In zijn appgroep met allemaal campagnestrategen "uit de Haagse bubbel" ging het vrijdagavond vooral over één ding, zegt online strateeg Justin Koornneef: het besluit van techbedrijf Meta om per 1 oktober in de Europese Unie politieke advertenties van Instagram en Facebook te weren.

Nederland heeft eind oktober Tweede Kamerverkiezingen. Juist in de laatste weken voor een verkiezing worden kiezers steevast overstelpt met reclames van politieke partijen. Veel campagneteams moeten de komende tijd dus hun strategie aanpassen. "Niemand weet nog wat voor effect het gaat hebben", zegt Koornneef.

De reden van Meta's stap? Naar eigen zeggen zijn nieuwe Europese regels over politieke advertenties die 10 oktober ingaan "onwerkbaar". Daarom stopt het bedrijf er maar helemaal mee.

In de verordening is geregeld dat het voor gebruikers van sociale media duidelijk moet zijn dat ze naar een politieke advertentie kijken. Zo'n reclame mag alleen gepersonaliseerd zijn als de gebruiker daar toestemming voor geeft. En om inmenging te voorkomen mogen buitenlandse opdrachtgevers drie maanden voor de verkiezingen geen politieke advertenties meer inkopen.

"Socialemedabedrijven worden verplicht transparant te zijn over politieke reclames", zegt Claes de Vreese, hoogleraar politieke communicatie (Universiteit van Amsterdam). "Ze moeten laten zien wie de reclames heeft ingekocht en hoeveel geld ervoor is betaald. En wie de adverteerder ermee wil bereiken."

Hoe definieer je 'politiek'?

Door de nieuwe regels moeten platforms gaan bepalen wat wel en wat geen politieke advertentie is, en dat is volgens Meta zo goed als onmogelijk. De Vreese: "Is een reclame over immigratie, klimaat of Gaza een politieke reclame? En gaan we die wel of niet plaatsen? Die afweging moeten ze dan steeds maken."

Maar De Vreese vindt dit een drogreden. "Want als Meta politieke advertenties gaat weren, moeten ze alsnog per reclame vaststellen of het politiek is of niet."

Daarom noemt hij de aankondiging van Meta "eigenlijk een beetje krankzinnig". Hij ziet het als protest tegen de EU-regels. "Dat past ook in de stemming op dit moment dat online platformen, geheel in lijn met de standpunten van de Amerikaanse regering, zeggen: wij willen geen regulering."

Onder vuur

Het schrappen van politieke reclames betekent voor Meta minder inkomsten, maar daar zal het bedrijf niet rouwig om zijn, vermoedt Justin Koornneef van campagnebureau BKB. "Als je kijkt naar de inkomsten van een bedrijf als Meta, zijn politieke advertenties zeker niet het grootste deel. Terwijl ze er wel veel gedoe mee hebben." Bedrijven als Facebook lagen de afgelopen jaren regelmatig onder vuur vanwege (vermeende) buitenlandse invloed op verkiezingen en het targeten van specifieke kiezersgroepen.

Nederlandse politieke partijen zijn daarentegen "vast en zeker een beetje zenuwachtig" dat ze in het najaar minder bereik via de socials hebben, zegt Koornneef. "Het is nooit volledig bewezen dat politieke advertenties op sociale media leiden tot het winnen van verkiezingen. Maar in het algemeen wil je zichtbaar zijn in deze periodes, zodat mensen weten op wie ze kunnen stemmen."

De Vreese: "Politieke reclames op platforms kunnen bevorderlijk zijn om iets meer sympathie te creëren voor een politieke kandidaat of voor een partij."

Zaligmakend zijn online reclames zeker niet. De PVV werd bij de vorige verkiezingen de grootste zonder veel geld aan socialemediareclame uit te geven. "Het is niet zo dat microtargeting er massaal toe leidt dat mensen overlopen van de ene politieke partij naar de andere", zegt De Vreese. "Maar sommige groepen zijn heel moeilijk te bereiken met partijprogramma's of reclamespotjes op televisie. En dan kan het fijn zijn om op een platform als TikTok of Instagram actief te zijn."

Influencers inschakelen

Partijen zullen de komende tijd andere manieren zoeken om online aandacht te trekken, zegt Koornneef. Ze kunnen inzetten op platforms waar reclames straks niet verboden zijn. En op Facebook en Instagram kunnen politici altijd nog proberen via reguliere, onbetaalde posts bereik te genereren. "Maar zonder gegarandeerd, betaald bereik weten ze niet hoe vaak hun post getoond wordt. Ze moeten dan langs de grillen van het algoritme werken."

Koornneef vermoedt dat politieke partijen manieren gaan vinden om het verbod van Meta te omzeilen, juist doordat zo lastig vast te stellen is wanneer iets 'politiek' is. "Als een politieke partij iets adverteert, zal het systeem dat herkennen. Maar als een partij een influencer inhuurt die heel hard roept 'stem BBB', zal het systeem dat dan ook gelijk herkennen als een politieke advertentie? Ik ben benieuwd hoe Meta dat gaat controleren."

Lagere belastingen voor ondernemers, meer financiële voordelen voor werkenden, extra investeringen in defensie, maar ook een kleiner basispakket in de zorgverzekering en een meer "activerende" sociale zekerheid. Het zijn enkele speerpunten uit het 81 pagina's tellende concept-verkiezingsprogramma van de VVD, dat vrijdagavond laat op de website van de partij is gepubliceerd.

Geen cijfers

De VVD is de eerste partij die, midden in het zomerreces, het concept-verkiezingsprogramma presenteert. Het programma met als titel 'Sterker uit de storm' is een lange opsomming van plannen, deels al bekend uit eerdere verkiezingsprogramma's.

Er staat niet bij hoeveel de voorstellen kosten en ook bij voorgestelde bezuinigingen, zoals op de zorg en het ambtenarenapparaat, staan geen cijfers. Dat komt later, op het moment dat de partij de economische effecten van het verkiezingsprogramma wil laten doorrekenen door het Centraal Planbureau.

Na afloop gaf Yesilgöz een toelichting op de plannen:

De VVD richt zich duidelijk op de Nederlandse ondernemer, de 'hardwerkende Nederlander' en een sterke economische groei. Een streng asielbeleid komt zeker aan bod, maar is niet meer het belangrijkste speerpunt van de rechts-liberale partij.

'Hardwerkende Nederlander'

Ondernemers moeten vooral goed hun bedrijf kunnen runnen, zonder belemmerende regels of andere lasten. Daarom wordt bijvoorbeeld het tweede jaar loondoorbetaling bij ziekte geschrapt voor kleine ondernemers.

Mensen met een koophuis hoeven ook niet te vrezen, want de hypotheekrenteaftrek blijft bij de VVD intact. "Wij kiezen voor de hardwerkende Nederlander. Als je hard werkt, moet je kunnen groeien en iets op kunnen bouwen. Als je hard gewerkt hebt, verdien je een fijn leven zonder zorgen", zo staat in het programma.

Mensen met een uitkering, de niet-werkenden, worden harder aangepakt. De partij wil een ontkoppeling tussen het minimumloon en uitkeringen in de sociale zekerheid, met uitzonderingen voor de AOW en de regeling voor arbeidsongeschikten. De VVD vindt dat werkenden altijd een hogere koopkracht moeten hebben dan niet-werkenden en dat daar ook een aparte koopkrachtwet voor moet komen.

Verder wil de VVD een uitkeringsplafond en korten op de bijstand als iemand slecht Nederlands spreekt of een geschikte baan weigert.

Een aantal voorstellen uit het VVD-verkiezingsprogramma:

De versterking van de Nederlandse krijgsmacht is een belangrijk punt voor de VVD. De partij vindt de verhoging van de defensie-uitgaven naar 3,5 procent van het bruto nationaal product nodig om "de Russische dreiging het hoofd te bieden". Als het niet lukt om in Nederland voldoende vrijwillige militairen te werven, is een herinvoering van de opkomstplicht niet uitgesloten.

Keuzes

Om de miljardenuitgaven aan defensie en veiligheid te betalen, zal er minder geld gaan naar sociale zekerheid en zorg. "We maken geld vrij om de economie flink te laten groeien, zodat we ook in de toekomst een welvarend land zijn", staat in het verkiezingsprogramma.

"Dat betekent wel dat we keuzes zullen moeten maken in de zorg en de sociale zekerheid, zoals een kleiner basispakket, meer eigen bijdragen, een efficiënter zorgstelsel en een veel meer activerende sociale zekerheid." Er wordt niet ingegaan op het verkleinen van het basispakket en wat er bedoeld wordt met een "meer activerende sociale zekerheid".

Stikstof

Om ervoor te zorgen dat er voldoende wordt gebouwd pleit de partij voor een "forse stikstofreductie": 50 procent minder uitstoot in 2035. Over gedwongen uitkoop van boeren staat niets concreets in het concept-verkiezingsprogramma.

De teksten over asiel bevatten geen opvallende nieuwe plannen. Enkele voorstellen zijn: veel minder vluchtelingen opvangen ("misschien wel 0"), sobere opvang, geen voorrang meer voor statushouders bij het toewijzen van een huis en strenge bewaking aan de grens.

