Deze week is het nieuwe televisieseizoen van start gegaan en daarbij valt één ding op: aan praatprogramma's heeft tv-kijkend Nederland geen gebrek. Met de verkiezingen in aantocht roept dat de vraag op: welke invloed hebben talkshows op onze politieke opvattingen en ons wereldbeeld?

Met het programma Voor de Vuist Weg maakte Nederland in 1963 voor het eerst kennis met het praatprogramma. Presentator Willem Duys - ook wel de 'Godfather' van de Nederlandse talkshow - trok op de hoogtijdagen 8,5 miljoen kijkers.

Het zijn cijfers waar programmamakers van nu alleen maar van kunnen dromen, maar toch hebben deze programma's ook vandaag de dag nog veel invloed en bereik, zegt Mariken van der Velden, universitair hoofddocent politieke communicatie aan de Vrije Universiteit. Zij doet onderzoek naar de wisselwerking tussen media en politiek.

"Talkshows zijn enorm belangrijk, zeker voor de politieke meningsvorming. Ze hebben altijd gediend als megafoon voor onderwerpen die de samenleving vervolgens overneemt. Ofwel direct op televisie, of via fragmenten op een online kanaal."

Van Sonja op Maandag tot De Wereld Draait Door en van Barend & van Dorp tot Op1: in de afgelopen decennia zijn tientallen talkshows de revue gepasseerd. Ook vandaag is er veel te kiezen. Bij de publieke omroep begon deze week onder meer het nieuwe seizoen van Eva Jineks programma Eva en trapten Jeroen Pauw en Tim de Wit hun nieuwe talkshow Pauw & De Wit af. Bij RTL startte het nieuwe praatprogramma RTL Tonight en bij SBS kunnen kijkers dagelijks inschakelen voor Vandaag Inside en Nieuws van de Dag.

Politieke informatie

Met name voor mensen die op zoek zijn naar politieke informatie zijn dit soort programma's nog altijd een belangrijke constante, zegt onderzoeker Van der Velden. En wat in die programma's wordt besproken, heeft invloed op wat mensen denken. "Onderzoek vanaf de jaren 70 laat zien dat wat in de media komt, na korte tijd, zeker bij herhaling, in de hoofden komt van mensen."

In zijn tijd als fractievoorzitter van de ChristenUnie schoof Gert-Jan Segers regelmatig aan bij praatprogramma's. Volgens hem is de talkshowtafel een plek waar je als politicus je verhaal móet vertellen. "Want daar vindt meningsvorming plaats. Het is eigenlijk als aanschuiven bij een kraampje op het marktplein."

De oud-politicus ziet wel een verschil met talkshows van vroeger en nu. "Pauw & Witteman was vroeger hét praatprogramma met veel verschillende opvattingen waar veel verschillende mensen naar keken. Nu is het meer verzuild."

Onderzoeker Van der Velden beaamt dat er door het grote aanbod meer ideologische verscheidenheid is. "Dat is op zich niet slecht, maar je ziet ook dat mensen geen gebruikmaken van die verscheidenheid. Ze hebben de kans om alleen hun eigen gelijk op tv bevestigd te zien en verliezen daarmee andere perspectieven uit het oog."

Marc Veeningen, hoofdredacteur van nieuws- en praatprogramma Nieuws van de Dag, ziet dat in de loop der jaren feiten ondergeschikt zijn geraakt aan meningen aan de talkshowtafel. "Het is de bedoeling dat iedereen aan tafel zich met het gesprek bemoeit. Als het bijvoorbeeld over onderwijs gaat, zit er vaak één gast aan tafel met expertise, maar net als in het echte leven is het interessant om daar ook andere mensen over te horen."

Vorige maand verlieten Nieuws van de Dag-presentatoren Malou Petter en Art Rooijakkers het praatprogramma. Petter zei dat Nieuws van de Dag "niet matchte" met haar "journalistieke waarden" en Rooijakkers zei zich niet thuis te voelen bij de steeds sterkere focus op opinie.

Hoofdredacteur Veeningen bestrijdt dat zijn programma wordt gemaakt vanuit een rechtse invalshoek. "Dat zie je ook aan de verschillende gasten die komen en de onderwerpen die besproken worden. Er zit echt van alles."

Feiten en meningen

Het gevaar zit hem er volgens onderzoeker Van der Velden vooral in wanneer onwaarheden vrij spel krijgen aan de talkshowtafel. Ook zij ziet een verschuiving: "Inmiddels zie je dat ook over feiten te twisten valt."

Ze ziet een belangrijke rol voor de talkshowhost. "Als een politicus een visie verkondigt die is gebaseerd op drijfzand, is het aan de journalist om kritische vragen te stellen. Dat gebeurt nu maar mondjesmaat."

Hoofdredacteur Veeningen zegt die verantwoordelijkheid te voelen, "maar meningen zijn vrij". "De verantwoordelijkheid van ons is juist om het maatschappelijke debat te faciliteren, niet om een moreel oordeel te hebben."

Het plan van demissionair landbouwminister Wiersma (BBB) om boeren zonder stikstofvergunning te helpen, kan op forse kritiek rekenen van andere politieke partijen. "Een lege huls", "knollen voor citroenen" en "een schijnoplossing", zo klonk het in de Tweede Kamer.

Het gaat om een plan dat de zogeheten PAS-melders moet helpen. Dat zijn boeren die buiten hun schuld geen vergunning hebben voor hun stikstofuitstoot. Omdat deze boerenbedrijven in feite illegaal zijn, kunnen zij hoge boetes krijgen of gedwongen worden te stoppen. De bedoeling was om hen voor 1 maart dit jaar te legaliseren, maar dat is niet gelukt. Daar is stikstofruimte voor nodig, maar de stikstofuitstoot is niet genoeg beperkt om die ruimte te vinden.

Minister Wiersma wil nu met een wetswijziging drie jaar langer de tijd nemen om voor deze PAS-melders een oplossing te vinden. Maar op dat plan kwam van onder meer de Raad van State grote kritiek. Want zolang Wiersma niet tegelijkertijd concrete maatregelen neemt om de stikstofuitstoot omlaag te brengen, is een oplossing voor PAS-melders voorlopig ook niet in zicht.

Ruim 2,6 miljard euro voor stikstof

Bronnen bevestigen dat het kabinet met Prinsjesdag 2,6 miljard extra wil vrijmaken voor het terugdringen van de stikstofuitstoot. De plannen konden tot nu toe op grote kritiek rekenen van kennisinstituten, omdat ze niet concreet, haalbaar en effectief genoeg zijn.

De Tweede Kamer wacht dan ook met smart op de uitwerking van de extra maatregelen, die het kabinet uiterlijk op Prinsjesdag zegt te presenteren. Maar het is allerminst zeker hoe concreet die worden, nu de machtspositie van BBB in het demissionaire kabinet zo groot is geworden. Achter de schermen is te horen dat stevige ingrepen aan een volgend kabinet worden gelaten.

'Oorverdovende kritiek'

De kans is dus groot dat PAS-melders ook met de wetswijziging van Wiersma nog niet van hun problemen af zijn. Milieuorganisaties voeren de druk op het kabinet op door procedures aan te spannen om provincies te dwingen in te grijpen bij boerenbedrijven. En dus zien Kamerleden de bui voor PAS-melders al hangen.

"De kritiek op dit voorstel is oorverdovend en unisono", zegt CU-Kamerlid Grinwis. "Dit gaat niet werken."

"Als je dingen belooft die je niet kan waarmaken, organiseer je wantrouwen, teleurstelling en dat mensen afhaken van de politiek", vindt Bromet van GroenLinks-PvdA. Ook VVD, PVV en NSC zijn kritisch.

