Een week voor de verkiezingen blijft het beeld in de Peilingwijzer vrijwel ongewijzigd: drie partijen liggen aan kop, waarbij VVD (26 tot 30 Kamerzetels) en NSC (24-28) net iets groter zijn dan GroenLinks-PvdA (21-25).

Daar weer achter komt de PVV met 17 tot 21 zetels. Alle andere partijen hebben minder dan 10 zetels in de Peilingwijzer, een gewogen gemiddelde van de zetelpeilingen van I&O Research en Ipsos/EenVandaag.

Geen enkele partij komt op dit moment boven de 30 zetels. De recente politieke geschiedenis leert echter dat er in de laatste week voor de verkiezingen vaak nog grote verschuivingen zijn. Volgens de laatste onderzoeken van beide bureaus is hooguit 40 procent van de kiezers volledig zeker van zijn stem.

"Bij elke recente verkiezing was er wel ten minste één partij die vlak voor de verkiezingsdag ten opzichte van de peilingen nog pakweg vijf zetels wist te winnen", vertelt politicoloog Tom Louwerse, de maker van de Peilingwijzer. "VVD, NSC en GroenLinks-PvdA zullen natuurlijk alle drie hopen dat zij deze keer die partij zijn. Voor alle drie zijn er op dit moment ook echt scenario's denkbaar waarin zij de grootste worden. Voor de PVV wordt dat echt moeilijker, al heeft de partij van Geert Wilders sinds de zomer wel vooruitgang geboekt."

Opvallend in de recentste peiling, die van I&O Research die vanavond werd gepubliceerd en waarvoor het onderzoek zondag na het tweede RTL-debat begon, is dat NSC daar vier zetels verliest. Omdat bij Ipsos NSC al langer op een lager niveau stond dan bij I&O, leidt dat in de Peilingwijzer nog niet tot een significante achterstand op de VVD.

Onderzoeker Peter Kanne van I&O Research hoort van NSC-kiezers die afhaken dat zij Pieter Omtzigt inhoudelijk te onduidelijk vinden en dat zij ook moeite hebben met zijn weigering om te vertellen of hij premier wil worden. "Omtzigt krijgt bij ons weliswaar nog altijd het hoogste gemiddelde rapportcijfer van alle lijsttrekkers", zegt Kanne. "Maar nu is dat een 6,7, waar dat in augustus nog een 7,6 was."

BBB, de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen van afgelopen maart, heeft sinds de start van de campagne juist verder terrein verloren en staat nu op 7 tot 11 zetels. Ipsos/EenVandaag hoort van sommige kiezers dat die Caroline van der Plas "wankel" vinden overkomen in debatten.

Ongeveer even groot als BBB is op dit moment D66, dat de meeste zetels erbij kreeg van alle partijen bij de vorige Kamerverkiezingen, maar nu ver terugvalt naar 7 tot 9 zetels. Ook de beide andere coalitiepartijen blijven het slecht doen in de Peilingwijzer: zowel het CDA als de ChristenUnie komt niet verder dan 3-5. Voor de ChristenUnie zou dat slechts een gering verlies betekenen ten opzichte van de huidige 5 zetels, maar voor de christendemocraten gaat het om een verdere achteruitgang van 11 zetels ten opzichte van de 15 die zij nu in de Tweede Kamer innemen.

Verder verlies is er ook voor de SP op 5 tot 7 zetels en voor Forum voor Democratie op 3 tot 5. De Partij voor de Dieren lijkt ook 5-7 te gaan halen en blijft daarmee juist gelijk. Ook de SGP is stabiel op 2-4.

Denk zou wel eens enige winst kunnen gaan boeken op 3 tot 5 zetels, net als overigens Volt. Denk spreekt vaak Marokkaanse en Turkse Nederlanders aan, die op dit moment mogelijk eerder naar de stembus komen vanwege de oorlog tussen Israël en Hamas.

JA21 verliest iets op 1 tot 3 zetels, terwijl Bij1 en en 50Plus nog altijd het risico lopen uit de Kamer te verdwijnen. Beide partijen komen niet verder dan 0 tot 1 zetels in de Peilingwijzer.

Mark Rutte bezoekt vanavond in Brussel de secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg. Volgens Den Haag gaat het om een regulier overleg van 19.00 tot 21.00 uur, om de geopolitieke situatie in de wereld te bespreken. Maar sinds Rutte twee weken geleden openlijk solliciteerde naar de baan als opvolger van Stoltenberg als NAVO-topman, is niets meer regulier.

Ook op het NAVO-hoofdkantoor wordt volop gespeculeerd over Ruttes kansen op de belangrijke plek. De demissionair premier heeft goede papieren, onder meer omdat hij een van de langstzittende regeringsleiders van de Europese Unie is.

Eén concurrent heeft zich inmiddels publiekelijk gemeld, de Estse premier Kaja Kallas. Ook zij is in de race om het militaire bondgenootschap te gaan leiden, laat ze weten op een evenement van Politico in Washington.

In haar voordeel spreekt dat ze een vrouw is. In de bijna 75 jaar dat het militaire bondgenootschap bestaat, hadden uitsluitend mannen er de leiding. Veel mensen vinden het daarom tijd voor een topvrouw.

Nederland, sinds de oprichting in 1949 lid van de NAVO, voldoet nog niet aan de norm om ten minste 2 procent van het bruto binnenlands product uit te geven aan defensie. Estland, dat in 2004 lid werd, wel. Kallas lijkt daarmee over betere papieren te beschikken.

Op de bijeenkomst in Washington waar Kaja Kallas haar kandidatuur bevestigde, grapte ze daarom: "De komende secretaris-generaal moet uit een nieuwe NAVO-lidstaat komen. En absoluut uit een land dat minstens 2 procent uitgeeft aan defensie. Het zou goed zijn als het een vrouw was. Dus logisch dat het Mark Rutte wordt."

Maar de Estse heeft ook critici. Volgens NAVO-ingewijden is ze té anti-Russisch. Tegenstanders zijn bang dat dat een obstakel is als er weer contacten worden aangeknoopt met Rusland.

Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne stelt Kallas zich op als een hardliner als het gaat om sancties en andere strafmaatregelen tegen Rusland. De regeringsleiders van de andere Baltische staten, die grenzen aan Rusland, zouden de kandidatuur van Kallas daarom juist steunen.

Maar ook Rutte toonde zich na de inval door Rusland een trouwe bondgenoot van Oekraïne. Zo pleitte hij relatief snel voor het sturen van tanks en gevechtsvliegtuigen. Door die opstelling zou Rutte mogelijk ook voor de Baltische landen een aanvaardbare NAVO-topman kunnen zijn.

En Rutte heeft de belangrijkste spelers al achter zich, klinkt het achter de schermen. Zo zou hij kunnen rekenen op steun van de Fransen, de Britten en de Duitsers. De belangrijkste speler, de VS, heeft Rutte al twee keer gepolst. Een formele procedure is er niet, de benoeming komt tot stand in achterkamertjes.