Industrie en klimaat

Op het gebied van klimaat maakt de VVD, zoals verwacht, een pas op de plaats. De industrie mag niet uit Nederland vertrekken. "We kiezen voor realisme in klimaatbeleid. We moeten ons niet blindstaren op het creëren van een papieren werkelijkheid, maar ons richten op het goed uitvoeren van de plannen die er al liggen."

Het concept-verkiezingsprogramma wordt nog voorgelegd aan de VVD-leden. Eventuele wijzigingen komen op het congres op 6 september aan bod.

Demissionair minister-president Schoof begrijpt de zorgen, onrust en boosheid in Nederland over de "catastrofale situatie in Gaza die een nieuw dieptepunt heeft bereikt", zegt hij. Volgens het kabinet moet de Israëlische premier Netanyahu "een andere koers varen".

Schoof stelt dat Israël onder het internationaal recht de verplichting heeft om humanitaire hulp toe te laten in Gaza. "Mensen in Gaza moeten onmiddellijk ongehinderde en veilige toegang krijgen tot humanitaire hulp", aldus de demissionair premier.

Hij herhaalt dat het kabinet Israël "voor en achter de schermen consequent oproept om het internationaal humanitair oorlogsrecht na te leven". Ook blijft Nederland zich volgens Schoof inzetten voor "duurzame vrede" en een "tweestatenoplossing blijft het uitgangspunt". "Daarbij is geen plaats voor Hamas in de toekomst van Gaza."

Maar concrete stappen tegen Israël noemde Schoof niet. "Het kabinet weegt voortdurend hoe Nederland zo effectief mogelijk kan optreden en met Europese partners de druk kan opvoeren om deze verschrikkelijke situatie te verbeteren."

Politiek verslaggever Arjan Noorlander:

"Deze verklaring is duidelijk een moreel appel van de premier. Maar het kabinet is demissionair, en dus blijft het bij woorden. Er staan in de verklaring van Schoof geen feitelijke maatregelen die worden overwogen.

Ondertussen wordt de oppositie scherper. Die voelt zich gesteund door de woorden van bijvoorbeeld de Franse president Macron om nu toch de Palestijnse staat te erkennen. Vooral de linkse oppositie zegt dat Nederland die stap nu ook moet zetten.

Dat gaat niet snel gebeuren, want daar is in het parlement simpelweg geen meerderheid voor. Wat je wel merkt is dat er in de Kamer langzaamaan een groeiende meerderheid is die vindt dat Nederland Israël harder zou moeten aanpakken.

Komende maandag is er mogelijk een nieuwe kans om het debat over Gaza in de Tweede Kamer te voeren. Er bleek vandaag namelijk wel een meerderheid te zijn om minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken te vragen om nog eens op een rij te zetten welke maatregelen Nederland - eventueel zonder op Europa te wachten - zelf zou kunnen nemen tegen de Israëlische regering."

GroenLinks-PvdA en D66 lijken niet onder de indruk van de verklaring van Schoof. Zij vinden dat hij met concrete stappen tegen Israël moet komen.

"Als het kabinet weigert conclusies aan de Israëlische oorlogsmisdaden in Gaza te verbinden, zijn alle woorden van 'bezorgdheid' niets waard", zegt GroenLinks-PvdA-Kamerlid Piri. "Terecht dat hij zegt dat de regering-Netanyahu van koers moet veranderen, maar bij woorden horen daden", aldus D66-Kamerlid Paternotte.

De druk op het kabinet om zich uit te spreken over de situatie in Gaza neemt ook toe van buiten politiek Den Haag. Burgemeester Halsema van Amsterdam riep gisteren namens het Amsterdamse stadsbestuur het demissionaire kabinet opnieuw op om "mensenrechten die Nederland zo hoog in het vaandel heeft, daadwerkelijk te eerbiedigen".

"Geef onze inwoners het vertrouwen dat Nederland wel degelijk de kant van het recht en rechtvaardigheid kiest."

Frankrijk, een van de belangrijkste Europese landen, gaat de Palestijnse staat officieel erkennen. Het land volgt hiermee onder meer Noorwegen, Ierland en Spanje, die eenzijdige erkenning zien als drukmiddel op Israël om de oorlog in Gaza te beëindigen.

Deze landen willen het recht van de Palestijnen op zelfbeschikking en een eigen staat benadrukken. Dit valt slecht bij Israël en de VS, zoals ook bleek uit de reactie gisteren van Israëls defensieminister Katz, die het een "capitulatie voor terrorisme" noemde.

Houding Nederland

Tot nu toe is het kabinet-Schoof tegen een eenzijdige erkenning van de Palestijnse staat. Het Nederlandse kabinet gelooft in een tweestatenoplossing, zo staat in het regeerprogramma van september 2024.

Er moeten - zo was al het idee in 1947 - twee staten worden opgericht. "Ten aanzien van het Israëlisch-Palestijns conflict blijft Nederland streven naar een duurzame oplossing die door beide partijen wordt gedragen, waarbij het uitgangspunt de tweestaten-oplossing blijft."

En daar houdt het inmiddels demissionaire kabinet nog steeds aan vast, laat een woordvoerder van minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken weten. "Voor Nederland moet erkenning van een Palestijnse staat onderdeel zijn van een politiek proces richting een tweestatenoplossing."

Er moet ruimte zijn voor Israël én een onafhankelijke, levensvatbare Palestijnse staat. En daar moeten nog veel afspraken over worden gemaakt, bijvoorbeeld over de status van Jeruzalem, de illegale nederzettingen en het vluchtelingenvraagstuk, aldus Buitenlandse Zaken.

Waarom schuift het Nederlandse kabinet niet meer in de richting van een erkenning van de Palestijnse staat, zeker gezien de laatste ontwikkelingen van toenemende hongersnood? Met protesten en vanuit politieke partijen neemt in Nederland de roep toe om deze stap te zetten.

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans zei vanmorgen via X dat de Franse president Macron gelijk heeft en sprak over een "noodzakelijke stap naar vrede". "Netanyahu wil Gaza van de kaart vegen en de Gazanen door geweld en uithongering verdrijven. Dat Den Haag wegkijkt en niets doet, is onverteerbaar", aldus Timmermans.

D66-leider Jetten zegt ook dat "erkenning van een onafhankelijke Palestijnse staat de enige weg is naar duurzame vrede en naar een veilige, vrije toekomst voor Palestijnen én voor Israëliërs".

Al jaren pleiten PvdA, GroenLinks, SP, D66, Partij voor Dieren en Denk voor de erkenning, maar deze partijen hebben in de Tweede Kamer geen meerderheid en bepalen daarmee niet de koers van het kabinet.

Sluitstuk

De huidige regeringspartijen VVD, BBB en NSC, maar ook het CDA geloven niet in eenzijdige erkenning. Uiteindelijke erkenning moet volgens hen een sluitstuk zijn van vredesonderhandelingen over de uiteindelijke vorming van twee staten, geen doel op zich.

Voor regeringspartij VVD is het belangrijk dat Israël een Palestijnse staat erkent, maar ook dat de Palestijnse staat Israël erkent. "Wat de VVD betreft zijn de erkenningsvoorwaarden van een Palestijnse staat gekoppeld aan vrede en de tweestatenoplossing", laat een VVD-woordvoerder weten. "Er moet eerst een staakt-het-vuren komen en dan kunnen vredesonderhandelingen beginnen en in dat vredesproces hoort ook de erkenning van een Palestijnse staat."

Beloning

NSC-Kamerlid Kahraman stelt dat een erkenning de Israëlische regering van de onderhandelingstafel wegjaagt. "Erkenning moet de uitkomst zijn van een vredesproces. Waar moet Israël anders nog over onderhandelen?"

De grootste partij, de PVV, is en blijft tegen de erkenning van een Palestijnse staat. "Nederland moet de Palestijnse staat nooit erkennen", zo laat PVV-leider Wilders weten. "Dat zou een steunbetuiging zijn aan de terroristen van Hamas en een beloning voor de massamoord op 7 oktober. Nooit doen dus. Bovendien is er al een Palestijnse staat die we hebben erkend en dat is Jordanië. Jordanië is de enige echte Palestijnse staat."

Pas na de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober zal duidelijk worden of een meerderheid van de Kamer er anders over denkt en er een andere koers wordt ingezet door een nieuw kabinet.

In Peking schudt de Chinese president Xi Jinping vandaag de handen van Ursula von der Leyen en António Costa. De voorzitters van de Europese Commissie en de Europese Raad zijn ingevlogen voor de tweejaarlijkse Europese Unie-China top. Eigenlijk zou de top in het teken staan van de viering van 50 jaar diplomatieke banden tussen China en de EU, maar er is allesbehalve sprake van een feeststemming.

Het begon er al mee dat Xi weigerde om voor de top naar Brussel te komen. Daarom is de bijeenkomst net als twee jaar geleden weer in China en ook nog eens in een uitgeklede versie: de top is ingekort van twee dagen naar één. De verwachtingen zijn dan ook minimaal. "Een goede dialoog" zou volgens een EU-diplomaat al een positieve uitkomst zijn.