Maar BBB-leider Van der Plas ziet geen andere optie dan de wetswijziging in te voeren en vraagt intussen de Kamer meer geduld te hebben. "Dit wetsvoorstel is geen wondermiddel, maar wel een levenslijn", vindt Van der Plas. "PAS-melders staan aan de afgrond. Zonder wet, vallen ze in die afgrond."

Dilemma bij partijen

Het plan van Wiersma zorgt bij veel partijen voor een dilemma. Voor een wet stemmen "die waardeloos zal blijken te zijn", zoals het geëmotioneerde CDA-Kamerlid Vedder zegt, is niet aantrekkelijk. Maar niks doen is richting de PAS-melders ook geen optie. Daardoor kan de wetswijziging, ondanks alle kritiek, mogelijk toch op een meerderheid kan rekenen.

De bedoeling was dat minister Wiersma deze middag haar plan verder zou toelichten, maar het debat liep flink uit en gaat volgende week verder. De Partij voor de Dieren heeft al aangekondigd dan een motie van wantrouwen in te dienen.

De voorgenomen bezuiniging van 110 miljoen euro op het openbaar vervoer in de regio's Amsterdam, Rotterdam en Den Haag is voorlopig van de baan. Bronnen in Den Haag melden dat dat is besloten in aanloop naar Prinsjesdag.

De korting zou volgend jaar ingaan, maar dat gaat dus niet door. Volgens de bronnen is de bezuiniging voor 2026 helemaal van de baan en voor het jaar daarna deels. Een deel van de 110 miljoen moet in 2027 worden betaald door de vervoerregio's zelf. Hoe groot dat deel is, is niet bekend.

Waar het demissionaire kabinet het geld vandaan haalt, is ook nog niet duidelijk. Voor de jaren vanaf 2028 is er nog geen oplossing bedacht.

110 seconden

De bezuiniging van 110 miljoen was een korting van 10 procent, vastgelegd in het regeerakkoord. Het jaarlijkse ov-budget van de drie steden is zo'n 1,1 miljard euro.

Het afgelopen jaar hebben de vervoersbedrijven uit Amsterdam, Rotterdam en Den Haag een aantal keer actiegevoerd tegen de maatregel. In april zetten ze bijvoorbeeld bussen, metro's en trams 110 seconden stil. Met het voorlopige terugdraaien van de bezuiniging lijken verdere acties van de baan.

Voor het zomerreces stemde een meerderheid van de Tweede Kamer al in met een voorstel om de bezuiniging terug te draaien.

Nog 225 miljoen

Reizigersvereniging Rover is blij met het nieuws. "Heel mooi dat het kabinet deze fout repareert", zegt directeur Freek Bos. Hij zegt wel te hopen dat het kabinet een andere bezuiniging op het ov van 225 miljoen ook nog terugdraait. "Zonder reparaties dreigen voor reizigers in de regio de komende jaren nog steeds minder diensten."

Die 225 miljoen euro wordt gekort op de vergoeding voor de ov-studentenkaart. Ook deze maatregel wil de Kamer graag terugdraaien, maar vooralsnog is daar geen sprake van.

Steeds meer kinderen en tieners raken online verzeild in jihadistische en rechts-terroristische chatgroepen op sociale media en gamingplatforms. En dat is een grote zorg voor het demissionaire kabinet en de Tweede Kamer, zo bleek tijdens een Kamerdebat.

In een rapportage van april dit jaar wijst de AIVD op dit groeiende probleem. De kinderen maken jihadistische filmpjes of verheerlijken terroristisch geweld en willen een 'rassenoorlog' ontketenen. Ook praten ze met elkaar over het plegen van aanslagen.

Het terroristische dreigingsniveau in Nederland staat nog steeds op 4. Dat betekent dat er een reële kans is op een aanslag, mede door deze snelle radicalisering van minderjarigen online.

Het OM hield dit jaar veertien minderjarigen aan voor opruiing en het voorbereiden van jihadistische aanslagen. Volgens de AIVD zijn nog eens tientallen tieners online met dezelfde boodschappen in dezelfde chatgroepen en games bezig. Onderzoekscentrum HCSS publiceerde in augustus het rapport: Hoe online extremistische broedkamers een nieuwe generatie van geweld kweken.

Gif voor onze samenleving

Online is de grootste dreiging die er nu aankomt, zegt VVD-Kamerlid Michon. "Daar begint de radicalisering. Dit is gif voor onze samenleving." Maar maatregelen nemen is lastig. De AIVD kan onderzoek doen in besloten chatgroepen als er nog geen strafbaar feit is gepleegd maar iemand wel een gevaar vormt voor de nationale veiligheid.

"Dan is er vaak al driekwart jaar voorbij waarin iemand in isolement op zijn kamer wordt vergiftigd", zegt demissionair minister van Justitie en Veiligheid Van Weel (VVD). De politie mag online minder onderzoeken dan 'op straat'. Het is vanwege een gebrek aan menskracht niet haalbaar om dit soort onderzoeken ook door de AIVD te laten doen, zegt hij.

Online informatie verzamelen

Van Weel heeft daarom een wetsvoorstel gemaakt waarin staat dat burgemeesters en de politie meer openbare informatie online mogen verzamelen als er sprake is van dreiging van een ernstige verstoring van de openbare orde.

Dat wetsvoorstel staat nu online zodat iedereen erop kan reageren. De afweging van het voorkomen van "schade" en het beschermen van de privacy zal zeker tot discussie leiden, verwacht Van Weel.

Eerder op het spoor komen van een kind dat de verkeerde kant op gaat moet verdere radicalisering en het overgaan tot terroristische daden voorkomen. "Maar hoe weet de politie wat een kind online doet?", vraagt SP-Kamerlid Van Nispen. Die signalen moeten komen van scholen, hulpverlening en de omgeving van het kind, zegt Van Weel. "We moeten ze uit die wereld zien los te weken met een persoonsgerichte aanpak door politie en de reclassering."

Techbedrijven

Van Nispen en ook andere Kamerleden vinden dat de online aanbieders van sociale media, chatgroepen en games er nu te makkelijk mee wegkomen. De techbedrijven nemen geen enkele verantwoordelijkheid, vindt CDA-Kamerlid Boswijk. Van Nispen: "Moeten we de big tech dan niet de duimschroeven aandraaien?"

Volgens Van Weel zijn de Nederlandse duimschroeven hier veel te klein voor en moeten er in EU-verband afspraken worden gemaakt. "Ik kijk met belangstelling naar Spanje en Frankrijk waar ze bezig zijn met online leeftijdsverificatie. Ook werken we met andere EU-landen aan strakkere gedragscodes."

De wet om burgemeesters en de politie meer onderzoeksmogelijkheden te geven is er voorlopig ook nog niet. Dat is aan de nieuwe Tweede Kamer na de verkiezingen op 29 oktober.

Er is toch een kans dat de Tweede Kamer volgende week instemt met de wet die 'homogenezing' strafbaar stelt. NSC, CDA en BBB waren aanvankelijk tegen een verbod op zogeheten conversietherapie, maar door aanpassingen aan de wet zijn zij nu positiever. NSC-Kamerlid Six Dijkstra sprak in een Kamerdebat van een "duidelijke verbetering".

Bij conversietherapie moeten homoseksuelen en transgender personen onder dwang therapie of gebedsgenezing ondergaan om hun geaardheid te veranderen. Dit komt voor in onder meer een aantal evangelische gemeenten en pinksterkerken, die homoseksualiteit en het zijn van transgender zien als ziekte.