Of Rutte ook echt de hoogste NAVO-baas wordt, blijkt vermoedelijk pas volgend voorjaar. De termijn van de huidige secretaris-generaal Stoltenberg werd al een paar keer verlengd omdat geen geschikte opvolger gevonden werd. Hij blijft aan tot 1 oktober volgend jaar.

Bestuurders van gemeenten, provincies en waterschappen kunnen vanaf volgend jaar meer op maat gesneden beveiliging krijgen. Zoals al eerder was aangekondigd , trekt het demissionaire kabinet daar de komende tijd 2,5 miljoen euro per jaar voor uit.

Kern van de nieuwe regeling is dat bijvoorbeeld burgemeesters, wethouders en gedeputeerden een advies op maat kunnen krijgen. Het gaat dan bijvoorbeeld om fysieke en elektronische maatregelen om het huis, zoals een vrijstaande brievenbus of een alarmsysteem.

Minister De Jonge van Binnenlandse Zaken heeft met de gemeenten, provincies en waterschappen afgesproken dat zij de adviezen van het ministerie altijd overnemen. "Zo wordt voorkomen dat de noodzaak van beveiligingsmaatregelen politiek ter discussie kan worden gesteld", schrijft hij aan de Kamer.

De Jonge wijst erop dat in 2021 77 procent van de burgemeesters en 67 procent van de wethouders een incident met agressie heeft meegemaakt. "En het kan niet zo zijn dat bestuurders twee keer nadenken over bepaalde beslissingen of deze helemaal niet meer durven nemen. Juist thuis moeten bestuurders zich veilig voelen."

De Jonge onderzoekt nog hoe ook de beveiliging van bijvoorbeeld gemeenteraadsleden en leden van Provinciale Staten kan worden verbeterd. Hij praat daarover met het Openbaar Ministerie en de politie.

Stevent Nederland af op een rechts kabinet? In de peilingen staan de partijen op rechts er goed voor en er wordt geflirt op die flank. Wat wellicht cruciaal zal blijken is het feit dat PVV-leider Geert Wilders zich duidelijk anders opstelt dan in het verleden.

De PVV bestaat achttien jaar en heeft vrijwel voortdurend in de oppositie gezeten. Veel partijen, zoals de VVD onder Rutte, wilden lang niet met de partij samenwerken, vanwege de harde standpunten over bijvoorbeeld asielzoekers en de islam.

Maar deze campagne probeert Wilders nadrukkelijk zijn redelijke en constructieve kant te laten zien. Uit alles blijkt dat hij graag mee wil doen. Bij de presentatie van het PVV-programma zei Wilders al dat er "wat scherpe kantjes" vanaf zijn . En gisteren zei hij bij Nieuwsuur dat hij "heel graag" wil meeregeren en bereid is tot concessies . Ook wat betreft islamstandpunten, want "er zijn belangrijkere prioriteiten".

De nieuwe opstelling van Wilders maakt het moeilijker voor andere partijen om hem te blijven negeren. Een voor de hand liggende coalitie op rechts bestaat uit PVV, VVD, NSC en BBB. In de meest recente Peilingwijzer hebben deze partijen samen een ruime meerderheid.

Van die partijen heeft de BBB al ronduit gezegd serieus met de PVV te willen praten na de verkiezingen. "Er zijn punten waar BBB en PVV hetzelfde over denken, met name op het gebied van zorg en sociaal domein", zei BBB-leider Caroline van der Plas vandaag nog.

VVD-leider Dilan Yesilgöz zegt al de hele campagne dat ze "geen enkele kiezer" op voorhand uitsluit. Dus ook die van de PVV niet. Maar ze is ook kritisch. Zo zei de VVD-leider tijdens het NOS Radio 1-debat "echt helemaal niks" te hebben met Wilders en zijn verkiezingsprogramma. Maar dat is alweer bijna twee weken geleden, een eeuwigheid in campagnetijd.

Problematischer voor een rechtse coalitie is de opstelling van Pieter Omtzigt. Ronduit zeggen dat de PVV helemaal geen optie is, doet Omtzigt niet, maar de deur naar Wilders staat hoogstens op een heel klein kiertje. In Buitenhof zei Omtzigt "grote moeite" te hebben met Wilders' standpunten die "raken aan de rechtstaat". NSC wil alleen regeren met partijen die de rechtstaat "heel laten", aldus de NSC-voorman.

BBB-leider Van der Plas ziet daar ruimte genoeg. Ze wil een poging wagen om de NSC-leider over te halen met Wilders in zee te gaan. "Je moet daar open voor staan", zei ze vandaag bij WNL. "Als ik met Pieter ga spreken zal dit een van de dingen zijn die ik naar voren zal brengen."

Mogelijkheden aan de rechterkant dus, die voor partijen aan de linkerkant een nachtmerrie zijn. Zo spreekt D66-leider Rob Jetten van een een flirt tussen de VVD en de PVV die is uitgegroeid tot "een soort van stille liefde tussen Wilders en Yesilgöz". Met nog een week tot de verkiezingen hoopt hij, met zijn partij die er niet florissant voorstaat in de peilingen, nog een sta-in-de-weg te kunnen zijn voor een rechtse coalitie.

Diezelfde hoop heeft ook GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans. Hij is de op twee na grootste in de Peilingwijzer, na NSC en VVD, en ziet eigenlijk maar een mogelijkheid. "Mijn doel is om de grootste te worden", zei Timmermans vanochtend bij Goedemorgen Nederland. "Dat is de enige manier om een rechts kabinet tegen te houden."

De verwachting is dat de linksere partijen het beeld van een rechtse regering de komende campagneweek gaan gebruiken als waarschuwing voor de kiezer. "Stem op mij, want anders krijgt u een coalitie met Wilders."

De huidige GroenLinks-PvdA-fractievoorzitter Jesse Klaver stelde vandaag op X dat de PVV-leider heus "niet milder" is geworden. "Wilders vindt nog steeds dat een gekozen volksvertegenwoordiger met hoofddoek geen plek heeft in de Kamer."

Partijen als VVD en NSC zullen proberen zo vaag mogelijk te blijven over hun voorkeur. Afhankelijk van de uiteindelijke uitslag, zouden die ook in een 'linksere' coalitie terecht kunnen komen en ze hebben er niks bij te winnen om zich nu al ergens op vast te leggen.

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen interviewt Nieuwsuur de lijsttrekkers van de veertien grootste politieke partijen. In deze speciale verkiezingsuitzendingen ontleden we de partijen aan de hand van hun verkiezingsprogramma's en stemgedrag. Kiezers uit eigen kring komen aan bod met verwachtingen, ambities en kritiek.

Vanavond staat de hele uitzending in het teken van de BoerBurgerBeweging, die bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart plots in alle provincies de grootste partij werd. Wil de BBB deelnemen aan een coalitie, en wat wil de partij met het land? Lijsttrekker Caroline van der Plas is te gast.

Kijk hier alle vorige interviews terug.