Lijnrecht tegenover elkaar

De EU wil het gesprek vooral aangrijpen om het te hebben over hoe China de Europese economie schaadt. De EU wil dan ook praten over Chinese overproductie, oneerlijke staatssteun en de scheve handelsbalans. Ook hoe China zijn monopoliepositie op het gebied van zeldzame aardmetalen als een wapen inzet in onderhandelingen zit de EU enorm dwars. Afpersing en dwang is wat Von der Leyen het kortgeleden nog noemde. De toon is gezet.

Een 'Europese preek' over hoe China de economie moet hervormen, is niet iets waar Chinese leiders op zitten te wachten, laat staan naar willen luisteren. China wil vandaag juist meer toegang krijgen tot de Europese markt en een einde maken aan de Europese importheffingen op elektrische auto's.

Het lukte China bij de VS om via zijn monopolie op aardmetalen toch weer de levering van bepaalde computerchips af te dwingen. China rekent erop dat diezelfde aardmetalen de EU ertoe kunnen bewegen om de importheffingen op elektrische auto's te schrappen. Vanuit Chinees perspectief zit China als de sterkste aan tafel.

Grote knelpunten in de Chinees-Europese handel

Zeldzame aardmetalen

De EU is bijna volledig afhankelijk van China voor zeldzame aardmetalen en speciale magneten. China heeft daarvoor sinds april exportbarrières opgeworpen. Europese bedrijven, van de auto- tot de defensie-industrie, komen daardoor in de problemen. Sommige hebben zelfs al te maken met een productiestop. China beloofde Europese aanvragen versneld te behandelen, maar daarvan lijkt nog geen sprake.

Elektrische auto's

De EU stelde vorig jaar importheffingen tot 45 procent in op Chinese elektrische auto's. Volgens de EU is er sprake van overproductie en oneerlijke staatssteun in de Chinese autosector, waardoor de Europese markt wordt verstoord. China wil juist zoveel mogelijk auto's verkopen en zoekt nu een overeenkomst: een einde aan de heffingen in ruil voor zeldzame aardmetalen voor Europa.

Voedselproducten

China voerde op zijn beurt importheffingen in op Europese voedingsproducten. Voor cognac geldt al een heffing van 30 procent. Nieuwe heffingen op zuivel en varkensvlees volgen mogelijk binnenkort.

Medische apparatuur

Verder sluit de EU sinds vorige maand Chinese bedrijven uit van bepaalde aanbestedingen voor medische apparatuur. Dat is nodig vindt de EU, omdat Europese bedrijven al jaren worden gediscrimineerd bij Chinese aanbestedingen. China heeft nu op zijn beurt Europese bedrijven in die sector uitgesloten van nog meer aanbestedingen.

De Europese Unie zegt maatregelen te nemen als China niet aan de Europese bezwaren tegemoetkomt, zoals importheffingen en exportrestricties. Toch is het gezien de Europese afhankelijkheid zeer de vraag in hoeverre de EU echt bereid is deze wapens in te zetten. China weet immers dat de EU de aardmetalen nodig heeft en kan de toevoer verder afknijpen.

Steun aan Rusland

De onderlinge problemen reiken verder dan alleen de scheve handelsbalans. De Chinese steun aan Rusland, en daarmee aan de oorlog in Oekraïne, is de EU ook een doorn in het oog. Deze week legde de EU sancties op aan Chinese banken die samenwerken met Rusland, tot grote irritatie van China.

Ook op dit onderwerp zullen beide partijen langs elkaar heen praten. Buitenlandminister Wang Yi zei in Brussel deze maand dat een Russisch verlies niet in China's belang is, omdat Amerika dan de pijlen volledig op China kan richten.

Ondanks alle meningsverschillen zit zowel China als de EU er nu ook weer niet op te wachten dat de top uitloopt op ruzie. Beide partijen hebben al genoeg last van de importheffingen die de VS heeft afgekondigd. Het laatste dat China wil, is dat de EU een front vormt met de VS om de Chinese economie te raken.

Duidelijk is wel dat van deze top geen allesomvattende gezamenlijke verklaring te verwachten is. Daarvoor liggen de wensen en standpunten te ver uit elkaar. Ongetwijfeld zullen meningsverschillen verzacht worden met de nodige beleefdheden die nu eenmaal bij zo'n top horen, maar het lijkt er sterk op dat de twee partijen met de hakken in het zand langs elkaar heen gaan zitten praten.

Correspondent Laura van Megen trok de Chinese heuvels in, op zoek naar de strategische grondstoffen:

De Nederlandse Spoorwegen willen een deel van het personeel tijdelijk gaan uitrusten met een wapenstok. Daartoe doet de treinvervoerder een verzoek bij het ministerie van Justitie en Veiligheid, dat toestemming moet geven. Geregeld komt NS-personeel terecht in onveilige situaties met fysiek geweld. De vervoerder hoopt dat een wapenstok de veiligheid verbetert.

De NS wil een proef doen met de wapenstok onder 75 medewerkers van de afdeling Veiligheid & Service. Dit zijn de boa's (buitengewoon opsporingsambtenaren) van de vervoerder, op het station te herkennen aan hun felgekleurde gele tenue. Behalve dat ze mensen helpen die vragen hebben over hun reis, komen ze ook in actie bij agressieve reizigers in en om de treinen.

Voor dat deel van hun werk zijn de boa's bevoegd om geweld te gebruiken. Ook dragen ze veiligheidskleding, een bodycam en handboeien. In gevaarlijke situaties mogen ze mensen aanhouden en een boete uitschrijven.

Werken met de handen

Tot nu toe vond de NS een wapenstok voor dit personeel altijd een brug te ver, want de medewerkers zijn verdeeld over het middel. Sommigen zeggen dat ze niet bij de NS zijn gaan werken om wapens te gebruiken of vrezen dat een wapenstok juist tot agressie leidt. Toch wil de vervoerder het nu proberen.

"Een wapenstok kan je bijvoorbeeld gebruiken om iemand op afstand te houden of een aanhouding beter uit te voeren", vertelt Itai Birger, directeur sociale veiligheid bij de NS. "Onze collega's werken nu veel met de handen, ze mogen daar ook geweld bij gebruiken. Een wapenstok is soms juist een beter middel om minder geweld te veroorzaken."

Het aantal meldingen van fysiek geweld tegen NS-personeel stijgt al jaren:

De veiligheid in en rond de trein is al langer een heikel punt voor NS. Al jaren probeert de vervoerder het aantal geweldsincidenten naar beneden te krijgen, bijvoorbeeld door de aanschaf van bodycams, extra trainingen en speciale veiligheidsacties op locaties waar het vaak misgaat.

Toch neemt sinds de coronaperiode het aantal incidenten alleen maar toe. Om een punt te maken na een nieuwe mishandeling van een NS-medewerker stond vorig jaar het hele openbaar vervoer drie minuten stil.

NS-directeur Birger erkent dat het takenpakket van zijn collega's steeds meer gaat lijken op dat van de politie. "Tegelijkertijd merken we dat de politie met tekorten te maken heeft en minder vaak op het station te vinden is. Daardoor staan onze collega's er vaker en langer alleen voor. Dus we zijn benieuwd of de wapenstok ze daarbij gaat helpen."

Sommige boa's hebben al een wapenstok

De wapenstok behoort niet tot de standaard uitrusting van een boa in Nederland. Alleen als gemeenten daarvoor toestemming hebben van de lokale autoriteiten en de minister mogen de boa's daar een wapenstok dragen.

Ook sommige groene boa's, die bijvoorbeeld rondlopen in natuurgebieden, hebben een wapenstok. Enkele tientallen dragen een vuurwapen tijdens hun werk.

De bevoegdheden en uitrusting van het veiligheidspersoneel van de NS leiden al langer tot discussie tussen de vervoerder en het ministerie. Al jaren pleit de NS bijvoorbeeld voor de mogelijkheid om in identiteitssystemen te kunnen. Daardoor zou NS-personeel niet meer hoeven te wachten op een agent om de identiteit van een agressieve reiziger vast te stellen.

Stationsklok tikt door

"Ik hoop dat ze in Den Haag voelen wat onze mensen voelen en er echt vaart achter zetten", zegt Birger gefrustreerd. "De stationsklok tikt letterlijk elke minuut door. We vragen al jaren om maatregelen, maar het lukt gewoon niet. Het vergt moed om dingen aan te passen in een kortere tijd dan we er normaal in Nederland voor nemen."

Reizigersvereniging Rover zegt begrip te hebben voor het plan, maar ziet ook een keerzijde. "Bewapende medewerkers kunnen ook juist agressie oproepen." De organisatie pleit voor meer "zachte maatregelen", zoals verlichting op de stations. Ook moet de trein aantrekkelijker worden, vindt Rover, zodat ze voller zitten en er meer sociale controle is.

Het ministerie van Justitie en Veiligheid laat weten de aanvraag van de NS te hebben ontvangen en zegt het goed te vinden dat de NS "verantwoordelijkheid neemt voor een veilige taakuitvoering door haar medewerkers". Onderzoeksorganisatie Justis, onderdeel van het ministerie, gaat nu kijken of de aanvraag kan en mag. Daarna volgt er uitsluitsel of de proef kan doorgaan.