GroenLinks/PvdA, VVD, D66, SP en Partij voor de Dieren strijden al jaren voor een verbod. Voor een meerderheid zijn ook NSC en CDA of BBB nodig en bij die partijen beweegt er dus iets. In eerste instantie vonden die partijen het wetsvoorstel te onduidelijk en moeilijk handhaafbaar. Wel keuren ze conversietherapie af.

'Indringende wijze'

De initiatiefnemers van het wetsvoorstel hebben de wet nu aangepast. Alleen het op indringende wijze, langdurig en stelselmatig inpraten op mensen met het doel hun geaardheid te veranderen of te onderdrukken valt onder de strafbaarstelling, zeggen de partijen. Af en toe een gesprek hierover, bijvoorbeeld door een jeugdwerker, valt er buiten.

NSC, CDA en BBB reageerden in het debat positief op de nieuwe wettekst. NSC en BBB hebben wel eigen wijzigingen ingediend, onder meer om beter vast te leggen dat zorgverleners altijd buiten schot blijven.

Volgende week dinsdag stemt de Tweede Kamer over het wetsvoorstel.

In navolging van de BBB heeft ook de VVD de namen van de nieuwe bewindslieden in het demissionaire kabinet bekendgemaakt. Zo wordt Jan Anthonie Bruijn de nieuwe minister van Volksgezondheid. Hij is op dit moment nog de voorzitter van de Eerste Kamer.

Mariëlle Paul verandert binnen het kabinet van baan: zij is nu nog staatssecretaris Funderend Onderwijs en Emancipatie, maar wordt minister van Sociale Zaken. Haar oude plek wordt ingevuld door Koen Becking, die eerder voorzitter van het college van bestuur van de Nyenrode Business Universiteit was en op dit moment voorzitter van de Koninklijke Vereniging voor Energie, Milieu en Water is.

Oud-VVD-Kamerlid Arno Rutte wordt staatssecretaris voor Rechtsbescherming. Op Buitenlandse Handel zien we ook een oude bekende: Aukje de Vries, die in het kabinet-Rutte IV nog staatssecretaris van Toeslagen en Douane was. Zij zit op dit moment in de Tweede Kamer.

Minister van Justitie David van Weel verhuist naar het ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij wordt vervangen door oud-Kamerlid Foort van Oosten, die op dit moment nog burgemeester van Nissewaard is.

De VVD'ers vervangen opgestapte NSC-bewindslieden. Zij stapten allemaal uit het demissionaire kabinet toen Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken) vertrok vanwege onenigheid over maatregelen tegen Israël.

Sandra Palmen weg bij NSC

Gisteren maakte de BBB al de namen van drie nieuwe bewindspersonen bekend. Frank Rijkaart wordt de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, Gouke Moes is voorgedragen als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Eugène Heijnen gaat aan de slag als staatssecretaris van Financiën.

Hoewel haar partij NSC uit het kabinet stapte, gaat Sandra Palmen toch door als partijloos staatssecretaris Toeslagen. Vandaag maakte ze bekend dat ze om die reden haar lidmaatschap van NSC opzegt en zich terugtrekt van de kieslijst. Ze stond daar op de zevende plek.

"Vanuit alle betrokken partijen is een zwaar beroep op mij gedaan om mijn werk als staatssecretaris voort te zetten", zegt Palmen. "Het belang van de gedupeerde toeslagenouders en hun gezinnen gaat voor."

Palmen had NSC-leider Van Hijum vooraf niet op de hoogte gesteld van haar stap. "Het doet enigszins pijn, maar we hebben begrip voor de stap", zegt hij in een reactie. "Voor ons is het allerbelangrijkste dat er een oplossing komt voor de gedupeerden van de toeslagenaffaire."

Het demissionaire kabinet overweegt het gebruik van pepperspray te legaliseren, zodat meisjes en vrouwen zich beter kunnen verdedigen. Dat zei minister Van Weel van Justitie in een Kamerdebat naar aanleiding van de gewelddadige dood van de 17-jarige Lisa twee weken geleden.

Van Weel erkende dat pepperspray, dat in een aantal Europese landen wel is toegestaan, hoogstens symptoombestrijding is. "Maar ik kan me voorstellen dat er vrouwen zijn die graag de beschikking hebben over iets om zichzelf te kunnen verdedigen." Hij wil gaan kijken of pepperspray wellicht "op een simpele, snelle manier" gelegaliseerd kan worden.

Het middel wordt op dit moment wettelijk gezien als een wapen dat burgers niet zomaar mogen bezitten, net als een vuurwapen of een stiletto.

Veelkoppig monster

Volgens de minister is geweld tegen vrouwen een "veelkoppig monster" dat op allerlei terreinen moet worden bestreden. Maar hij benadrukte dat er "niet één actie is om het veiliger te maken. Het is complex". Hij wees onder meer op straatintimidatie en onveilige viaducten en stations.

GroenLinks-PvdA-Kamerlid Mutluer drong er bij de minister op aan om haast te maken. "De roep uit de samenleving is groot." Ze wees erop dat er bijna een keer per week een vrouw of meisje wordt gedood in Nederland. "We willen niet alleen de nacht terug, maar ook de dag."

Coa-locatie

Mutluer, die het vragenuur-debat had aangevraagd, hekelde verder "extremen" die de dood van Lisa gebruiken "voor hun eigen agenda". Ze doelde daarmee op partijen die het dodelijke geweld tegen het meisje koppelen aan migratie, omdat de verdachte in een coa-locatie woonde.

Forum voor Democratie en PVV legden die link in het debat. PVV-Kamerlid Van Dijk stelde bijvoorbeeld dat verdachte "een monster" is dat "helemaal niet in Nederland had moeten zijn".

Van Weel zei daarop dat helemaal niet duidelijk is of de man recht had om hier te zijn, maar ook dat niet onder het tapijt geschoven hoeft te worden dat de verdachte in een asielzoekerscentrum woonde.

De identiteit van de verdachte, die zelf zegt dat hij uit Nigeria komt, is nog niet vastgesteld door het Openbaar Ministerie.

Het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur komt versneld met maatregelen om bijtincidenten met gevaarlijke honden te voorkomen. Het gaat onder meer om een verplichte hondencursus en een verplicht afstammingsbewijs. Dat heeft demissionair staatssecretaris Rummenie in de Tweede Kamer bekendgemaakt. Het is nog niet duidelijk voor wie de verplichte cursus gaat gelden.

Volgens Rummenie heeft het verbieden van een hondensoort geen zin. "Men maakt daarna toch weer nieuwe creatieve, gevaarlijke kruisingen die dan net niet onder dat verbod vallen."

Deze maand gaat een publiekscampagne van start die mensen bewust moet maken van de risico's en verantwoordelijkheden van het kopen en bezitten van een hond. Rond de jaarwisseling wordt er een meldpunt geopend waar bijtincidenten gemeld kunnen worden. Dit moet duidelijk maken hoeveel mensen er worden gebeten en onder welke omstandigheden.

Thuis aangevallen

Directe aanleiding is de dodelijke hondenaanval in Rotterdam. Een man werd thuis door twee honden aangevallen toen hij ze uit elkaar wilden halen omdat ze aan het vechten waren. De man bezweek aan zijn verwondingen. De honden zijn later afgemaakt in de tuin.

"Ik ben zelf door een hond gegrepen toen ik zes was. Het heeft me een aantal jaren gekost voordat ik niet meer bang was", zei Rummenie tegen de Kamerleden. "Op mijn vierentwintigste kwam ik bij een student op de kamer. Daar werd ik door een hond in mijn heup gegrepen. Dus niemand hoeft mij uit te leggen dat dit een groot probleem is in Nederland."