Jongeren zetten de woningmarkt bovenaan als voornaamste onderwerp voor de campagne. Op plek twee komen de zorgen om rond te komen, in combinatie met de oplopende prijzen. Dat komt naar voren uit een representatief online onderzoek van Ipsos in opdracht van de NOS.

Het onderzoek werd gefocust op jongeren van 18 tot en met 34 jaar, dus de generatie waarvan een deel nog met blokken speelde toen Mark Rutte in 2010 voor het eerst premier werd, en een ander deel juist toen voor het eerst mocht stemmen.

Ipsos onderzocht niet alleen wat bij deze verkiezingen de belangrijkste thema's voor de jongere generatie zijn, ook wie zij na de verkiezingen het liefst in het Torentje zien en welke politici zij waarderen.

Klimaat is het derde thema bij deze groep, maar als jongeren aangeven welk onderwerp voor hen een grote rol speelt bij het kiezen van een partij, staat klimaat niet meer in de top-10. Bij de verkiezingen in 2021 was dit nog wel het geval.

Toch maken jongeren zich wel degelijk zorgen over het klimaat, zegt Sander Nieuwkerk, onderzoeker bij Ipsos. Zo blijkt uit het onderzoek dat 40 procent van hen vindt dat de klimaatverandering zich in een kritieke fase bevindt en de wereld nu moet handelen.

"Maar in deze campagne speelt het een minder grote rol dan bij de verkiezingen van 2021. En omdat niet alle partijen zich hier heel erg over uitspreken, vertaalt de zorg over het klimaat zich niet in de stemkeuze."

Geldzorgen zijn voor jongeren het doorslaggevende onderwerp om op een bepaalde partij te stemmen. "Hier zien we ook een combinatie met andere thema's. Studenten die moeite hebben om een kamer te vinden en zich ook zorgen maken om de hoge huurprijzen. Of bijvoorbeeld starters die wel een huis konden kopen, maar zich zorgen maken om de hoge energierekening", legt Nieuwkerk uit.

De jonge generatie heeft een andere voorkeur voor de nieuwe minister-president dan andere leeftijdsgroepen. Het liefst zouden zij lijsttrekker Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA in het Torentje zien, terwijl stemmers boven de 35 juist voorkeur hebben voor Omtzigt (NSC).

Generatiebreed staat Yesilgöz van de VVD op de tweede plek. Op plek drie bij de jonge kiezer staat Wilders van de PVV, die ook de bekendste politicus onder jongeren is.

Politicoloog Roderik Rekker zegt dat het wel opvallend is dat Omtzigt het minder goed doet bij de jongeren, maar dat het hem ook niet verbaast. "Nieuwe partijen doen het over het algemeen goed bij jonge kiezers. Maar christendemocraten zijn minder populair onder jongeren en de nieuwe partij van Omtzigt heeft daar toch veel overeenkomsten mee."

De PvdA was onder jongeren ook niet populair. "GroenLinks daarentegen wel, daarom is het niet heel verrassend dat Timmermans als leider van die nieuwe combinatie goed scoort."

In het onderzoek van Ipsos krijgen lijsttrekkers van links-progressieve partijen gemiddeld een hoger cijfer van jongeren dan van de rest van Nederland. Zo scoort Jetten (D66) relatief goed onder de jonge kiezer.

Hij krijgt een 5,8 ten opzichte van een 4,8 van heel Nederland. En ook Timmermans (GroenLinks-PvdA), Ouwehand (Partij voor de Dieren), Van Baarle (Denk) en Dassen (Volt) worden door jongeren beter beoordeeld.

Jongeren stemmen meestal op andere partijen dan de oudere generatie. "Het is vaker zo dat jongeren op radicaal-progressieve partijen stemmen en minder vaak op de traditionele middenpartij. Dat komt ook doordat zij in een andere tijd politiek volwassen zijn geworden, toen al met de euro werd betaald, de samenleving multicultureel was en klimaatverandering hoger op de agenda is komen te staan", zegt Rekker.

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen interviewt Nieuwsuur de lijsttrekkers van de veertien grootste politieke partijen. In deze speciale verkiezingsuitzendingen ontleden we de partijen aan de hand van hun verkiezingsprogramma's en stemgedrag. Kiezers uit eigen kring komen aan bod met verwachtingen, ambities en kritiek.

Vanavond staat de hele uitzending in het teken van PVV. Wat voor een samenleving heeft de PVV voor ogen? En wat heeft de PVV tot nu toe bereikt? Lijsttrekker Geert Wilders is te gast.

PVV-leider Geert Wilders wil deelnemen aan een volgend kabinet en dan bij voorkeur niet in een gedoogconstructie. Dat zegt hij in het lijsttrekkersinterview van Nieuwsuur. Hij is bereid concessies te doen, mocht het zover komen, ook wat betreft zijn standpunten over de islam. "Er zijn belangrijkere prioriteiten."

Het kernpunt van de PVV is sinds de oprichting in 2006 onveranderd: de "islamisering" van Nederland moet worden beperkt. "Nederland is geen islamitisch land", schrijft Wilders in het voorwoord van zijn verkiezingsprogramma.

Maar volgens Wilders heeft Nederland momenteel grotere problemen dan het terugdringen van de islam. "De islam zal nooit uit ons DNA gaan, maar de prioriteit ligt nu duidelijk bij andere zaken als het gaat om de komende regeerperiode."

Wilders noemt immigratie en asiel, de gezondheidszorg en bestaanszekerheid als voorbeelden van zaken die voor hem nu belangrijker zijn dan zijn strijd tegen de islam. "Als wij dadelijk - waar ik op hoop, en waar ik eerlijk gezegd ook van uitga - aan die onderhandelingstafel komen, zullen dat onze prioriteiten zijn."

In 2018 wilde Wilders "bepaalde islamitische uitingen" nog per wet verbieden. In een initiatiefwetsvoorstel noemde hij de islam een "existentieel gevaar" dat Nederland bedreigt. In zijn verkiezingsprogramma staat nog altijd dat hij geen moskeeën en islamitische scholen wil, dat hij de koran en de islamitische hoofddoek in overheidsbouwen wil verbieden. "Zeggen wij: als dit niet gerealiseerd wordt, dan gaan we niet regeren? Het antwoord daarop is: nee, ik snap dat andere punten nu belangrijker zijn", aldus Wilders.

Dit initiatiefwetsvoorstel kreeg geen meerderheid, net als een ander voorstel uit 2019 voor een verbod op dubbele nationaliteiten van bewindspersonen. De Raad van State verklaarde beide voorstellen "onverenigbaar met de wezenlijke uitgangspunten van de democratische rechtsstaat".

Eerder sprak Nieuwsuur met Theo Krebber, een oud-partijgenoot van Wilders. Hij stapte in 2012 uit de partij. Hij noemde de islam-standpunten van de PVV toen al onrealistisch:

Wilders benadrukte in Nieuwsuur het liefst in een meerderheidscoalitie te willen regeren met centrumrechtse partijen. Hij noemde de BBB, VVD, JA21 en NSC als voorkeurspartners, "al zal ik Pieter Omtzigt nog wel moeten overtuigen".