De NOS liep al eens een avond mee met hoofdconducteur Marjan Bakker om te kijken met wat voor agressie ze te maken krijgt:

Voormalig SP-Kamerlid Paul Ulenbelt is gisteren op 73-jarige leeftijd overleden. Dat meldt de partij op haar website. Ulenbelt zat van 2006 tot 2017 in de Tweede Kamer.

Hij voerde in de Kamer het woord over onderwerpen die de SP belangrijk vond, zoals de rechten van werknemers, arbeidsomstandigheden en pensioenen. Ulenbelt streed als Kamerlid tevergeefs tegen de verhoging van de AOW-leeftijd en de hervorming van het pensioenstelsel. Ook kwam hij op voor de rechten van arbeidsmigranten en zzp'ers.

Voordat hij politicus werd, werkte Ulenbelt jarenlang bij vakbond FNV. Hij was daar onder meer betrokken bij de oprichting van het Bureau Beroepsziekten, dat vakbondsleden die door hun werk ziek zijn geworden, helpt bij het verhalen van schade op hun werkgever.

'Echte socialist'

"Een echte socialist is heengegaan", reageert SP-leider Jimmy Dijk. "Onvermoeibaar heeft Paul Ulenbelt zich zijn leven lang ingezet voor zijn idealen en de werkende klasse. We gaan je missen."

Nederland vindt dat er onmiddellijk een eind moet komen aan de oorlog in Gaza. Dat staat in een verklaring van demissionair minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken en collega's uit 24 andere landen. "Het lijden van de burgers van Gaza heeft een nieuw dieptepunt bereikt", staat in de tekst. "Verder bloedvergieten heeft geen zin."

De minister wil met de vandaag gepresenteerde verklaring de druk op Israël houden, schrijft hij op X, "om de catastrofale humanitaire situatie te verbeteren". Veldkamp riep al wel eerder op tot een staakt-het-vuren en zei ook dat "in bredere zin het Palestijnse lijden in de Gazastrook niet te verdragen is". De landen verbinden er in de verklaring geen consequenties aan als Israël de oproep naast zich neerlegt.

Volgens Israël staat de oproep van de 25 landen "los van de realiteit" en geeft de verklaring een verkeerde boodschap aan Hamas.

Menselijke waardigheid

De ondertekenaars hekelen de manier waarop Israël nu hulp verspreidt in de Gazastrook. Het is gevaarlijk en leidt tot instabiliteit, aldus de verklaring. "Het berooft de inwoners van Gaza van hun menselijke waardigheid. Wij veroordelen de druppelsgewijs verstrekte hulp en de onmenselijke moord op burgers, waaronder kinderen, die proberen te voorzien in hun meest basale behoeften aan water en voedsel. Het is afschuwelijk dat er meer dan 800 Palestijnen zijn gedood terwijl ze probeerden hulp te krijgen."

Israël blokkeerde dit voorjaar maandenlang humanitaire hulp richting de Gazastrook. De VN-mensenrechtencommissaris zei daarover dat het lijkt dat het beleid "erop is gericht om de bevolking levensomstandigheden op te leggen die onverenigbaar zijn met hun voortbestaan als groep in Gaza." In combinatie met rechtstreekse aanvallen op de burgerbevolking en ziekenhuizen, dehumaniserende uitspraken van Israëlische politici en de systematische aanpak komt dat neer op genocidaal geweld.

Sinds eind mei mag alleen de omstreden Amerikaans-Israëlische organisatie GHF voedselhulp verstrekken in het gebied. De EU en de VN zien de GHF niet als hulporganisatie.

Te weinig distributiepunten

Die GHF heeft vier distributiepunten in de Gazastrook, waarvan drie in het zuiden. Volgens internationale hulporganisaties is dat veel te weinig en wordt het verstrekken van hulp gebruikt om Palestijnen naar het zuiden te drijven.

Het mensenrechtenkantoor van de VN meldde anderhalve week geleden dat 615 mensen waren gedood bij de distributiepunten. Daarnaast werden 183 mensen gedood die daarnaar op weg waren. GHF noemde die cijfers "onjuist en misleidend".

Wie hebben de verklaring ondertekend?

De verklaring is verspreid door het Verenigd Koninkrijk en ondertekend door de volgende Europese landen: België, Denemarken, Estland, Finland, Frankrijk, Ierland, IJsland, Italië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Polen, Portugal, Slovenië, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. Onder meer Duitsland staat er niet bij.

Australië, Canada, Japan en Nieuw-Zeeland scharen zich eveneens achter het initiatief. Ook de Belgische Eurocommissaris Hadja Lahbib van onder meer Paraatheid, Crisisbeheer en Gelijkheid heeft haar handtekening gezet.

De landen achter de verklaring spreken zich ook uit tegen het gedwongen verplaatsen van de Palestijnse bevolking. Ze noemen dat "volstrekt onaanvaardbaar".

Israël heeft plannen om een groep van zo'n 600.000 Palestijnen binnen de Gazastrook te verplaatsen naar een tijdelijke stad. Die zou in korte tijd moeten worden neergezet op de restanten van Rafah, in het zuiden van het gebied. De Israëlische regering noemt het een "humanitaire stad", critici spreken van een "concentratiekamp" en een "getto".

Hamas moet volgens de verklaring "onmiddellijk en onvoorwaardelijk" de gijzelaars vrijlaten. Ze lijden nog steeds vreselijk, staat in de tekst. Van de gijzelaars die op 7 oktober werden meegenomen zijn er naar schatting nog twintig in leven. Ook zou Hamas nog dertig lichamen van omgekomen gijzelaars vasthouden in de Gazastrook.

Staakt-het-vuren

Veldkamp en de andere ondertekenaars willen dat de partijen en de internationale gemeenschap direct werk maken van een staakt-het-vuren. Ze spreken hun steun uit aan de VS, Qatar en Egypte, die optreden als bemiddelaars tussen Israël en Hamas.

Veldkamp schrijft daarover op X: "Dat is noodzakelijk voor de vrijlating van alle gijzelaars, grootschalige toename en effectieve distributie van humanitaire hulp en om zicht te brengen op een einde aan deze verschrikkelijke oorlog."

Het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken vindt dat de ondertekenaars zich tot Hamas moeten richten, omdat die volgens Israël de oorlog laat voortduren. "In plaats van in te stemmen met een staakt-het-vuren voert Hamas een campagne om leugens over Israël te verspreiden. Hamas is de enige partij die verantwoordelijk is voor de voortzetting van de oorlog en het lijden aan beide kanten."

Handelsverdrag met Israël

Vorige maand concludeerde de Europese Unie dat het optreden van Israël in Gaza strijdig is met het handelsverdrag tussen de EU en Israël. Het onderzoek werd ingesteld op verzoek van minister Veldkamp, die daarmee de druk op Israël wilde opvoeren om meer noodhulp toe te laten. Hij sprak van een "streep in het zand".

Na het rapport sloten de EU en Israël een overeenkomst, waarin werd afgesproken dat er meer hulp zou worden toegelaten tot Gaza. EU-buitenlandchef Kallas zegt een aantal maatregelen achter de hand te houden die kunnen worden ingezet als Israël zich niet aan de afspraken houdt.

Er komt voorlopig een gedeeltelijk verbod op het gebruik van staalslakken. Dat laat demissionair staatssecretaris Thierry Aartsen van Milieu weten aan de Tweede Kamer. Een meerderheid van de Kamer had aangedrongen op een tijdelijk verbod.

Een jaar lang is het niet toegestaan om staalslakken te gebruiken op plekken waar bijvoorbeeld direct contact met het materiaal of het stof daarvan mogelijk is, zoals fietspaden, wandelpaden en speelterreinen. Ook mag het niet gebruikt worden in laagdiktes van meer dan 0,5 meter, zoals bij wegen. Het ministerie komt verder met een vergunningsplicht voor andere toepassingen op land "om veilig gebruik te garanderen".

Aartsen lijkt met deze maatregel minder ver te gaan dan de Kamer heeft gevraagd. In een aangenomen motie wordt de regering namelijk verzocht alle gebruik van staalslak tijdelijk te verbieden.

Wat zijn staalslakken?

Staalslakken worden in Nederland gemaakt door Tata Steel. Het is een overblijfsel na de productie van staal en ziet eruit als grijs steenachtig spul dat zware metalen bevat. Tata Steel kan er niets mee, maar produceert wel zo'n 650.000 ton staalslakken per jaar. Dat komt neer op zo'n 26.000 vrachtwagens.

De Nederlandse overheid stimuleert de zogeheten circulaire economie: afval moet zoveel mogelijk worden hergebruikt. Bedrijven die staalslakken produceren en verkopen bestempelen het daarom graag als bouwmateriaal en niet als afval.

Het grijze, steenachtige materiaal dat overblijft na de productie van staal wordt vaak gebruikt als goedkoop bouwmateriaal, bijvoorbeeld bij de aanleg en versteviging van wegen, dijken en vaargeulen.

