, terwijl je ook bij geweldpleging wilt dat iemand even naar binnen gaat."

Ontsnappen uit de gevangenis moet strafbaar worden. Dat geldt ook voor het saboteren van elektronische enkelbanden. Dat schrijft demissionair staatssecretaris Arno Rutte van Justitie en Veiligheid in een wetsvoorstel dat is goedgekeurd door de ministerraad.

Tot nu toe is het niet strafbaar om uit te breken of je aan elektronisch toezicht te onttrekken. Dat is vanuit het idee dat de natuurlijke drang om in vrijheid te leven, niet mag worden onderdrukt.

Het kabinet denkt daar anders over. Het kan niet zo zijn dat iemand die zichzelf bevrijdt "daar zonder strafrechtelijke consequenties mee wegkomt", stelt Rutte. "Met dit wetsvoorstel trekken we een harde grens: straffen moeten worden uitgezeten en toezicht mag niet vrijblijvend zijn."

Komt nauwelijks voor

In Nederland komen ontsnappingen uit de gevangenis niet vaak voor. Het zou gaan om tientallen pogingen per jaar, waarvan er veel nog binnen de gevangenis worden beëindigd.

Maar daar gaat het Rutte niet om. "Het gaat om de uitstraling. Nu is het nog iets dat er een beetje bij hoort. Wij willen een einde maken aan dat romantische idee."

Het is de bedoeling dat er maximaal vier jaar komt te staan op ontsnapping uit detentie en één jaar op het saboteren of leeg laten lopen van een enkelband.

Er wordt een uitzondering gemaakt voor gedetineerden die zich binnen 48 uur na ontsnapping tijdens een verlof vrijwillig weer melden. Zo krijgen zij de mogelijkheid "de door hen gemaakte fout uit eigen beweging te herstellen".

Het wetsvoorstel gaat binnenkort eerst in consultatie. Dat betekent dat burgers, organisaties in de strafrechtketen en deskundigen er nog op kunnen reageren. Daarna gaat het naar de Raad van State voor advies, en daarna naar de Tweede Kamer.