Voor de VVD en NSC zijn de anti-rechtsstatelijke standpunten van de PVV een barrière om met die partij te regeren. Op de vraag of Wilders bereid is die punten te parkeren, zegt hij: "Dat zijn niet mijn woorden, maar dat u er heel ver naast zit, kan ik niet zeggen."

We vroegen PVV-leider Wilders ook naar zijn kijk op de oorlog tussen Rusland en Oekraïne en over meebesturen in de provincie Flevoland. Bekijk hier het hele gesprek:

In de Tweede Kamer wordt door bepaalde partijen kritisch gereageerd op het kabinetsbesluit om de krimp van Schiphol op de korte termijn stil te leggen . Het kabinet wilde met die krimp volgend jaar al bereiken dat Schiphol meer aan de geluidsnormen zou gaan voldoen.

"Zondag gingen 85.000 mensen de straat op om te eisen dat de politiek de klimaatcrisis bestrijdt. Vandaag dit bericht. Totaal toondoof," zegt lijsttrekker Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren. Zij wil een halvering van de luchtvaart. "Geef omwonenden en de rest van Nederland een gezonde toekomst!"

Minister Harbers van Infrastructuur zegt dat er nu eenmaal veel belangen rondom Schiphol spelen waarmee het kabinet rekening moet houden. "De rechter in Nederland vond de krimp volgend jaar toelaatbaar , maar de Europese Commissie zegt nu dat we eerst de internationale procedure moeten doorlopen voordat het aantal vluchten naar beneden kan."

Ook GroenLinks-PvdA is het niet eens met het besluit. Die partij vindt dat het kabinet zwicht voor de commerciële belangen van de luchtvaartsector. "Door te buigen voor commerciële druk stelt de regering die belangen boven de gezondheid en het welzijn van omwonenden", zegt Kamerlid Habtamu de Hoop.

Harbers ontkent dat het besluit is gevallen omdat de Verenigde Staten hebben gedreigd om vluchten van KLM niet meer toe te laten in Amerika.

Harbers: "Zo ver is het niet gekomen. De VS hebben wel een eerste stap aangekondigd die KLM zou kunnen raken. Maar toen de EU aangaf dat zij ook van oordeel zijn dat het niet kan zoals wij wilden, hebben we besloten het krimpplan voor de korte termijn stop te zetten."

Jan Boomhouwer, bestuurslid van de stichting Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder (RBV) vindt de "powerplay" uit de VS schandalig. "Omwonenden worden hier fors op achterstand gezet, het effect op hen is desastreus", zegt hij tegen de NOS.

Volgens hem kan dit alleen gebeuren als er flink "gemopperd" is vanuit de EU en de VS. Boomhouwer: "De inkt van het besluit was allang droog en zelfs dan nog wordt de zaak teruggedraaid."

Minister Harbers werkt aan een permanente oplossing voor minder vluchten, die internationaal wel juridisch houdbaar is. "We willen geen juridische averij oplopen en ik wil het niet weer tussentijds zien stranden", aldus Harbers.

Tot die tijd wordt het teveel aan vluchten en lawaai gedoogd. Wel heeft KLM beloofd de vluchten tussen 00.00 uur en 06.00 uur te verplaatsen naar andere momenten en in de nacht hun allerstilste vliegtuigen aan te bieden.

Actiegroep Greenpeace houdt het kabinet aan zijn belofte voor de lange termijn en noemt het besluit van vandaag stuitend. Maar de kiezer heeft ook nog een stem in dit verhaal, zegt Greenpeace. "De nieuwe regering zal hard aan de slag moeten om burgers boven de luchtvaartindustrie te plaatsen. Daar kan de kiezer zich volgende week over uitspreken."

De toekomst van Schiphol komt ook terug in de klimaathoofdstukken van de verkiezingsprogramma's. Wat de verschillende partijen willen, zet Nieuwsuur op een rij in deze video:

Een initiatiefwet van PvdA en ChristenUnie om tijdelijke huurcontracten zo veel mogelijk tegen te gaan, is ook aangenomen in de Eerste Kamer. Daarmee worden vaste huurcontracten voor onbepaalde tijd weer de norm, om de rechten van huurders beter te beschermen. Wel blijven er uitzonderingen mogelijk.

Het bleef lang onzeker of er wel voldoende senatoren voor de wet van de Tweede Kamerleden Nijboer (PvdA) en Grinwis (CU) zouden stemmen. De BBB, met zestien zetels de grootste fractie in de Eerste Kamer, trok onlangs plotseling de steun voor het voorstel in. Volgens die partij moeten verhuurders en huurders vooral onderling afspraken maken over de lengte van een contract.

Ook het CDA twijfelde, maar stemde vandaag toch voor. Dat gebeurde nadat de hele Eerste Kamer een motie van het CDA had gesteund om de mogelijkheden voor verhuur van kamers door een hospita te verruimen. De christendemocraten waren bang dat de afschaffing van de tijdelijke huurcontracten een belemmering zou gaan vormen voor hospitaverhuur.

Met de steun van het CDA haalde het wetsvoorstel het: 44 van de 75 senatoren stemden voor. BBB, VVD, JA21 en FvD stemden tegen. Zij vrezen dat door de wet nog minder particulieren hun woningen willen gaan verhuren.

In 2016 werden de mogelijkheden voor tijdelijke verhuur nog verruimd, maar dat leidde niet tot meer particulier aanbod op de markt zoals de verwachting was. Tegelijkertijd ondervinden veel huurders er juist stress en onzekerheid van, omdat ze na een tijdelijk contract van twee jaar weer op straat kunnen belanden of geconfronteerd worden met een huurverhoging.

De betere huurbescherming gaat gelden voor nieuwe huurcontracten. Bestaande tijdelijke contracten mogen blijven bestaan.

Er komen ook uitzonderingen. Zo mogen verhuurders de huur opzeggen als ze naaste familie in de woning willen laten wonen of als ze er na een verblijf in het buitenland zelf weer willen gaan wonen. Ook tijdelijke verhuur aan studenten blijft mogelijk.

Of in hem een toekomstig Minister voor Sport schuilt? Gert-Jan Liefers zucht een paar keer diep als hem de vraag wordt gesteld, om op die manier stiekem wat extra bedenktijd te kopen.

Als er één kandidaat-Kamerlid is dat op basis van zijn curriculum vitae voor zo'n functie in aanmerking zou komen, dan is het wel de nummer vier op de lijst van de PartijvdSport.

Twee decennia lang was de 45-jarige oud-atleet houder van het Nederlands record op de 1.500 meter. Dit jaar werd zijn 3.32,89 uit de boeken gelopen door het aanstormende talent Niels Laros. Maar Liefers staat misschien ook wel op een kruispunt in zijn leven.

Ja, klinkt het uiteindelijk, hij zou best minister willen worden. Althans, onder één strikte voorwaarde. "Zolang ik op die positie weg kan blijven van het opportunisme, tenminste. Want opportunisme creëert alleen maar wantrouwen."