Maar het RIVM concludeerde dat er schadelijke stoffen vrijkomen als staalslakken in contact komen met regen- en grondwater. Dit kan op locaties waar het is gebruikt, leiden tot massale vissensterfte of het lekken van zware metalen in de grond. Ook kunnen mensen klachten krijgen zoals bloedneuzen.

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) waarschuwde al twee keer dat staalslakken ondanks de toepassing van geldende wet- en regelgeving milieuschade veroorzaken. Ook de Algemene Rekenkamer trok aan de bel en vroeg om ingrijpen.

Niet bij kinderspeelplekken

Uit onderzoek van Nieuws & Co en Nieuwsuur (NOS/NTR) bleek dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat tweemaal de milieurisico's van het restproduct verzweeg en Tata Steel hielp bij de afzet.

De inmiddels opgestapte staatssecretaris Jansen van Milieu riep bedrijven vervolgens met klem op staalslakken niet te gebruiken op plekken waar kinderen spelen. Kinderen zouden het spul in hun mond kunnen stoppen en dat is vooralsnog niet in de regelgeving meegenomen.

Veiligheid hoogste prioriteit

Zijn opvolger, Aartsen, zegt dat veiligheid voor hem de hoogste prioriteit heeft. "Rapporten en signalen uit de praktijk wijzen op gezondheidsrisico's voor mensen en dieren op plekken waar staalslakken worden gebruikt", aldus Aartsen, die stelt dat met de huidige regels geen veilig gebruik van staalslakken te garanderen is.

Hij wil de pauze gebruiken om "goed onderzoek" te doen naar de risico's van staalslakken en mogelijk alternatief gebruik. Het gebruiken van staalslakken in groot oppervlaktewater blijft wel toegestaan. Volgens Aartsen heeft onderzoek uitgewezen dat daar geen gezondheids- of milieurisico's aan verbonden zijn.

Dat geldt ook als staalslakken zijn verwerkt tot betonsteen, worden gebruikt als toeslagmateriaal in beton of asfalt, of worden gebruikt als bindmiddel met een percentage van minder dan 20 procent.

Nieuwsuur en radioprogramma Nieuws & Co maakten deze video over hun onderzoek:

De dreiging van sabotage door Rusland en pro-Russische personen in Nederland is toegenomen. Het betreft vaak laagdrempelige sabotage, bijvoorbeeld digitale ddos-aanvallen bedoeld om de Nederlandse maatschappij te ontwrichten en om onrust te veroorzaken. De kans op een directe militaire aanval van Rusland op NAVO-gebied is onwaarschijnlijk.

Dat staat in het Dreigingsbeeld Statelijke Actoren 2025, een gezamenlijk rapport van de inlichtingendiensten AIVD en MIVD en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).

Minder steun

Het algemene beeld is bekend: de machtsverhoudingen in de wereld zijn aan het veranderen en er is sprake van een "turbulente en onzekere tijd". De dreiging van Rusland blijft onverminderd groot en Europese landen kunnen minder militaire steun verwachten van de Verenigde Staten.

Directeur Akerboom van de AIVD noemt Nederland een "potentieel targetland" qua sabotage en spionage. In de Noordzee liggen veel internetkabels en schade daaraan kan ontwrichtende gevolgen hebben, net als sabotage aan elektriciteit of infrastructuur. Digitale sabotage kan ertoe leiden dat elektriciteit, internet, betalingsverkeer of schoon drinkwater tijdelijk niet beschikbaar zijn, staat in het rapport.

De drie diensten zien concrete aanwijzingen van Russische sabotage. Zo zouden pro-Russische personen de hulp aan Oekraïne proberen te vertragen.

Kennis

Landen als China en Iran blijven ook spioneren om bijvoorbeeld Nederlandse kennis en technologie te verwerven.

De spionage van landen als Rusland, Iran en China en de sabotage uit Rusland kunnen in Nederland het gevoel van onrust en onveiligheid in de samenleving aanwakkeren, vrezen de organisaties. En daarom is het belangrijk dat Nederland steeds weerbaarder wordt. "Het dreigingsbeeld bevestigt dat we als Nederland niet stil moeten zitten. Het is geen kwestie van óf we maatschappij-ontwrichtende effecten gaan ervaren, maar wanneer", aldus NCTV Aalbersberg.

Drie inspecties hebben een brief gestuurd naar demissionair minister Van Weel van Asiel waarin ze waarschuwen voor de gevolgen van het strafbaar stellen van illegaal verblijf in Nederland. Zij zeggen te vrezen dat mensen die hier illegaal verblijven zich helemaal uit de samenleving zullen terugtrekken.

Begin deze maand stemde de Tweede Kamer in met strengere asielwetten. De twee wetsvoorstellen regelen onder meer dat illegaal verblijf in Nederland strafbaar wordt. Ook iemand die mensen zonder geldige verblijfspapieren helpt, riskeert het om bestraft te worden. De Eerste Kamer moet zich nog over de wetsvoorstellen buigen.

Volgens de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), de Inspectie van het Onderwijs (IvhO) en de Inspectie Justitie en Veiligheid wordt de positie van vreemdelingen nog kwetsbaarder als ze bijvoorbeeld geen aangifte kunnen of durven te doen of zorg gaan mijden.

Dat leidt "tot bredere maatschappelijke risico's voor onder meer de veiligheid, leefbaarheid en volksgezondheid", zeggen de inspecties in de brief.

Medeplichtig

Ook leiden de wetten volgens de inspecties tot een onwerkbare situatie voor bijvoorbeeld politieagenten en zorgverleners omdat die het risico lopen dat zij als medeplichtig worden gezien, terwijl zij de wettelijke taak hebben om hulp te verlenen.

Meerdere instellingen en organisaties hebben al kritiek geuit op de wetsvoorstellen, met name op de strafbaarstelling van illegaal verblijf. Zo stelt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) dat de wetten deels juridisch onhoudbaar zijn en dat ze "onwenselijke gevolgen hebben voor de uitvoering op lokaal niveau".

Advies

Ook de politie maakt zich zorgen en vindt dat wordt gesuggereerd "dat elke illegale vreemdeling overlastgevend is of crimineel gedrag vertoont".

De Raad van State buigt zich nog over de vraag of het strafbaar is om hulp te bieden aan mensen zonder documenten. Dat was een eis van NSC en SGP om in te stemmen met de wetsvoorstellen. Begin september verwacht de Raad van State het advies af te hebben.

De prijs van treinkaartjes gaat komend jaar opnieuw fors omhoog. Dat meldt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Reizigers krijgen te maken met een stijging van tussen de 6 en 9 procent, valt te lezen in een Kamerbrief. Het precieze percentage wordt pas in het najaar duidelijk.

"We hebben alles op alles gezet om de prijsstijgingen voor reizigers zoveel mogelijk te beperken", aldus demissionair staatssecretaris Aartsen. "Maar we moeten ook eerlijk zijn: alles wordt duurder en de financiële middelen zijn niet oneindig."

Eigenlijk zou de prijs van treinkaartjes volgend jaar nog verder stijgen, met ongeveer 12 procent. Maar na gesprekken tussen de NS en het ministerie is dat naar beneden bijgesteld.

Zo is afgesproken dat de NS het onderhoud van de treinen "efficiënter gaat doen", waardoor het minder geld kost. Ook maakte de spoorvervoerder eerder al bekend de jongerendagkaart af te schaffen om geld te besparen.

Kijk hier wat een tariefsverhoging van 9 procent betekent voor de prijs van een retourtje tussen verschillende steden:

Al langer is er discussie over de prijs van treinkaartjes in Nederland. Die is namelijk voor een groot deel gekoppeld aan de inflatie. Omdat die de afgelopen jaren hoog was, moest de prijs van het treinkaartje eigenlijk ook omhoog.

Zo stond er in 2024 een verhoging van ongeveer 6,5 procent in de planning. Maar toen vond de Tweede Kamer eenmalig 120 miljoen euro om de stijging een jaar uit te stellen.

Begin dit jaar hadden de prijzen daardoor eigenlijk met ruim 11 procent moeten stijgen, maar ook dat gebeurde niet. Het kabinet en de NS legden allebei eenmalig ruim 40 miljoen euro neer, waardoor ze de prijsstijging konden dempen tot 6 procent.

Door al die eenmalige ingrepen steeg de prijs van het treinkaartje dus niet mee met de inflatie, de verhoging werd als het ware steeds een jaartje uitgesteld. Daardoor lag er voor 2026 nog een stijging van 6 procent te wachten van voorgaande jaren.

Tel daar de jaarlijkse verhogingen bij op en je komt voor 2026 uit op een verhoging van ongeveer 12 procent. Door de besparingen bij de NS is dat nu iets gedempt tot maximaal 9 procent.

De NS had gehoopt dat het ministerie met geld over de brug zou komen voor een verdere demping, "maar daar kiest het kabinet helaas niet voor", aldus de vervoerder.