Bij het dodelijke incident in Rotterdam zou het gaan om twee honden van het ras American bully XL. Een ras met extra grote kaken en een enorme bijtkracht. Dat ras werd in 2017 in Nederland op een lijst met risicohonden gezet.

Het Verenigd Koninkrijk introduceerde in de afgelopen jaren strenge regels voor het houden en fokken van deze honden, na fatale bijtincidenten. Honderden American bullies werden afgemaakt. Tienduizenden kregen een certificaat omdat hun eigenaar aan bepaalde eisen voldeed. Toch vielen er het afgelopen jaar vier doden door deze soort, allemaal in thuissituaties.

Cijfers over dodelijke bijtincidenten

Tussen 2010 en 2019 zijn er vijf mensen in Nederland om het leven gekomen toen ze werden aangevallen door een hond. Dat meldde destijds Veiligheid NL. Een recenter overzicht is niet beschikbaar.

In de periode 1982-2007 werden 29 dodelijke bijtincidenten geregistreerd. Dat meldt minderhondenbeten.nl op basis van onderzoek van de Wageningen University & Research en TNS-NIPO.

Bijtende honden lijken een groeiend probleem in Nederland. Het is inmiddels bedrijfsongeval nummer één onder pakketbezorgers. Een week geleden werd in Haarlem een hond doodgeschoten die agenten aanviel en zaterdagavond was het fatale voorval in Rotterdam.

Zolang er nog geen landelijk meldpunt is voor hondenbeten blijft het gissen naar de omvang van het probleem. Plastisch chirurgen trokken er twee jaar geleden over aan de bel. Ze registreerden honderd ernstige bijtaanvallen in anderhalf jaar tijd, waarbij het slachtoffer moest worden geopereerd. Het betrof vooral jonge kinderen.

"Niet de waan van de dag, maar Bijbelse waarden geven richting en perspectief!" Met die woorden prijst de Staatkundig Gereformeerde Partij het kersverse verkiezingsprogramma aan. Het programma staat - niet verrassend - bol van de traditionele SGP-punten, maar er wordt ook een aantal nieuwe ideeën geïntroduceerd.

Zo wil de partij in elke provincie een zogenoemd babyhuis waar "kwetsbare moeders en hun kindje" terechtkunnen. In hetzelfde hoofdstuk over "het beschermen van kwetsbaar leven" worden voor de SGP belangrijke standpunten herhaald. Vele daarvan zijn bedoeld om het aantal abortussen terug te dringen, een praktijk die volgens de partij helemaal moet worden uitgebannen.

Bedenktermijn van vijf dagen

De SGP wil onder meer de bedenktermijn van vijf dagen herinvoeren voor iedereen die een abortus wil. Ook moet de 24-wekengrens bij een abortus wat de partij betreft worden verlaagd. Verder ijvert de SGP voor een verbod op hormoonbehandelingen bij minderjarige trans personen. In het vorige verkiezingsprogramma wilde de SGP dergelijke behandelingen nog "ontmoedigen".

Een nieuw standpunt is dat er voor iedere 4-jarige 1000 euro beschikbaar zou moeten zijn voor zwemles, een "zwemlesbonus" dus.

Niet nieuw is dat de partij veel belang hecht aan het gezin. In het programma staan financiële maatregelen die het "gezinsinkomen" ten goede moeten komen, er moet een minister van Gezin (en Jeugd) komen en er moet een overheidscampagne komen over "het belang van sterke relaties en de schade van scheiden".

Verbod op sociale media

In het zeer conservatieve programma komen verder een verbod op prostitutie, alle drugs en porno aan bod. "Porno schaadt het beeld van seksualiteit en relaties en moet daarom worden verboden." Ook wil de partij een verbod op sociale media onder de 15 jaar om kinderen en jongeren te beschermen tegen de gevaren ervan.

In het nieuwe programma besteedt de partij relatief veel aandacht aan de grenzen van het demonstratierecht. In 2023 ging het de SGP nog met name om demonstraties bij abortusklinieken, maar nu trekt de partij het breder. "Demonstraties mogen de openbare orde en veiligheid niet in gevaar brengen", staat er nu. De overheid "moet optreden als protest uitmondt in dreiging of dwang".

De partij schrijft onder meer dat demonstraties die "antisemitische leuzen, vlaggen en afbeeldingen" toestaan, moeten worden verboden en ontbonden. Ook tegen blokkades van wegen of andere infrastructuur, zoals door Extinction Rebellion, moet de overheid "streng optreden".

Bijbelse opdracht

De SGP is van oudsher sterk pro-Israël en dat komt ook nu weer prominent terug in het programma. "We zien het als een Bijbelse opdracht om het Joodse volk te steunen en te beschermen", staat in het programma. De partij schrijft intensiever te willen samenwerken met Israël op defensie- en veiligheidsterrein. Ook zou Nederland binnen de VN moeten strijden tegen de "de eenzijdige en overtrokken kritiek op Israël".

Het document is nog een concept; het definitieve programma wordt over drie weken vastgesteld op een partijcongres. Maar de verwachting is niet dat de gezagsgetrouwe SGP-leden er al te veel aan willen sleutelen.

Lees hier over de vorige drie SGP-verkiezingsprogramma's:

Hoewel haar partij NSC anderhalve week geleden uit het demissionaire kabinet stapte, blijft Sandra Palmen aan als staatssecretaris Toeslagen. Ingewijden bevestigen een bericht daarover van De Telegraaf.

Een woordvoerder van NSC zegt desgevraagd niets te weten van het aanblijven van Palmen.

De twee overgebleven coalitiepartijen, VVD en BBB, maken deze week de opvolgers bekend van de afgetreden NSC-bewindspersonen. Opvallende naam daarbij zal die zijn van Palmen, zeggen bronnen.

Veel vertrouwen bij ouders

Zij geniet bij de toeslagenouders veel vertrouwen. Als ambtenaar bij de Belastingdienst waarschuwde ze al vroeg voor het onrecht dat ontstond door de fraudejacht van de fiscus. Een memo dat ze daarover schreef, verdween in een la en kwam lang niet boven tafel.

Waarschijnlijk zal ze niet namens NSC haar werk gaan doen, maar in een onafhankelijke rol. Ze heeft wel de steun van VVD en BBB.

Toen in juni de PVV uit het kabinet stapte, wilde PVV-staatssecretaris Coenradie van Justitie ook graag partijloos aanblijven, maar volgens haar gingen de andere kabinetsleden daar niet mee akkoord.

BBB: Rijkaart, Moes en Heijnen

Vanavond kwam BBB met de namen van de nieuwe bewindspersonen voor die partij. Frank Rijkaart, nu nog provinciebestuurder in Zuid-Holland, volgt Judith Uitermark op als minister van Binnenlandse Zaken. Rijkaart was eerder militair en politieman.

Gouke Moes wordt de nieuwe minister van Onderwijs. Hij is nu nog gedeputeerde in de provincie Groningen. Volgens BBB begon hij zijn carrière als smid en machinebankwerker.

Op het ministerie van Financiën krijgt minister Heinen een staatssecretaris naast zich met bijna dezelfde achternaam. Eugène Heijnen gaat namelijk fiscaliteit doen. Heijnen is belastingadviseur en nu nog Eerste Kamerlid namens BBB.

Partijleider Van der Plas noemt de drie nieuwe kabinetsleden "nuchtere mensen met veel ervaring en kennis".