Niet dat Liefers zich iets meer dan een week voor de Tweede Kamerverkiezingen bij voorbaat rijk rekent. Hij kent zijn zeer bescheiden plek in het politieke landschap. Niet alleen is zijn PartijvdSport allesbehalve zeker van een Kamerzetel. Hij heeft ook nog eens drie personen (geen oud-topsporters) voor zich op de kandidatenlijst. "Als voormalig topsporter weet ik wat een vierde plaats waard is."

Liefers kent de positie van zijn partij: "Het zou al supergaaf zijn wanneer we één zetel behalen."

In 2014 speelde Liefers met de gedachte om een politieke partij op te richten met sport als uitgangspunt van het programma. Hij gooide links en rechts een balletje op, kwam erachter dat de PartijvdSport al bestond en sloot zich daar vervolgens bij aan.

Liefers: "Als topsporter ben je gewend te denken in oplossingen in plaats van problemen. Grenzen zijn er om te doorbreken, niet om tegenaan te lopen."

Liefers: "Ik geloof daarnaast in sport als verbindende factor. Dat geldt niet alleen voor ons land, maar voor de gehele wereld. De sportgedachte kan veel betekenen voor de mensheid."

Waar die instelling toe kan leiden? In de wereldpolitiek is daarvan een duidelijk voorbeeld zichtbaar, al is Liefers de eerste om te erkennen dat dit niet voor zijn opvatting pleit.

"Vladimir Poetin is een product van zijn opvoeding. En hij is en blijft een judoka. Een man die onder geen enkele voorwaarde een nederlaag zal accepteren. Hij gaat door. Tot het bittere einde."

Het laat in Liefers' optiek onverlet dat sport de politiek veel goeds kan brengen. In Nederland, vooral. "Het probleem in ons land is dat de politici die de touwtjes in handen hebben aan de cognitieve kant zijn opgevoed. De voordelen van bewegen worden in ons land nauwelijks onderkend. Terwijl sport zo veel meer is dan alleen maar een beetje fysiek bezig zijn."

Waar het onder de Haagse kaasstolp aan ontbreekt zijn, zoals hij het noemt, spitsen met een neusje voor zowel de bal als het doel. "Scoren is een combinatie van cognitief en fysiek op het hoogste niveau acteren. Het een kan niet zonder het ander."

"Wetenschappelijk is aangetoond dat mensen die dagelijks bewegen tot veel betere oplossingen komen dan mensen die niet of nauwelijks uit hun stoel komen. Als we vasthouden aan de macht van mensen die zijn opgegroeid met het cognitieve, komen we geen stap verder."

Dat Nederland geen volwaardige minister van Sport heeft, toont volgens Liefers aan dat sport niet serieus wordt genomen. "Alleen wanneer de verkiezingen voor de deur staan, heeft de politiek interesse. Dan wordt de sport misbruikt door de politieke partijen."

"Ineens wil Dilan Yesilgöz op de foto met Rico Verhoeven om zichzelf te profileren. Ik snap dat hij daar achteraf vraagtekens bij heeft. Waarom? Vermoedelijk omdat hij er hetzelfde over denkt als ik."

Het wordt tijd, zegt Liefers, dat de Nederlandse politiek daadwerkelijk in actie komt. Dat dopinggebruik een plekje in het wetboek van strafrecht krijgt, bij wijze van preventieve maatregel. Dat jongeren tot 21 jaar een budget tegemoet kunnen zien om zich aan te sluiten bij een sportclub. Dat kinderen op de basisschool, net als in Groot-Brittannië, de dag beginnen met een Daily Mile, een fikse wandeling van ruim anderhalve kilometer alvorens ze de klas betreden.

Het zijn ingrepen die eigenlijk indruisen tegen zijn opvattingen. "Ik ben altijd liberaal geweest. De praktijk leert alleen dat je op gebied van sport en bewegen niet alles bij de mensen zelf kunt neerleggen."

D66-lijsttrekker Rob Jetten is kritisch op partijgenoten die tijdens of na hun politieke baan in de fossiele energiesector gaan werken. "Ik begrijp niet waarom mensen voor dit soort banen kiezen", zegt hij in Nieuwsuur. "Ik zou vooral wat anders gaan doen."

Verschillende D66'ers zijn de afgelopen tijd actief voor Element NL, de belangenvereniging van olie- en gasbedrijven. Menno Snel, voormalig D66-staatssecretaris van Financiën, was er tot voor kort bijvoorbeeld voorzitter.

Vanuit die functie pleitte hij ervoor om belastingen voor gasbedrijven tegen te houden. Snel is bovendien voorzitter van het wetenschappelijk bureau van D66.

Jetten is kritisch op dit soort carrièrekeuzes. "Individuen mogen zelf bepalen waar ze werken. Maar ik snap dat je wenkbrauwen hiervan fronsen. Het lijkt me ontzettend saai om na een mooie politieke carrière voor zo'n branchevereniging te gaan werken. Ik hoop dat als je daar al werkt, je er alles aan doet om het van binnenuit te vergroenen."

Over Snels dubbelrol zegt hij: "Je moet zorgen dat het goed gescheiden blijft."

Verder zouden huidige kabinetsleden "volledig openbaar" moeten zijn over contacten met lobby- en belanggroepen, vindt Jetten. Maar juist hierop is Nederland de afgelopen tijd aangesproken door de Europese anti-corruptiewaakhond Greco. Die merkt op dat Nederland niet genoeg doet om de transparantie te vergroten als het gaat over de invloed van lobbyisten op overheidsbeleid.

Nederland heeft nog altijd geen lobbyregister, ondanks een aangenomen Kamermotie die daarom vroeg in 2021. In zo'n register maken politici openbaar met welke lobbyisten ze spreken.

D66 stemde aanvankelijk vóór die motie. Maar het kabinet - waar D66 aan deelnam - schoof de invoering van het register vervolgens voor zich uit. Ook stemde de partij tégen toen Kamerleden Pieter Omtzigt en Laurens Dassen zelf besloten om alvast met een plan te komen. Nu zegt Jetten "zeer groot voorstander" te zijn van het register.

Jetten: "Dat was (destijds, red.) een voorstel dat wij niet goed genoeg vonden. Daarom hebben wij gezegd tegen de minister: kom nou met een uitgewerkt plan." Het demissionaire kabinet is echter nog niet met zo'n voorstel gekomen, ze wil eerst een evaluatie.

D66 kreeg samen met GroenLinks wél voor elkaar dat de Wet open overheid (WOO) werd ingevoerd, een vernieuwing van de WOB. De nieuwe wet moet burgers en journalisten makkelijker toegang geven tot overheidsdocumenten. Bovendien kwam er een speciaal adviescollege (ACOI) dat onder meer adviseert als burgers en overheid in conflict komen over informatie die niet wordt vrijgeven.