Tweede Kamer

Demissionair staatssecretaris Aartsen is blij dat er nu duidelijkheid is, want "het kabinet vindt het niet wenselijk om deze discussie ieder jaar opnieuw te voeren. Zowel de reiziger als NS heeft recht op structurele duidelijkheid." De staatssecretaris verwacht dat ook de Tweede Kamer akkoord zal gaan met deze verhoging, omdat deze onder de 10 procent is.

Reizigersvereniging Rover vindt de prijsstijging niet te verantwoorden. Volgens directeur Freek Bos betekenen duurdere kaartjes "weer een stap naar minder reizigers voor het hele openbaar vervoer". "We moeten juist mensen terugwinnen voor de trein," zegt Bos. "De prijs zou daar een hulpmiddel bij moeten zijn, geen hindernis."

Hoe zit het met andere vervoerders?

De stijging van 6 tot 9 procent geldt alleen voor treinreizen met de Nederlandse Spoorwegen. De prijzen van de treinkaartjes van regionale vervoerders, zoals Arriva en Keolis, vallen onder het regionale openbaar vervoer, waar andere tarieven en regels gelden. Ook daar stijgen de prijzen elk jaar een beetje door de inflatie, in 2026 naar verwachting met ruim 3 procent.

In de Tweede Kamer is de PVV met afstand de grootste partij, maar in de dagelijkse Kamerwerkzaamheden was dat het afgelopen parlementaire jaar niet te merken. Bijvoorbeeld in debatten met het kabinet was de PVV van Geert Wilders relatief vaak afwezig, blijkt uit gegevens van de Tweede Kamer die de NOS heeft opgevraagd.

In Kamerdebatten klonk de afgelopen tijd meer dan eens de verzuchting of een sneer dat er niemand van de PVV was om verbaal de degens mee te kruisen. Dat blijkt dus niet uit de lucht gegrepen.

Van de 786 debatten, in commissieverband en plenair in de grote zaal, sloeg de PVV er 268 over, terwijl de fractie niet de mankracht ontbeert met 37 Kamerleden. Andere grote fracties lieten minder vaak verstek gaan. GroenLinks-PvdA (25 zetels) sloeg 41 debatten over, NSC (20 zetels) was er 88 keer niet bij en de VVD (24 zetels) 115 keer.

Dicht bij D66

Wat betreft deelname aan debatten komt de PVV het dichtst in de buurt van D66 uit, terwijl die partij minder dan een kwart van het aantal Kamerleden heeft. Overigens lijkt te gelden, met uitzondering van de PVV: hoe kleiner de fractie, hoe minder debatten. Dat is onvermijdelijk, want kleinere fracties moeten selectiever zijn, omdat ze niet genoeg Kamerleden hebben om alles te volgen.

In de onderstaande grafiek is te zien aan hoeveel debatten de partijen hebben meegedaan. De partijen zijn gerangschikt op zetelaantal:

Twee partijen die opgeteld aan net wat minder debatten hebben meegedaan dan de PVV, maar die veel minder zetels hebben dan die partij, zijn BBB (7 zetels) en SP (5 zetels). Jimmy Dijk van de SP is kritisch op Wilders. Hij noemt het "niet te verkroppen" dat de grootste partij er bij cruciale debatten niet is.

Dijk herinnert zich debatten over Oekraïne en het minimumloon waaraan de PVV niet deelnam. Over dat laatste deed de partij van Wilders "grote beloften" en dan is het "ronduit asociaal" als je daar niet bij bent, zegt Dijk. "Want als je er niet bent, dan krijg je ook niks voor elkaar." Volgens de SP-leider is de PVV-kiezer "een rad voor ogen gedraaid".

BBB-leider Caroline van der Plas benadrukt dat een Kamerlid zijn of haar belangrijkste werk doet in de Kamer. "Ik zou het niet kunnen verteren als een Kamerlid van mij nooit ergens aan heeft meegedaan", zegt Van der Plas. "En dat-ie wel elk jaar 144.000 euro opstrijkt."

Debatten zijn belangrijk, omdat daar het beleid wordt gemaakt dat Nederland kan veranderen, schetst de BBB-voorvrouw. Wat haar betreft moet je er dan ook zoveel mogelijk willen bijwonen. "Dat is waarvoor we gekozen zijn."

Moties en amendementen

Naast debatten zijn ook moties en amendementen belangrijke gereedschappen voor Kamerleden. Een motie is (doorgaans) een oproep aan het kabinet om iets te doen, een amendement is een plan om een wetsvoorstel te wijzigen. Daarvan heeft de 37-koppige PVV-fractie er ook relatief weinig op zijn naam staan, blijkt uit de cijfers.

Kijk hieronder hoeveel moties en amendementen partijen (gerangschikt op zetelaantal) hebben ingediend:

Opvallend is dat de grootste oppositiefractie, GroenLinks-PvdA, de drie lijstjes aanvoert. De fractie deed mee aan de meeste debatten en diende de meeste moties en amendementen in. "Wij nemen ons parlementaire werk zeer serieus", reageert vicefractievoorzitter Jesse Klaver.

Volgens Klaver brengt een grote fractie "een bijzondere verantwoordelijkheid met zich mee" en is debatteren belangrijk om het geluid van je kiezers te laten horen. De positie van de aanzienlijk grotere PVV-fractie noemt hij dan ook "vrij schokkend".

Regeringspartij

Een oorzaak van de relatief beperkte deelname van de PVV zou gezocht kunnen worden in het feit dat het, in tegenstelling tot GL-PvdA, een regeringspartij was (tot de val van het kabinet begin vorige maand). Daardoor zou er minder reden kunnen zijn om het kabinet te willen bijsturen; dat voert immers 'jouw beleid' uit.

Maar parlementair historicus Bert van den Braak vindt dat geen goede reden. "Ook dan behoort het tot je werk om aan debatten mee te doen", zegt hij. "Als parlementariër kun je altijd proberen een voorstel jouw kant op te buigen. Als je zelfs geen poging onderneemt, is dat merkwaardig." Overigens is aan de cijfers ook te zien dat het argument niet opgaat voor de andere drie coalitiepartijen VVD, NSC en BBB.

Wat dan de redenen zijn voor de relatieve inactiviteit van de grootste fractie, is gissen. Partijleider Wilders en de PVV-woordvoerder hebben niet gereageerd op herhaalde verzoeken van de NOS om een reactie. Ook Kamervoorzitter Martin Bosma (PVV) was niet bereikbaar voor commentaar.

SP-leider Dijk heeft wel een vermoeden, hij denkt dat Wilders bang is de controle over zijn fractie te verliezen. "We zien een partij die één lid heeft, één leider. En iedereen moet erachteraan lopen", stelt hij. "Als je aan veel debatten meedoet en je hebt niet alles in de hand, misschien loop je dan het risico om fouten te maken."

BBB-leider Van der Plas zegt de overwegingen van haar ex-coalitiepartner niet precies te kennen, maar het valt haar op dat de PVV ervoor kiest om er bij bijvoorbeeld landbouw- en asieldebatten wel bij te zijn. "Het kan zijn dat er gekozen wordt om niet deel te nemen aan andere debatten die minder profiel hebben naar buiten toe", schat Van der Plas in.

Lees hier meer over de werkwijze van de PVV:

Verantwoording

De gegevens waarop dit artikel is gebaseerd, komen van de Dienst Informatie en Archief van de Tweede Kamer. Het gaat om cijfers van het afgelopen parlementaire jaar, dat liep van 3 september 2024 tot vorige week. Onder de commissievergaderingen vallen commissiedebatten, wetgevingsoverleggen en notaoverleggen. Bij de plenaire debatten zijn ook zogenoemde tweeminutendebatten meegeteld.

Als een Kamerlid gesproken heeft in een debat, dan is dat geteld als deelname. Hoe vaak of hoelang een Kamerlid het woord voert, maakt niet uit voor de telling. Als een debat in tweeën is geknipt en bijvoorbeeld op een andere dag is voortgezet, geldt het als één debat.

De PVV is via Geert Wilders en zijn woordvoerder sinds maandag meermaals gevraagd om te reageren. Beiden deden dat niet. Het is niet uit te sluiten dat ze op vakantie zijn, het is immers reces in de Kamer.

Maar Wilders heeft deze week nog een e-mail naar redacties gestuurd en hij heeft ook berichten gepost op X. Dus aannemelijk is dat hij het verzoek wel heeft gezien, maar niet wil reageren.

Geef burgers auteursrechten op hun eigen uiterlijk en stem om zo online misbruik met AI-technieken tegen te gaan. Met die oproep komen GroenLinks-PvdA, VVD, NSC en D66, samen goed voor een meerderheid in de Tweede Kamer.

Door het auteursrecht uit te breiden willen de partijen het maken en verspreiden van deepfakes tegengaan. In die met AI gegenereerde audiofragmenten en video's lijken mensen dingen te zeggen of doen die ze in werkelijkheid nooit hebben gezegd of gedaan.

De vier partijen volgen met hun voorstel het recente voorbeeld van Denemarken. Dat is het eerste Europese land dat hierover wetgeving heeft aangekondigd. De Nederlandse partijen willen ook dat grote techbedrijven strenger worden aangepakt wanneer ze te weinig doen om verspreiding van deepfakes op hun platforms tegen te gaan.