Nicolien van Vroonhoven staat komende verkiezingen toch niet op de kandidatenlijst van Nieuw Sociaal Contract. Ze ziet daarvan af, nu de NSC-leden haar van plaats 2 naar plaats 4 hebben gezet. De stemming van de leden ziet ze als "een duidelijk signaal".

"Het was een jaar van vechten, verlies en teleurstellingen", zegt Van Vroonhoven. "Ik begrijp dat de leden van mening zijn dat ik daar medeverantwoordelijk voor ben, al hoopte ik met de rest van de ploeg de weg omhoog weer terug te vinden."

Van Vroonhoven volgde eerder dit jaar Pieter Omtzigt op als fractievoorzitter. Daarna maakte ze na enige aarzeling bekend ook als lijsttrekker mee te willen doen aan de verkiezingen. Twee maanden later begon ze daar openlijk weer over te twijfelen.

Toch terug

Ze besloot uiteindelijk toch definitief geen lijsttrekker te worden en zelfs de Haagse politiek helemaal te verlaten. Oud-minister Eddy van Hijum nam haar rol als lijsttrekker over.

Tot ieders verrassing prijkte een paar maanden later de naam van Van Vroonhoven toch weer achter Van Hijum op de NSC-kandidatenlijst. "Om te laten zien waarom we dit zijn begonnen", zo zei Van Vroonhoven. "Het werk is nog niet af."

Maar de leden van haar partij zien dat anders. Zij zorgen er dus voor dat Van Vroonhoven, twee plekken op de lijst zakt. Het is de enige verschuiving in de lijst die de leden hebben doorgevoerd. Hanneke Boerma, die een paar maanden voor NSC staatssecretaris van Buitenlandse Handel was, trok zichzelf terug van de lijst.

Van Vroonhoven blijft wel in Kamer

Van Vroonhoven blijft wel in de Tweede Kamer. Daar krijgt ze vanaf morgen gezelschap van Van Hijum, die dan als nieuw Kamerlid wordt geïnstalleerd. De oud-minister van Sociale Zaken vervangt Diederik Boomsma, die vanwege zijn vertrek naar JA21 zijn zetel opgaf.

"Ik ben blij dat Van Vroonhoven haar werk als Kamerlid de komende weken gewoon doorzet", zegt Van Hijum. "Zij heeft onder moeilijke omstandigheden leidinggegeven aan de fractie en verdient daar alle waardering voor."

Ewald Engelen, de echtgenoot van Marianne Thieme -oprichter van de Partij voor de Dieren- staat op de lijst van de nieuwe dierenpartij Vrede voor Dieren (VvD). Naast Engelen staat ook de oud-voorzitter Ruud van der Velden van de Partij voor de Dieren op de kandidatenlijst van de nieuwe partij, die in wezen een afsplitsing is van de Partij voor de Dieren.

Van der Velden staat op nummer drie, hoogleraar financiële geografie Engelen op vijf. Lijsttrekker is Pascale Plusquin, jaren Statenlid in Limburg en een van de oprichters van de nieuwe partij. Marianne Thieme is niet betrokken bij de nieuwe partij en heeft ook geen ambities om weer politiek actief te worden, laat ze aan de NOS weten.

Plusquin maakte een maand geleden bekend een nieuwe partij te beginnen, samen met Jurgen Suurmeijer, tot voor kort lid van de raad van advies van de Partij voor de Dieren, en Annemarie van Gelder, eerder voorzitter van de Friese afdeling van de partij.

De oprichters vinden dat de Partij voor de Dieren de pacifistische beginselen te veel verlaten heeft door open te staan voor extra investeringen in defensie. "Bij herbewapening delven dieren altijd het onderspit", zeggen ze.

Discussie in de partij

In het verkiezingsprogramma van de Partij voor de Dieren stond dat de partij tegen herbewapenen is, maar de fractie in de Tweede Kamer veranderde begin dit jaar van standpunt. Dat leidde tot flinke discussie in de partij, onder meer ook op het partijcongres in juni.

Leden van de partij discussieerden daar of extra bewapenen een noodzakelijke stap voor de Europese veiligheid is of een militaristische draai die niet bij de pacifistische grondslag van de partij hoort.

Volgens Ouwehand en de fractie zijn de tijden "zodanig veranderd" dat het helaas wel nodig is om te investeren in defensie. "Zonder een vrije rechtstaat kun je ook niet strijden voor klimaat en natuur", aldus Ouwehand.

'Kiezersbedrog'

De oprichters van de nieuwe VvD zien echter de basiswaarden in gevaar gekomen. "Dieren kunnen niet demonstreren of opinieartikelen schrijven. Wij moeten voor hen opkomen. En als je opkomt voor dieren en milieu kun je niet anders dan tegen herbewapening zijn" aldus Plusquin bij de oprichting tegen de NOS. Er is volgens haar dringend behoefte aan een partij die "exclusief voor dieren opkomt en zich niet laat afleiden door geopolitieke vraagstukken".

Ruud van der Velden, oud voorzitter van de Partij voor de Dieren, nu nummer drie op de lijst van de nieuwe partij: "In die geopolitieke vraagstukken staan dieren nooit centraal. De wapenwedloop wordt als enige optie tegen oorlogsdreiging gepresenteerd maar dat is het niet. Eerst worden die ellendige wapens op dieren uitgetest, daarna wordt door de oorlog hun leefklimaat vernield. Wij willen inzetten op praten en een staakt het vuren."

Thieme, oprichter van de Partij voor de Dieren, sprak in maart in een opiniestuk in Trouw van kiezersbedrog. Door het nieuwe defensie-standpunt van de partij was er geen pacifistische partij meer die ook voor dieren opkomt en waren sommige mensen in haar ogen "dakloos" geworden.

In die zin vindt ze de nieuwe partij logisch, zegt ze vandaag tegen de NOS. Maar ze ziet de VvD eerder als "aanvulling dan als afsplitsing" van de Partij voor de Dieren en hoopt dat beide partijen geen concurrenten worden maar goed kunnen samenwerken.

De Fryske Nasjonale Partij (FNP) doet definitief mee aan de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober. Dat is de uitkomst van een stemming op een ledenvergadering in Franeker. 56 procent van de ongeveer 1300 leden stemde voor verkiezingsdeelname, meldt Omrop Fryslân.

Het is voor het eerst dat de partij meedoet aan Tweede Kamerverkiezingen. Lijsttrekker en oud-NSC-Kamerlid Aant Jelle Soepboer spreekt van een "historisch besluit". Hij zegt dat de partij zich wil profileren als "de partij voor de regio's". Soepboer zegt binnen en buiten Friesland campagne te gaan voeren.

Dat de regionale partij zou meedoen, was voor de stemming geen uitgemaakte zaak. Zo vond partijveteraan Durk van der Schaaf dat deelname aan de verkiezingen te duur is, vooral omdat hij niet verwacht dat de partij in de Kamer komt. Andere leden waren bang voor tweespalt binnen de partij of voelden zich door het bestuur voor een voldongen feit gesteld.

Veertien nieuwelingen

Inmiddels hebben zich 54 partijen geregistreerd voor de Kamerverkiezingen. Daaronder zijn veertien partijen die dat voor het eerst hebben gedaan. Drie daarvan zijn regionale partijen: behalve de FNP ook Oos Limburg en Lokaal Brabant.

Die laatste partij besloot op een ledenvergadering toch niet mee te doen. De leden van Oos Limburg moeten nog een besluit nemen.

Thierry Baudet, medeoprichter en partijleider van Forum voor Democratie (FvD), is bij de komende Tweede Kamerverkiezingen geen lijsttrekker meer. Hij staat op plaats 2 van de kandidatenlijst. De nieuwe lijsttrekker en fractievoorzitter van de partij is Lidewij de Vos.