Maar het vorige kabinet, waar D66-ministers deel van uitmaakten, stond tijdens de coronacrisis toe dat het ministerie van Volksgezondheid de WOO opzijschoof. Er werden geen stukken meer verstrekt of veel te laat. Volgens Jetten was dit een uitzondering. "Duizenden ambtenaren zijn daar heel veel tijd mee kwijt. Ze kunnen het niet bijbenen op het ministerie omdat er zoveel informatieverzoeken zijn."

Het ACOI veroordeelde de handelwijze van zorgminister Ernst Kuipers (D66). Maar hij legde dat advies vervolgens naast zich neer.

De informatieverstrekking vanuit de overheid is nog steeds niet op orde, zeggen twee onderzoeksjournalisten van Follow the Money:

Eerder dit jaar verzocht Kamerlid Omtzigt de regering in een motie om rechterlijke uitspraken over het opvolgen van WOO-verzoeken na te komen. D66 stemde tegen.

Jetten zegt die motie niet te kennen, maar vindt dat "ministers en ministeries zich eraan moeten houden als de rechter je op de vingers tikt". Hij pleit voor een nieuwe wet die verder gaat dan de WOO. "Mijn ideaalwereld zou zijn dat alle overheidsinformatie standaard beschikbaar is."

Kijk hieronder het hele interview met Jetten in Nieuwsuur:

Nederland onderzoekt hoe zieke en gewonde kinderen uit Gaza naar Nederland kunnen worden gehaald om hier "goede zorg en opvang" te krijgen. Dat heeft demissionair minister van Buitenlandse Zaken Bruins Slot gezegd na een ontmoeting met haar EU-ambtgenoten in Brussel.

Het is nog onduidelijk om hoeveel kinderen het zou kunnen gaan. Andere EU-landen hebben soortgelijke plannen. Langs diplomatieke weg wordt, via andere landen, afstemming gezocht.

Volgens Bruins Slot moet het eventueel ophalen van kinderen in goede samenwerking gaan met hulporganisaties als bijvoorbeeld het Rode Kruis en Artsen zonder Grenzen.

Bruins Slot zei dat nog niet duidelijk is om hoeveel kinderen het gaat:

Demissionair minister Kuipers van Volksgezondheid zei op X dat Nederland bereid is kinderen op te vangen als zo'n verzoek er komt. Op dit moment ligt dat er nog niet.

Als het zover komt, gaat het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten kijken welke ziekenhuizen plaats hebben om deze kinderen op te vangen.

De VN-organisatie Unicef zegt in een update dat door de oorlog in Gaza meer dan 4000 kinderen zijn omgekomen en 6800 kinderen gewond zijn geraakt.

In de ziekenhuizen in Gaza die nog open zijn is een gebrek aan alles om slachtoffers te helpen.

Egypte speelt een belangrijke rol bij de levering van noodhulp aan de inwoners van Gaza. Kuipers heeft vorige week bij zijn Egyptische ambtgenoot aangegeven dat Nederland klaarstaat om aanvullende hulp te leveren.

De middelen waar volgens Egypte de meeste behoefte aan is, zoals materialen voor traumachirurgie, heeft de Nederlandse overheid niet zelf op voorraad.

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport onderzoekt of ze elders in Nederland wel te vinden zijn. Ook andere Europese landen kijken of zij materialen hebben die Egypte nodig heeft.

Podcast De Dag heet deze dagen De Verkiezingsdag. Iedere dag spreken we met (ervarings)deskundigen over één factor van betekenis voor de uitkomst van verkiezingen. Eerder deze week ging het al over de lijsttrekker en het thuisfront, vandaag is de beurt aan: de achterban.

Gabrielle Heine is al van jongs af aan met politiek omgeven, haar moeder was raadslid voor het CDA in Heerlen. En dus was voor haar duidelijk: ik wil me ook bij het CDA aansluiten. Maar de partij heeft roerige jaren achter de rug. Hoe maak je dat vanaf de zijlijn mee? En hoe houd je dan energie over om nu in de campagne weer enthousiast flyers uit te delen?

En wat is eigenlijk 'de achterban'? Josje den Ridder is politicoloog bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en onderzocht de aanhangers van politieke partijen. De kritiek vanuit de achterban lijkt partijen regelmatig in de weg te zitten, maar de leden vormen ook een belangrijke en goedwerkende antenne die van pas komt in verkiezingstijd.

Reageren? Mail dedag@nos.nl

Deze aflevering van De Verkiezingsdag kun je hier beluisteren. Bevalt het? Vergeet je dan niet te abonneren.

Onze podcasts:

De Dag : elke werkdag twintig minuten verdieping bij één onderwerp uit het nieuws.

Met het Oog op Morgen : elke dag een overzicht van het nieuws, een blik in de ochtendkranten en het betere journalistieke interview.

Het Beste uit het Oog : iedere zaterdag selecteert de redactie van Met het Oog op Morgen de mooiste gesprekken van de afgelopen week.

De Stemming van Vullings en Van der Wulp : elke vrijdag een nieuwe aflevering waarin de politieke week wordt doorgenomen. Gemaakt door NOS en EenVandaag.

Lang verhaal kort : elke werkdag rond vijven één onderwerp, in 5 minuten. NOS op 3 vertelt je wat je moet weten over een actueel onderwerp om het nieuws erover beter te kunnen volgen.

Komende woensdag komt voor de laatste keer STAP-budget vrij voor scholing en cursussen. Net als bij de vorige ronde is er 10 miljoen euro beschikbaar voor door het ministerie van Onderwijs erkende opleidingen.

Per 1 januari houdt de regeling op te bestaan. Met het schrappen ervan bespaart het demissionaire kabinet zo'n 200 miljoen euro. STAP kwam in de plaats van het aftrekken van studiekosten van de belasting. Dat was minder toegankelijk voor mensen met een lager inkomen, omdat zij de kosten van de opleiding niet altijd zelf konden voorschieten.

Van de regeling werd veel gebruikgemaakt. Regelmatig ontstond er een enorme wachtrij als het loket om 10.00 uur openging en was binnen een paar uur het geld op. Opleiders en het UWV zijn het er niet mee eens dat de regeling wordt opgeheven.

Maar het STAP-budget was ook veel negatief in het nieuws. Zo werd de regeling misbruikt door opleiders die cursussen aanboden over bijvoorbeeld snel rijk worden en wandelcoaching. Ook gooiden aanbieders hun lesgeld flink omhoog nadat het STAP-budget was ingevoerd.

Van het gereserveerde STAP-geld is nog 73 miljoen euro over. Begin 2024 maakt het kabinet bekend hoe dat geld besteed gaat worden.

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen interviewt Nieuwsuur de lijsttrekkers van de veertien grootste politieke partijen. In deze speciale verkiezingsuitzendingen ontleden we de partijen aan de hand van hun verkiezingsprogramma's en stemgedrag. Kiezers uit eigen kring komen aan bod met verwachtingen, ambities en kritiek.

Vanavond staat de hele uitzending in het teken van D66. Lijsttrekker Rob Jetten is te gast.