Van pornografie tot bankfraude

Deepfakes zijn al strafbaar wanneer het gaat om bijvoorbeeld smaad of laster en ook wanneer met behulp van AI nepnaaktbeelden of ander pornografisch materiaal worden gemaakt. Vooral veel vrouwen, onder wie bekende Nederlanders, hebben te maken met deepfakeporno. Zowel de maker van het materiaal als het platform waarop het materiaal is gepubliceerd, kunnen inmiddels aansprakelijk worden gesteld.

Ook bankfraude met behulp van deepfaketechniek is strafbaar. Signicat, een bedrijf gespecialiseerd in digitale identiteitsoplossingen, concludeerde begin dit jaar dat er bij fraude meer dan 2000 keer zo vaak deepfakes worden gebruikt als drie jaar geleden. Hierbij gaat het vooral om gevallen waarbij iemands account door identiteitsfraude, zoals gezichtsherkenning, wordt overgenomen.

Ook politici worden steeds vaker geconfronteerd met deepfakes, of delen deze zelf. Oud-Kamerlid Wybren van Haga was vorig jaar een van de eerste Nederlandse politici die video's met AI gegenereerde beelden gebruikte in een verkiezingscampagne. De voormalige VVD'er en FVD'er deelde vorig jaar een nepvideo van demissionair minister van Binnenlandse Zaken De Jonge.

Ook van Tjarda Struik, burgemeester van Leiderdorp, dook een gemanipuleerde video op:

Met meer geavanceerdere AI-technieken wordt het steeds lastiger om deepfakes te onderscheiden van echt, ziet AI-expert Jarno Duursma. Zo is het makkelijker geworden om met behulp van apps gezichten te verwisselen. Maar het maken van "levensechte video's" kost nog steeds veel moeite, benadrukt hij. Hij zag recent niet veel meer deepfakes dan een jaar geleden.

Duursma vindt het een goed initiatief van de Kamerleden om met auteursrechten op gezicht en stem te komen. Slachtoffers hoeven hierdoor niet meer zelf uit te zoeken welke juridische route zij moeten bewandelen om zich tegen deepfakes te verweren.

"De bescherming tegen deepfakes is nu versnipperd", zegt Diego Guerrero Obando, die als advocaat is gespecialiseerd in intellectueel eigendomsrecht. "Dit kan onder andere via portretrecht, privacywetgeving en de onrechtmatige daad." Om naast het uiterlijk ook de stem mee te nemen is wel een uitbreiding, omdat het gebruik ervan nu niet onder de Auteurswet valt, zegt hij.

David versus Goliath

Actie ondernemen tegen deepfakes lijkt de grootste uitdaging te zijn, zegt Obando. "Een individu moet dan optreden tegen een vaak onbekend persoon of een groot techplatform. Een soort David versus Goliath." De capaciteit bij toezichthouders is ook beperkt.

De advocaat benadrukt dat ook snel optreden van belang is. Vanuit een Europese verordening, de Digital Services Act, kunnen burgers ook gebruikmaken van zogeheten 'betrouwbare flaggers'. Platforms moeten meldingen van deze erkende organisaties over illegale content met voorrang behandelen.

In het geval van seksueel getinte deepfakes roept de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) slachtoffers op zich te melden als een platform niet helpt bij het verwijderen van de content. De AP kan verschillende maatregelen nemen, zoals het opleggen van een geldboete, als personen of bedrijven de privacywetgeving overtreden.

Parodie en satire

Het risico van het Kamerinitiatief is dat satire en de vrijheid van meningsuiting onder druk kunnen komen te staan, waarschuwen Duursma en Obando. De Deense regering heeft in de nieuwe wet parodie en satire uitgesloten van de nieuwe regels, waardoor deze vormen van AI nog steeds zijn toegestaan. In het huidige Nederlandse auteursrecht zijn satire en parodie ook toegestaan.

Demissionair minister Wiersma wil af van de kritische depositiewaarde (KDW), die wettelijk voorschrijft hoeveel stikstof een natuurgebied aan kan zonder dat de natuur er verslechtert. In een wetsvoorstel schrijft ze dat ze de kritische waarde uit de wet wil schrappen. In plaats daarvan moet er een norm voor de stikstofneerslag komen.

Nu staat in de wet dat de overheid moet zorgen dat de neerslag van stikstof onder de waarde komt die de natuur aankan. Die waarde is recent aangescherpt, waardoor het probleem nog ingewikkelder werd.

Wiersma wil af van dit "bewegende doel", waardoor ze volgens haar opeens voor een grotere opgave komt te staan. Haar voorganger op dit dossier, minister Van der Wal, was daar ook voor, maar kwam tot de conclusie dat er geen alternatief was dat aan de Europese regels voor natuur voldoet.

'Houdbaar alternatief'

Wiersma denkt dat het wel kan. "De juridische check is gedaan, dit is een houdbaar alternatief." De wetswijziging moet samengaan met een pakket aan maatregelen om stikstof te verminderen als aanvulling op al aangekondigd beleid. Die moeten wat haar betreft optellen tot de stikstofreductiedoelen.

Boeren willen al lange tijd van de KDW af, omdat zij naar eigen zeggen wel kunnen sturen op de uitstoot van stikstof, maar niet op waar het neerkomt.

Wiersma wil aan die wens tegemoetkomen door het stikstofbeleid te baseren op emissienormen. "En dan mogen boeren zelf bepalen op welke wijze ze daaraan willen voldoen." Dat kan bijvoorbeeld door technologische installaties in de stal of door het voer aan te passen, als het aan de minister ligt.

Voorlopig verandert er niets

Het plan gaat nu eerst in internetconsultatie. Dat betekent dat iedereen er nog op kan reageren. Daarna gaat het, met eventuele wijzigingen, naar Tweede en Eerste Kamer.

Wiersma zegt dat de boeren voorlopig nog niets zullen merken van de wetswijziging. Pas als er een norm voor de langere termijn komt, die niet tussentijds wordt aangepast, zullen ze er volgens haar iets van merken. "Maar vandaag gaat het om het schrappen van de kritische depositiewaarde uit de wet."

Wiersma komt op Prinsjesdag met verdere stikstofplannen. Het pakket dat ze in april presenteerde, is volgens een meerderheid van de Tweede Kamer, het bedrijfsleven en mede-overheden te weinig om Nederland van het stikstofslot te halen.

Nederland gaat in Brussel opnieuw pleiten voor een uitzondering op de regels om mest uit te rijden. Demissionair minister Wiersma van Landbouw stuurt vanmiddag een brief aan verantwoordelijk Eurocommissaris Jessika Roswall (Milieu).

Nederland had altijd een uitzondering op de zogenoemde derogatieregels, maar raakt die in 2026 kwijt. Dat betekent dat boeren de mest van hun koeien niet meer kwijt kunnen op hun eigen land en op zoek moeten naar andere oplossingen, wat tot financiële problemen leidt.

Behalve op deze problemen wijst Wiersma in haar brief op de goede waterkwaliteit bij bedrijven die hun mest de laatste jaren op het eigen terrein uitreden. Om dat te mogen doen, moesten zij een minimale hoeveelheid gras telen. Dat is beter voor de waterkwaliteit dan akkerbouw, zei Wiersma na de ministerraad.

Dat boeren bovendien minder kunstmest gebruiken als ze meer dierlijke mest op hun land mogen uitrijden, is voor de minister nog een argument waarmee ze de Eurocommissaris voor Milieu hoopt te overtuigen. "Daarmee besparen we ook weer import van duur Russisch gas en sluiten we de kringloop."

Niet voor uitzonderingen

Roswall zei dit voorjaar bij een werkbezoek aan Nederland dat de waterkwaliteit in Nederland aantoonbaar verbeterd moet zijn. Ze zei verder dat ze sowieso niet voor uitzonderingen op de Europese regels is, omdat er dan geen sprake meer is van een gelijk speelveld.

Wiersma is desalniettemin hoopvol over haar aanvraag: "Ik zie dat in Brussel een andere wind waait, een commissie die een andere visie op landbouw heeft. Ik kan me vanuit bestuurlijke verantwoordelijkheid niet voorstellen dat de Commissie die verantwoordelijkheid niet voelt."

Het komende kabinet moet 7 miljard euro per jaar gaan bezuinigen of dat bedrag met extra belastingen ophalen. Want vooral door oplopende kosten van de vergrijzing is het huishoudboekje van de staat op de lange termijn niet houdbaar, stellen topambtenaren en experts die samen in de Studiegroep Begrotingsruimte zitten.

Het volgende kabinet moet al meteen aan de bak. Het tekort loopt op tot jaarlijks 7 miljard vanaf 2030 en daar moeten nu al oplossingen voor worden gevonden. En dat bedrag wordt ongetwijfeld hoger, want de studiegroep heeft nog niet het kostenplaatje meegenomen van de nieuwe NAVO-norm voor extra defensie-uitgaven.

"De grootste opgave is het opvangen van de vergrijzing", zegt Bas van den Dungen die voorzitter is van de studiegroep. Doordat we met zijn allen steeds ouder worden, wordt bijvoorbeeld de zorg steeds duurder en moeilijker betaalbaar voor de overheid.