In een persbericht legt Baudet uit waarom hij een stapje terug doet. Hij vindt dat hij "nieuwe groei" van de partij vooral in de weg staat "door gepolariseerde meningen over mij en een al vijf jaar durende blokkade in de media". Hij noemt dat deels zijn eigen schuld. "Te veel een vrijdenker, te veel een flapuit - maar ook deels ontstaan door framing en niets gegund krijgen."

In hetzelfde persbericht zegt De Vos het een grote eer te vinden dat zij nu de aanvoerder wordt. "Ik zal deze rol als teamspeler op me nemen en samen met Thierry, Freek, Gideon, Pepijn, Ralf en de vele anderen in onze partij onze agenda van politieke vernieuwing verder brengen", zegt De Vos.

Weggelopen en geboycot

Baudet maakt de media regelmatig het verwijt dat zij hem nooit uitnodigen en dat hij wordt "geboycot". In een podcast van BNR van dit jaar zei hij dat dat komt door zijn pro-Russische standpunten en zijn standpunten tijdens de coronapandemie. Op de vraag van interviewer Wilfred Genee of het niet eerder komt door extreme uitspraken als het ontkennen van de maanlanding of de aanslagen van 9/11 door Al Qaida zei hij dat hij soms inderdaad "te openhartig" is.

Harry Mens van het programma Business Class nodigde hem twee maanden geleden vanwege zijn uitspraken "met frisse tegenzin" uit, maar Mens wilde hem toch weer een kans geven. Baudet ontkende daar dat hij antisemitisch is. Verschillende keren liep hij tijdens uitzendingen van andere media weg.

Geen grote koerswijziging

Met het nieuwe leiderschap van De Vos is er geen grote koerswijziging van de partij te verwachten, zo is uit haar woorden op te maken. "Als vrouw ben ik me elke dag bewust van de onveiligheid die mede het gevolg is van de massale immigratie. Als scheikundige weet ik hoe onzinnig het klimaat- en stikstofbeleid is. En als violist voel ik me diep verbonden met de onovertroffen Europese beschaving die wij willen behouden en versterken."

De Vos zal dinsdag worden geïnstalleerd als Kamerlid en is vanaf dan de fractievoorzitter. FvD-Kamerlid Van Houwelingen verlaat de Kamer om plaats te maken voor haar. Baudet was sinds 2017 fractievoorzitter. De Vos verving hem begin dit jaar al enkele maanden, tijdens zijn vaderschapsverlof.

Morgen organiseert de partij een presentatie van het verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst. Daar zal De Vos zich presenteren. De partij heeft de NOS laten weten vandaag geen interviews te geven. De Kamerverkiezingen zijn op 29 oktober.

PVV-leider Geert Wilders heeft de volledige kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen bekendgemaakt. Bovenin zijn bekende namen te vinden als Gidi Markuszower (plaats 5), Tweede Kamervoorzitter Martin Bosma (6) en oud-asielminister Marjolein Faber (9).

Andere oudgedienden zijn oud-staatssecretaris Vicky Maeijer op plek 10, Dion Graus op plaats 18 en voormalig staatssecretaris Chris Jansen op plaats 26. Gisteren maakte Wilders al de bovenste vier namen van de lijst openbaar. Dat zijn, afgezien van hemzelf, nieuwkomers in de Haagse politiek.

Daarbij werd ook duidelijk dat partijprominent Fleur Agema zich na 22 jaar Kamerlidmaatschap niet meer verkiesbaar stelt. "Ik had het graag nog jaren gedaan, maar de omstandigheden zijn er helaas niet naar", schreef ze in een begeleidende brief, zonder die omstandigheden toe te lichten.

Ook haar partner Léon de Jong is niet meer verkiesbaar. Hij zit sinds 2017 in de Kamer en had ook van 2010 tot 2012 een PVV-zetel. De Jong spreekt op X van een moeilijke beslissing, die hij in juni heeft genomen.

De PVV-kandidatenlijst voor de Kamerverkiezingen op 29 oktober telt tachtig namen. Lijstduwer is Barry Madlener, tot deze zomer de minister van Verkeer en Waterstaat. Begin juni stapte de PVV uit de coalitie met VVD, NSC en BBB en trok Wilders zijn bewindslieden terug.

Peilingwijzer

Bij de vorige verkiezingen stonden er 45 namen op de PVV-lijst. Omdat de partij 37 Kamerzetels behaalde en in het kabinet negen bewindspersonen mocht leveren, waren de mogelijkheden voor Wilders beperkt om Kamerleden te vragen voor het kabinet. Het is niet mogelijk om de lijst na de verkiezingen aan te vullen.

De PVV staat op 29 tot 35 zetels in de laatste Peilingwijzer, een gemiddelde van de peilingen van Ipsos I&O en van Verian/EenVandaag.

Met het nieuwe voorstel van demissionair minister Van Weel lijkt zich een meerderheid af te tekenen in de Tweede en Eerste Kamer voor de aangescherpte asielwetten. De minister van Justitie en Veiligheid wil een aanpassing doen waarmee voorkomen moet worden dat hulpverlening aan mensen die illegaal in Nederland verblijven strafbaar wordt.

Voor SGP en CDA vormde strafbaarstelling van de hulpverlening het grootste bezwaar om in te stemmen met de asielwetten. Van Weel wil de asielwet nu aanpassen, zodat dit niet het geval is.

Het CDA trok de steun voor de aangescherpte asielwetten in vanwege deze kwestie. NSC en SGP stemden wel voor, maar wilden dat de Raad van State zich uitsprak over de vraag of het strafbaar is om hulp te bieden aan mensen zonder verblijfspapieren.

Raad van State

Hulp aan iemand die illegaal in Nederland verblijft zou onder het huidige wetsvoorstel gezien kunnen worden als vorm van medeplichtigheid, schreef de Raad van State vandaag. "De hulpverlener maakt het immers mogelijk dat die persoon illegaal in Nederland kan blijven."

Het antwoord van de Raad van State is voor Van Weel aanleiding om het amendement aan te passen, zodat alleen het illegale verblijf strafbaar wordt. "Ik wil vaagheid voorkomen", zei Van Weel.

Snel aanpassen

"Het CDA gaat ervan uit dat er nu zo snel mogelijk een wijzigingsvoorstel wordt ingediend waardoor de asielnoodmaatregelenwet alsnog kan worden aangenomen door de Tweede en Eerste Kamer", schrijft CDA-leider Bontenbal op X.

"De regering moet de wet op dit punt zo snel mogelijk aanpassen", zegt SGP-Kamerlid Van Dijk in een reactie.

De steun van beide partijen is belangrijk om een meerderheid te halen in de Eerste Kamer, waar überhaupt nog over het wetsvoorstel moest worden gestemd.

De PVV, die het amendement over strafbaarstelling van illegalen indiende, heeft zich nog niet uitgelaten over het voorstel van Van Weel.

PVV-leider Wilders liet eerder weten geen afzwakkingen van de asielwetten te dulden. Ook de steun van de PVV voor de asielwetten waar in juli over werd gestemd hing daar van af. "Ik denk dat het amendement er niet op was gericht om een kopje soep strafbaar te maken, en ik hoop op begrip van alle partijen", zegt Van Weel hierover.

Verkiezingen

Nu Van Weel een wijziging wil doorvoeren in een wetsvoorstel dat al in behandeling is bij de Eerste Kamer, door middel van een zogeheten novelle, moet ook de Tweede Kamer opnieuw stemmen over de kwestie.

Of de wet nog voor de verkiezingen eind oktober door de beide kamers geloodst kan worden is onzeker. "Ik weet niet hoe realistisch dat is, maar ik heb wel haast", zei Van Weel.

Hij zei dat hij tijdens zijn werkbezoeken aan het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) "heel veel frustratie" ziet over hoeveel moeite er wordt gestoken in een groep die geen recht heeft op asiel. Met de aangescherpte wetten denkt hij dat dit veranderd kan worden.

Demissionair minister Wiersma van Landbouw heeft een analyse van haar stikstofplannen door kennisinstituten "misschien verkeerd verwoord", maar ze blijft erbij dat die analyse haar voorgestelde beleid in grote lijnen ondersteunt. Dat zei ze bij de inloop van de ministerraad.

Wiersma beweerde deze week in het FD dat kennisinstituten zouden hebben gesproken van "goede plannen", maar die konden zich niet vinden in die lezing. "Dat kan niet op basis van de analyse worden geconcludeerd", aldus de experts.

De kennisinstituten, waaronder het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), deelden hun conclusies over de stikstofplannen vorige maand in een presentatie met een ministeriële commissie. De inhoud daarvan werd niet direct openbaar gemaakt, omdat het ging om een vertrouwelijk gesprek. Na de woorden van Wiersma maakten de kennisinstituten de presentatie alsnog openbaar.

Wiersma zegt nu dus dat ze de analyse "misschien verkeerd verwoord" heeft. "Maar ze onderschrijven ook een hoop maatregelen. Dat probeerde ik duidelijk te maken. Natuurlijk zitten er ook kritische kanttekeningen bij, die neem je mee."

Niet realistisch

Het PBL, Deltares, het RIVM en de Wageningen Universiteit hadden geconcludeerd dat de plannen van Wiersma om Nederland uit de stikstofcrisis te leiden vele miljarden zullen kosten, maar niet concreet, haalbaar en effectief genoeg zijn om de wettelijke doelen te halen.

De totale kosten van het maatregelenpakket zijn 21,3 miljard euro tot en met 2035, maar het halen van de doelen is met het voorgestelde beleid niet realistisch volgens de kennisinstellingen.

De Ministeriële Commissie Economie en Natuurherstel (MCEN) had de kennisinstituten gevraagd om het pakket aan stikstof- en natuurmaatregelen te beoordelen. De commissie was begin dit jaar opgericht om "Nederland van het slot te halen" op het gebied van stikstof.

Ambitieus, maar niet concreet

Het pakket is omvangrijk en ambitieus, maar ook nog weinig concreet, zeggen de kennisinstellingen. Verder ontbreekt een duidelijke visie op landbouw en natuur. "Ondanks de huidige dalende trend in stikstofemissie zal zonder aanvullend beleid het MCEN-doel voor emissiereductie in de landbouw niet worden gehaald", is te lezen.

Wiersma is het niet eens met de conclusie van de experts dat er met haar plannen nauwelijks stikstofwinst wordt behaald. "Dat zie ik echt anders. Er wordt stikstof gereduceerd, alleen ligt er nu nog geen beleid. Straks wel."

Belangrijk onderdeel van de plannen is het idee van 'doelsturing'. Daarmee krijgt elke boer de ruimte om zelf te kiezen op welke manier wordt voldaan aan doelen voor emissiereductie. De kennisinstituten noemen doelsturing een goed idee, maar de maatregelen bieden volgens hen weinig garanties dat het doel van uitstootdaling op deze manier wordt gehaald.

Zo is het niet duidelijk wat er gebeurt als boeren zich niet houden aan hun reductiedoel. Bovendien is het landelijke reductiedoel in de landbouw van 42 tot 46 procent in 2035 ten opzichte van 2019 volgens de experts "onrealistisch" met doelsturing.

Inkrimpen veestapel

De kennisinstellingen wijzen erop dat in vrijwel alle studies die kijken naar het halen van de doelen op het gebied van natuurherstel, klimaat en waterkwaliteit, de krimp van de veestapel noodzakelijk is. Die krimp draagt ook bij aan het verlagen van de ammoniakemissie, die voor zo'n 90 procent uit de landbouw afkomstig is. De minister herhaalde bij de inloop van de ministerraad desondanks dat het inkrimpen van de veestapel "geen doel op zich" is.

Het reduceren van de veestapel kan wat haar betreft wel het gevolg zijn van de bestaande vrijwillige uitkoopregelingen. De experts spreken echter van "grote onzekerheid over het animo voor deelname" aan deze regelingen. Ze noemen het daarom "niet aannemelijk" dat de uitkoopdoelen van Wiersma worden gehaald.

Demissionair minister Van Weel van Justitie en Veiligheid wil de asielwet aanpassen zodat hulp aan iemand die illegaal in Nederland verblijft niet strafbaar wordt. Die hulp kan onder het huidige wetsvoorstel worden gezien als vorm van medeplichtigheid, schreef de Raad van State vandaag.

"Ik ga voorstellen om de wet op dit punt aan te passen", reageert Van Weel op het advies. Hij had het adviesorgaan van het kabinet gevraagd of hulpverlening strafbaar wordt met het huidige wetsvoorstel. "Het antwoord is eigenlijk ja." Hij wil het voorstel nu in aangepaste vorm opnieuw aan de Tweede Kamer voorleggen.

Kop soep ook strafbaar

Op basis van het huidige wetsvoorstel kan hulp als strafbaar worden gezien, schrijft de raad. "De hulpverlener maakt het immers mogelijk dat die persoon illegaal in Nederland kan blijven." Dat geldt zowel voor mensen die als vrijwilliger hulp verstrekken als mensen die dat beroepsmatig doen, aldus de raad. "Ook bij beperkte vormen van hulp, zoals het geven van een kop soep, kan al sprake zijn van medeplichtigheid."

Of er daadwerkelijk sprake is van medeplegen of medeplichtigheid hangt af van de situatie. De rechter zal dit moeten beoordelen in een concrete zaak, zegt de Raad.

Mogelijke aanpassingen

Het adviesorgaan noemde verschillende opties voor het aanpassen van de wet zodat hulpverlening niet strafbaar wordt. De eerste optie is om het strafbaar stellen van illegaal verblijf volledig te schrappen uit het voorstel. Ook kan de strafbaarstelling zelf worden aangepast. Bijvoorbeeld door illegaliteit een overtreding in plaats van een misdrijf te maken. Medeplichtigheid aan een overtreding is niet strafbaar.

In een brief aan de Tweede Kamer schrijft Van Weel dat hij ervoor kiest om hulpverlening niet strafbaar te laten zijn. "De strafbaarstelling van illegaliteit zelf houd ik in stand." Voorafgaand aan de ministerraad zei Van Weel dat hij meerdere opties zag om de wet aan te passen. Hij wil nog steeds dat de Eerste Kamer de wetten snel kan behandelen, zei hij.

Kabinetsval

Het was voor de zomer de PVV die het strafbaar stellen van illegaal verblijf in een amendement toevoegde aan de asielwetten die in stemming zouden komen. De Kamer stemde in met zowel het amendement als de aangescherpte asielwetten. Daardoor zou er een celstraf van maximaal een half jaar kunnen komen te staan op illegaal verblijf in Nederland.

"Ik denk dat het amendement er niet op was gericht om een kopje soep strafbaar te maken en ik hoop op begrip van alle partijen", zegt Van Weel gevraagd naar de steun van de PVV en andere partijen.

In juni stapte de PVV uit de coalitie met VVD, NSC en BBB omdat die laatste drie partijen niet van plan waren hun akkoord open te breken voor strenger asielbeleid.

Aanscherping asielwetten

Bij de stemming stemde NSC voor de aanscherping van de asielwetten, maar de toen nog coalitiepartij worstelde met het strafbaar stellen van het helpen van mensen in de illegaliteit. "Medemenselijkheid of het schenken van een kom soep mag natuurlijk nooit strafbaar zijn", zei NSC-Kamerlid Boomsma hierover. Het CDA trok de steun voor de aanscherping van de asielwetten in vanwege deze kwestie.

NSC en SGP wilden dat de Raad van State zich uitsprak over de vraag of het strafbaar is om hulp te bieden aan mensen zonder documenten. "De regering moet de wet op dit punt zo snel mogelijk aanpassen, want dit is voor de SGP onaanvaardbaar", zegt SGP-Kamerlid Van Dijk nu. De steun van de SGP is belangrijk om een meerderheid te halen in de Eerste Kamer, waar nog over het wetsvoorstel moet worden gestemd.

Terugtrekken uit samenleving

Drie inspecties stuurden in juli een brief naar demissionair minister Van Weel waarin ze hem waarschuwden voor de gevolgen van het strafbaar stellen van illegaal verblijf in Nederland. Een van hun zorgen is dat mensen die hier illegaal verblijven zich helemaal uit de samenleving zullen terugtrekken. Daarmee worden ze nog kwetsbaarder als ze bijvoorbeeld geen aangifte kunnen of durven te doen. Ook zouden ze zorg kunnen gaan mijden.

Het plan om illegaliteit strafbaar te stellen verdeelt de Nederlandse politiek al jaren.

VVD-Kamerlid Eric van der Burg gaat met NSC en Partij voor de Dieren om tafel, omdat hij twee keer boos is uitgevallen. Dat gebeurde tijdens het debat over Gaza, dat vorige week vrijdag plaatsvond nadat de NSC-bewindslieden bekendmaakten uit het demissionaire kabinet te stappen.

Tijdens het debat schold Van der Burg NSC-fractiemedewerkers uit voor "teringlijers", zo bevestigt hij aan NU.nl. Van der Burg heeft daarna met NSC contact gezocht. Volgende week gaan ze met elkaar om tafel.

Van het debat circuleert ook een andere video met Van der Burg. Daarop lijkt hij Partij voor de Dieren-leider Esther Ouwehand uit te schelden. Van der Burg bevestigde een paar dagen later aan RTL Nieuws dat hij haar daar inderdaad "kutwijf" noemde.

Een woordvoerder van de Partij voor de Dieren laat weten dat Van der Burg gisterenavond ook Ouwehand heeft gevraagd om volgende week met hem in gesprek te gaan. Zowel Van der Burg als de VVD reageerde niet op vragen van de NOS over de twee incidenten.

Slecht in zijn vel

"Ik was gewoon een sukkel", zei hij voor de camera's van RTL Nieuws over zijn uitval tegen Ouwehand. "Je hoort je gewoon netjes te gedragen en dat heb ik afgelopen vrijdag, in een woordenwisseling die ik met haar had, niet gedaan. Dat was dom, dat soort dingen moet ik niet zeggen."

Aan NU.nl laat het VVD-Kamerlid weten dat hij die dag heel erg slecht in zijn vel zat. "Collega's zeggen de ergste dingen. Zoals dat ik een genocide vergoelijk en dat ik bloed aan m'n handen heb. Ik krijg ook veel foto's van dode kinderen opgestuurd. Dat gaat je allemaal niet in de koude kleren zitten."

Van der Burg staat op nummer 5 van de VVD-kandidatenlijst voor de komende Kamerverkiezingen. In het kabinet-Rutte IV was hij als staatssecretaris van Justitie en Veiligheid onder meer verantwoordelijk voor de invoering van de spreidingswet.

Het datalek bij Clinical Diagnostics, een laboratorium dat in opdracht van Bevolkingsonderzoek Nederland onderzoek deed naar baarmoederhalskanker, is nog groter dan gedacht. Dat laat de instantie vrijdagochtend weten.

Deze week meldde het laboratorium aan Bevolkingsonderzoek Nederland dat de gegevens van nog eens minimaal 230.000 vrouwelijke deelnemers zijn buitgemaakt. Dat komt boven op het aantal van de 485.000 slachtoffers dat eerder deze maand naar buiten kwam.

Clinical Diagnostics kan bovendien niet uitsluiten dat hackersgroep Nova de gegevens van alle vrouwen heeft kunnen inzien. Daarom houdt Bevolkingsonderzoek Nederland er nu rekening mee dat de gegevens van alle deelnemers zijn gestolen.

In totaal gaat het om 941.000 vrouwen die sinds 2017 meededen aan het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Voor 226.000 vrouwen is niet vastgesteld dat hun gegevens zijn gestolen, maar de vrees is van wel.

Het gaat daarbij om onder meer testuitslagen, bsn's en adressen. E-mailadressen en telefoonnummers deelde Bevolkingsonderzoek Nederland niet, maar andere zorgverleners die samenwerkten met het laboratorium deden dat mogelijk wel.

Vervelende boodschap

De gegevens van de 941.000 vrouwen staan overigens nog los van de gegevens die door bijvoorbeeld huisartsen en diagnostische centra aan Clinical Diagnostics zijn verstrekt. Om hoeveel personen het daarbij gaat, is onbekend: het laboratorium en moederbedrijf Eurofins antwoorden al ruim tweeënhalve week niet op vragen van journalisten.

"We realiseren ons dat dit voor deelnemers van het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker een zeer vervelende boodschap is", aldus Bevolkingsonderzoek Nederland in een schriftelijke verklaring.

De gegevens die door andere laboratoria zijn verwerkt, zijn niet getroffen. Bevolkingsonderzoek Nederland werkte in totaal samen met drie laboratoria. Sinds het datalek aan het licht kwam wordt het laboratorium van Clinical Diagnostics niet meer gebruikt.

Brieven

Alle 941.000 vrouwen krijgen halverwege volgende maand een brief met meer informatie, ook de vrouwen die eerder al een brief hebben ontvangen. Daarin zal ook meer informatie staan over welke gegevens precies zijn gedeeld met het laboratorium, en die dus waarschijnlijk zijn gestolen.

Hackersgroep Nova publiceerde eerder op het darkweb de persoonlijke gegevens van 53.000 mensen, ook mannen. Die gegevens waren vooral door huisartsen aan Clinical Diagnostics verstrekt. Hoewel de groep aanvankelijk dreigde alle gegevens te publiceren als Clinical Diagnostics geen 1,1 miljoen euro zou betalen, kwam die daar weer van terug. De hackers zeggen de data te hebben verwijderd, al kan dat niet worden gecontroleerd.

Nova is een relatief nieuwe hackersgroep, waarschijnlijk afkomstig uit Rusland. Net als veel andere Russische hackersgroepen valt Nova netwerken van bedrijven en organisaties aan om geld te verdienen. De hackers stelen zoveel mogelijk data en zetten daarna het bedrijfsnetwerk op slot; slachtoffers moeten doorgaans miljoenen euro's betalen om het netwerk van het slot te halen en te voorkomen dat de data worden gepubliceerd.

Hoewel de politie en de Autoriteit Persoonsgegevens oproepen om niet te betalen, doen bedrijven dat vaak toch, vooral als persoonsgegevens van klanten zijn gestolen. Als die gegevens worden gepubliceerd, kunnen klanten slachtoffer worden van phishing. De KNVB betaalde hackers twee jaar geleden om te voorkomen dat paspoorten van spelers zouden worden gepubliceerd.