De lijsttrekkers van VVD, D66, PVV, SP, Partij voor de Dieren en BBB zijn het erover eens dat de woningnood aangepakt moet worden en dat overbelaste mantelzorgers en mensen met een krappe beurs veel beter geholpen moeten worden. Maar over de beste aanpak van deze problemen lopen de meningen sterk uiteen.

Dit werd duidelijk bij het tweede RTL-verkiezingsdebat, gehouden in een hotel in Amsterdam. Voor het programma hadden de lijsttrekkers van Nieuw Sociaal Contract en GroenLinks-PvdA, Omtzigt en Timmermans, afgezegd. De zes lijsttrekkers die wel aanwezig waren kregen vragen van een aantal gasten uit het publiek over wonen, zorg en de portemonnee.

Bij het eerste thema, de woningnood, zeiden alle partijen dat er meer gebouwd moest worden. D66 ziet de oplossing met name in slimmer en hoger bouwen en in iedere stad of dorp "een straatje erbij". De PVV zei dat er vooral minder migranten toegelaten moeten worden.

BBB heeft de hoop gevestigd op het beter gebruiken van de bestaande woningvoorraad, bijvoorbeeld door kantoren om te bouwen. De VVD denkt dat het schrappen van vertragende regels kan helpen en zowel de SP als de Partij voor de Dieren wil dat de overheid veel harder ingrijpt en de woningbouw niet meer aan de vrije markt overlaat.

Bij het thema zorg kwam een vrouw aan het woord die haar dementerende moeder verzorgt. Deze mantelzorg is zwaar en alle aanwezige partijen begrepen haar oproep tot hulp en een goed onderkomen in een verzorgingshuis in de buurt. De PVV, SP en BBB spraken er schande van dat er op de verzorgingshuizen is bezuinigd en willen die zo snel mogelijk terug. Een plan van de SP voor een zorgbuurthuis werd positief ontvangen.

VVD-leider Yesilgöz probeerde duidelijk te maken dat er de komende jaren te weinig personeel is om de door de vergrijzing groeiende zorgvraag op te vangen. Haar partij heeft de hoop gevestigd om "slimme technieken", dat zijn technische ondersteuningen om te zorgen dat ouderen langer thuis kunnen wonen. BBB gelooft niet echt in deze "robotisering".

Kijk hier naar een aantal fragmenten uit het debat:

Bij het laatste thema kwamen de ouders van een gezin aan het woord, die net te veel verdienen om allerlei ondersteunende toeslagen te krijgen, maar wel moeite hebben om de eindjes aan elkaar te knopen. Ook hier waren de zes lijsttrekkers eensgezind dat er iets aan deze situatie gedaan moest worden.

De VVD wil de belastingen verlagen, waardoor er netto meer overblijft. "De middeninkomens zitten in de knel", aldus Yesilgöz. BBB heeft een plan om te kijken of er over de eerste 30.000 euro geen premie of belasting betaald hoeft te worden. "Maar het is nog maar een idee", voegde Van der Plas eraan toe.

BBB, maar ook SP, wil mensen extra helpen bijvoorbeeld door de staatsschuld op te laten lopen. Zowel BBB als de SP heeft het partijprogramma niet door laten rekenen door het Centraal Planbureau, dus is niet duidelijk wat het effect van de voorgestelde plannen is. "Gratis bier dus", wierp Jetten Marijnissen voor.

Na afloop keken de lijsttrekkers tevreden terug op het debat. De twee afgemelde lijsttrekkers Omtzigt en Timmermans had niemand gemist.

Het isoleren van huizen staat hoog op de politieke agenda en is in de meeste verkiezingsprogramma's terug te vinden. Daarbij gaat het partijen niet alleen om het besparen van energie voor het klimaat.

Het is vooral de bedoeling dat burgers hun geld aan boodschappen uit kunnen geven in plaats van aan het energiebedrijf, zo is in de programma's te lezen.

Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt vindt dat mensen in een slecht geïsoleerd huurhuis korting moeten krijgen op de huur. Daar kunnen GroenLinks-PvdA en VVD zich ook in vinden.

De VVD vindt daarbij dat mensen die in een slecht geïsoleerd huurhuis wonen dat bij de gemeente moeten kunnen melden. Die kan dan verhuurders verplichten om de huur te verlagen tot er isolatiemaatregelen zijn genomen.

GroenLinks-PvdA wil een isolatie-offensief voor alle huizen, met voorrang voor de lage en middeninkomens. Mensen die zelf hun huis willen isoleren moeten korting krijgen op materialen.

De ChristenUnie wil 200 miljoen euro voor een Nationaal Isolatie Programma. D66 en Volt spreken van een Nationaal isolatieoffensief en een Nationaal isolatieplan met verschillende subsidiemogelijkheden.

Het CDA denkt juist dat een gemeentelijke aanpak effectiever is, wijk voor wijk met voorrang voor kwetsbare wijken. De PvdD wil de subsidies op natuurinclusieve isolatie verhogen. Bij1 wil in 2030 alle slecht geïsoleerde huurwoningen van de huurmarkt weren.

Bij de doorrekeningen van de verkiezingsprogramma's door het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving komen meer details aan het licht. ChristenUnie, D66 en GL-PvdA reserveren extra geld voor de inzet van 'fixbrigades', die kleine energiebesparende maatregelen in je huis komen aanbrengen.

VVD en Volt willen vanaf 2030 in de huursector minimaal energielabel D, D66 een jaar eerder. De ChristenUnie scherpt dit aan naar label C en GroenLinks-PvdA naar de nog iets strengere isolatiestandaard. Voor de koopsector wil de ChristenUnie een verbod op labels F en G voor 2030. Volt wil voor alle gebouwen, inclusief koopwoningen, verplicht HR++(+) glas in 2030.

NSC vindt dat het isoleren van huurwoningen moet worden bekostigd uit de opbrengst van de nationale veiling van CO2-rechten.

Meer naar de rechterkant wil bijvoorbeeld JA21 investeren in isolatie, in eerste instantie bij nieuwbouwwoningen. De lagere inkomensgroepen met vaak slecht geïsoleerde huizen wil de partij ook 'een handje helpen' zegt lijsttrekker Joost Eerdmans, "maar we moeten oppassen met de groene grabbelton van links waar iedereen uit blijft graaien."

De PVV rept in het verkiezingsprogramma helemaal niet over isolatie. "Geen miljardenverspilling aan zinloze klimaathobby's", is de strekking van het hoofdstuk over klimaat en energie. De partij van Wilders wil mensen vooral helpen door de energiebelasting en de btw op energie te verlagen.

Volgens D66-lijsttrekker Rob Jetten is het extra geld voor isolatiemaatregelen keihard nodig. "Ik zou tegen mensen zeggen: trap niet in de klimaat-kletspraat van een aantal rechtsconservatieve partijen want dan gaan we de komende jaren alleen maar vertragen in deze aanpak."

Terwijl de bombardementen op de Gazastrook doorgaan, en de ogen de afgelopen dagen vooral gericht zijn op het Al-Shifa-ziekenhuis in het Noorden van Gaza, wordt de roep om een staakt-het-vuren steeds groter.