Verkiezingen op komst

Dit advies is op het eerste gezicht een tegenvaller voor de politieke partijen. Richting de komende verkiezingen kunnen ze minder beloven dan ze zouden willen. Er is immers geen financiële ruimte om extra dingen te doen; er moet juist geld gevonden worden.

Oproep minister Financiën: 'Laat verkiezingsprogramma doorrekenen'

Demissionair minister Heinen van Financiën zegt in reactie op het advies dat een volgend kabinet voor moeilijke keuzes komt te staan, maar dat die wel degelijk gemaakt moeten worden. "Want als je niets doet, schuif je de rekening door en zit de generatie na je met de gebakken peren."

Hij vindt dat partijen daar in aanloop naar de verkiezingen in oktober duidelijk over moeten zijn en dat ze hun programma moeten laten doorrekenen door het Centraal Planbureau. "Dan moet je wel een beetje met de billen bloot, maar het laat zien welke keuzes je maakt en dat is voor de kiezer belangrijk."

Toch zal het advies in Den Haag als relatieve meevaller worden gezien, want het advies richting de vorige verkiezingen was dat er maar liefst 17 miljard per jaar gevonden moest worden door bezuinigingen of extra belastingen.

De Studiegroep Begrotingsruimte ziet dat de economie verbeterd is sinds het vorige advies. Daardoor is de opgave voor een kabinet kleiner geworden. "En het huidige kabinet heeft wel degelijk wat gedaan", zegt Van den Dungen. Hij doelt dan niet op grote hervormingen, maar het hielp bijvoorbeeld dat het zich aan de begrotingsregels hield.

Nog veel meer kosten

Toch zullen de politici die nu verkiezingsprogramma's gaan schrijven het geen reden voor feest vinden, want voor de extra kosten voor defensie moet het volgende kabinet ook nog dekking vinden. Die kosten hangen af van hoe snel de defensie-uitgaven zullen groeien, maar dat gaat ook om miljarden.

Bovendien zijn er allerlei ambities op het gebied van klimaat en stikstof, maar voor de langere termijn zijn er nog geen concrete plannen. Als die plannen er wel zijn, hoort daar ook een kostenplaatje bij wat nu nog niet is meegenomen.

Omdat de kosten in Nederland door vergrijzing zo zullen oplopen, voldoet Nederland momenteel niet aan de Europese afspraken, ziet de groep van experts en topambtenaren. "Prioritering is daarom nodig: op korte termijn kan niet alles tegelijkertijd en op lange termijn zijn de overheidsfinanciën zonder bijsturing onhoudbaar."

'Hervormen' ofwel bezuinigen

De studiegroep vindt dat de politiek in 'vergrijzingsgevoelige uitgaven en inkomsten', zoals de zorg, moet hervormen. In Den Haag betekent dat doorgaans bezuinigen.

Politiek zal het in de campagne lastig zijn voor politici om te zeggen dat er bezuinigd moet worden op de zorg of de AOW. Dat vinden ze moeilijk te verkopen. Van den Dungen: "Als je het niet doet, kun je een aantal andere ambities niet waarmaken."

Het NSC-Kamerlid Aant Jelle Soepboer geeft vroegtijdig zijn zetel op in de Tweede Kamer. Dit heeft hij aan de NOS laten weten. Hij stopt als Kamerlid, omdat hij bij de Tweede Kamerverkiezingen lijsttrekker wordt van de Fryske Nasjonale Partij.

Hij zegt dat het opgeven van zijn Kamerzetel is besloten in "goed wederzijds overleg". Zijn afscheid is pas in september, omdat de Tweede Kamer nu op vakantie is.

Soepboer had al eerder aangegeven niet terug te willen op de kandidatenlijst van NSC. Deze week maakte de Fryske Nasjonale Partij bekend dat ze Soepboer zien als "topkandidaat" om de verkiezingen mee in te gaan. De Friese partij doet voor het eerst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen. Soepboer moet nog wel officieel gekozen worden door de leden.

Logisch

De partijtop van NSC was niet echt te spreken over de nieuwe ambities van hun Kamerlid, zo bleek vanmorgen uit de opmerkingen van NSC-minister Van Hijum bij inloop van de ministerraad. Hij wordt de opvolger van oprichter Omtzigt en zei "ervan opgekeken" te hebben dat Soepboer lijsttrekker wil worden van deze regionale partij. "Ik zou het logisch vinden als hij daaruit zijn consequenties trekt."

Soepboer had ook als zelfstandig Kamerlid door kunnen doorgaan. Een Kamerlid is namelijk op persoonlijke titel gekozen en een partij kan dan iemand niet van zijn plek krijgen. "Als ik iets heb geleerd het afgelopen anderhalf jaar is dat een goede verstandhouding in de politiek cruciaal is", aldus Soepboer. "Ik wil dit graag eerlijk en rechtuit doen, zowel voor NSC als FNP."

Soepboer was als eerder actief bij FNP. Vanaf 2018 zat hij in de gemeenteraad van Noardeast-Fryslân en van 2022 tot 2023 was hij daar wethouder. De partij wil meedoen in alle twintig kiesdistricten.

Het demissionaire kabinet wil dat er in de buurt van vier steden grootschalige bouwlocaties komen om de woningnood verder aan te pakken. Het gaat om Alkmaar, Apeldoorn, Hengelo/Enschede en Helmond waar nu gekeken gaat worden op welke manier daar nieuwbouw kan komen.

Het gaat dan om huizen, "gestapelde bouw" en appartementen, zegt demissionair woonminister Keijzer als reactie op een bericht van RTL. "We hebben voor deze plekken gekozen, omdat er nog plek is." Ze spreekt over "kansrijke" locaties waar nu verder gekeken gaat worden op welke manier er zou kunnen worden gebouwd.

De vier bouwlocaties komen boven op de zeventien bestaande grootschalige bouwlocaties, zoals bij Groningen, Amsterdam, Eindhoven en Nijmegen. Daar wordt al gebouwd, zoals in Groningen, of er wordt gewerkt aan het rondkrijgen van de benodigde vergunningen.

Het gaat nog jaren duren voor er meer duidelijkheid is over de woonwijken rondom Alkmaar, Apeldoorn, Hengelo/Enschede en Helmond. Het is de bedoeling dat de wijken voor 2035 klaar zijn, maar het gaat nog wel even duren. "Het is voor de lange termijn", aldus de woonminister.

Voor een korteretermijnoplossing van het huidige woontekort hoopt Keijzer iets te kunnen bereiken met de aanwijzing van 24 locaties waar de komende tijd sneller moet worden gebouwd. Het gaat vooral om plekken in Noord- en Zuid-Holland, Brabant en Flevoland.

Regels

Een van de problemen om snel woningen te bouwen zijn de ingewikkelde en tijdrovende procedures die bouwbedrijven moeten doorlopen om bij de gemeente en provincies de juiste vergunningen te krijgen. Ook zijn er volgens Keijzer allemaal vertragende regels die geschrapt kunnen worden en moet het voor omwonenden moeilijker worden om naar de rechter te stappen en een bouwproject zo stil te leggen.

Over deze vier extra locaties is al langer gesproken met de regio. Ze komen weer aan de orde in de nieuwe Nota Ruimte waar Keijzer aan werkt.

Gemeenten kunnen, als het aan het kabinet ligt, vanaf volgend jaar gaan experimenteren met een maximumsnelheid op fietspaden. De maatregel is bedoeld om het aantal fietsongelukken terug te dringen.

Het voorstel staat in een meerjarenplan voor fietsveiligheid, dat demissionair minister Tieman (Infrastructuur) naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Hij wil "de massa- en snelheidsverschillen op het fietspad" verminderen.

Hij heeft nog niet bepaald hoe hoog de maximumsnelheid moet worden. Dat is aan de gemeenten zelf.

Behalve met de maximumsnelheid voor elektrische fietsen kunnen gemeenten ook bekijken of het werkt om elektrische bakfietsen waarmee goederen worden vervoerd te verplaatsen van het fietspad naar de rijbaan.

'Maatwerk nodig'

Concrete wetgeving is nog niet in de maak. Tieman wil eerst kijken wat de experimenten opleveren. Aan de hand daarvan wordt bepaald of de verkeersregels overal moeten worden aangepast.

Hij wijst erop dat het fietsverkeer in de stad iets anders is dan "in het buitengebied", en dat er daardoor misschien "wat meer maatwerk" nodig is. Tegelijkertijd wil hij straks ook geen "lappendeken" aan verschillende maatregelen.

Tieman schrijft aan Kamer dat er in 2024 675 mensen omkwamen in het verkeer en dat ruim een derde daarvan op de fiets zat. In 2023 raakten naar schatting 7400 personen ernstig gewond, van wie 70 procent door een fietsongeval.

Voor aanvang van de ministerraad vanmorgen zei hij dat het fietspad van nu heel anders is dan het fietspad van tien jaar geleden "door alle ontwikkelingen in mobiliteit". Met name het aantal ongelukken met fatbikes baart hem zorgen.