Ook wordt de druk opgevoerd op Israël om gevechtspauzes in te lassen. Netanyahu benadrukte vandaag nogmaals dat een staakt-het-vuren alleen een optie is als alle 239 gijzelaars die nog vastzitten in Gaza worden vrijgelaten.

Vanavond te gast in de studio is Bart Wallet, hoogleraar Joodse Studies.

Vroeg of laat komt er een moment dat de oorlog in Gaza is afgelopen, maar hoe dan verder? Hoe kan er eindelijk duurzame vrede worden bereikt? Hoe realistisch is een tweestatenoplossing en wat is daarvoor nodig? Of zijn er andere alternatieven die acceptabel zijn voor zowel de Palestijnen als de Israëli's? Zoals een één staat-oplossing oplossing, een confederatie, annexatie of toch het handhaven van de status quo?

We praten erover met de Palestijnse Jonathan Kuttabb en de Israëlische Gilead Sher.

Het is erop of eronder voor een paar kleine partijen die nu in de Tweede Kamer zitten, zoals BIJ1 en BVNL. Of een partij die er even in zat en weer terug hoopt te komen, zoals 50Plus. In de peilingen staan deze partijen op 0 tot 1 zetel.

Daarom wordt er tijdens de campagne nog van alles uit de kast getrokken om de kiezer hun kant op te krijgen.

Waarvoor staat Pieter Omtzigt? Zelfs na de presentatie van zijn verkiezingsprogramma hangt die vraag nog in de lucht. Zijn belangrijkste tegenstanders bij de Tweede Kamerverkiezingen verwijten hem besluiteloosheid.

Omtzigts allereerste prioriteit, daarentegen, was al ver voor de oprichting van zijn partij Nieuw Sociaal Contract (NSC) bekend: een beter bestuur. Maar juist over zijn belangrijkste voorstel, de oprichting van een constitutioneel hof, klinkt nu kritiek.

In zo'n nieuw opgetuigd hof zouden gekozen rechters onder meer nieuwe wetten aan de grondwet kunnen toetsen. Als zij oordelen dat een wet grondrechten schendt, kunnen ze die onverbindend verklaren. Dan 'geldt' de wet niet meer.

Volgens Omtzigt is het "een totale anomalie" dat zo'n hof nog niet bestaat, zegt hij in Nieuwsuur. "De grondwet is de enige wet waarmee je niet naar de rechter kunt."

Maar er kleven ook nadelen aan een constitutioneel hof, volgens critici. "De democratisch gelegitimeerde wetgever heeft dan niet meer het laatste woord", zegt staatsrechtpromovendus Ursus Eijkelenberg.

Eijkelenberg is teleurgesteld dat Omtzigt de nadelen niet benoemt:

Ook hoogleraren staatsrecht die Nieuwsuur spreekt zijn kritisch over de toegevoegde waarde van een nieuw hof. Ze wijzen op het risico dat het hof politiek beïnvloed raakt en niet meer volledig onafhankelijk is.

Recent onderzoek van de Universiteit van Maastricht laat zien dat dit inderdaad gebeurde in België, Duitsland en Frankrijk toen daar een constitutioneel hof werd opgericht. Deze hoven gingen zich over meer zaken uitspreken dan eigenlijk de bedoeling was. Mede daarom pleiten CDA, GL-PvdA, BBB en D66 ervoor om een grondwettelijke toets bij álle rechters neer te leggen, en niet te centreren in één hof.

Omtzigt weerspreekt de nadelen niet, maar denkt dat met bepaalde voorwaarden, zoals een beperkte zittingsduur van de rechters, te voorkomen is dat zij te veel op de stoel van de wetgever gaat zitten. "En als je wil dat een rechter over de Tweede Kamer heen kan, wil je niet dat dat de kantonrechter in Schiedam is. Dan wil je dat dat een speciaal constitutioneel hof is.

Op andere thema's krijgt Omtzigt het verwijt geen duidelijk keuzes te maken, terwijl hij zelf meer eerlijkheid en transparantie van de politiek verwacht. "We hebben in no time dit verkiezingsprogramma geschreven, dat betekent dat er ook dingen niet in staan", erkent hij.

Tegelijkertijd zegt hij bewust voorzichtig te zijn met het doen van beloftes over bijvoorbeeld het minimumloon en belastingverlagingen. "Sterker nog, op een aantal punten zeggen we in ons verkiezingsprogramma: dat zullen we niet doen. Bij ons wordt de kinderopvang niet gratis omdat we weten dat we dat niet kunnen betalen en omdat we weten dat er nu al een tekort aan kinderopvangplaatsen is."

Op veel punten vertoont het partijprogramma van NSC overeenkomsten met het CDA, zijn oude partij. Omtzigt spreekt kiezers aan over het hele politieke spectrum en zelf zegt hij niet links en niet rechts te zijn.

Maar op een aantal levensbeschouwelijke kwesties lijkt Omtzigt de conservatieve kant op te hellen. Zo stemde hij in 2022 tegen een motie om te onderzoeken welke wetswijzigingen nodig zijn om meerouderschap juridisch mogelijk te maken. Het CDA stemde daar vóór. "Misschien ben ik iets behoudender", erkent hij.

Nog altijd is Omtzigt sceptisch over meerouderschap. "Vanuit het kind geredeneerd is het logisch om maar twee ouders te hebben", zegt hij.

Dat terwijl al in 2016 een staatscommissie concludeerde dat kinderen, onder voorwaarden, maximaal vier juridische ouders moeten kunnen hebben. Wanneer bijvoorbeeld twee lhbti-stellen ervoor kiezen samen kinderen te krijgen, leidt dat nu vaak nog tot praktische problemen. "De huidige juridische situatie kan goede zorg voor kinderen in de weg staan", schreef de commissie.

Experts uit die commissie die Nieuwsuur spreekt, staan nog steeds achter die conclusie. Maar Omtzigt zegt problemen te verwachten, bijvoorbeeld met het uitkeren van toeslagen, als de overheid meerouderschap toestaat.

Verder zegt Omtzigt in zijn verkiezingsprogramma abortus en euthanasie niet te willen inperken. Maar in 2022 stemde hij nog tegen een initiatiefwet om de verplichte bedenktijd voor vrouwen die een abortus willen af te schaffen. "Ik vind abortus niet een normale medische behandeling en ik vond die bedenktijd een evenwichtig iets om na te denken of je dat wel wil. Die is afgeschaft door een Kamermeerderheid, en ik wil dat niet terugdraaien."

Over andere medisch-ethische kwesties waarover de Tweede Kamer ooit mogelijk gaat stemmen, zegt Omtzigt zijn toekomstige fractieleden vrij te laten hun "geweten" te volgen. "We hebben de afspraak gemaakt dat we daar iets relaxter in zitten dan andere politieke partijen."

Kijk hier het hele interview terug, waarin Omtzigt onder meer zegt open te staan voor een premier die nu niet op een kandidatenlijst staat: