Forum voor Democratie-lijsttrekker Thierry Baudet is in een Gronings café op zijn hoofd geslagen met een bierfles. Het is de tweede keer in korte tijd dat Baudet is aangevallen.

De politicus was in het café voor een verkiezingsbijeenkomst, samen met andere (kandidaat-)Kamerleden van zijn partij. Er is een verdachte aangehouden.

FvD laat op het sociale medium X weten dat Baudet naar het ziekenhuis in Groningen is gebracht. "Zojuist heeft een traumachirurg Thierry Baudet behandeld in het UMCG. Hij is met een bierfles op zijn achterhoofd geslagen en tevens net naast zijn oog op de rand van zijn slaap geraakt."

Volgens FvD raakte ook een beveiliger gewond aan zijn gezicht. De partij heeft besloten om een ander campagne-evenement in Zwolle vanavond af te gelasten.

Het moment dat Baudet in het café werd aangevallen:

Op X laten andere politici van zich horen. Premier Rutte noemt in een post op X de aanval "totaal onacceptabel". Rutte: "Ik zei het eerder en herhaal het nu stevig: van politici blijf je af. Altijd."

BBB-leider Caroline van der Plas spreekt van een "walgelijke en laffe aanval opnieuw tegen Thierry Baudet. Geweld is onacceptabel! Sterkte voor Thierry gewenst!." "Geweld is altijd onacceptabel. In een democratie bestrijden we elkaar met woorden en deze aanval valt op geen enkele manier te rechtvaardigen. Veel sterkte gewenst", schrijft GroenLinks-PvdA-voorman Frans Timmermans.

"Absoluut en volledig onacceptabel om Baudet (alweer) fysiek aan te vallen en te verwonden. Dit raakt de democratie hard. We lijken niets geleerd te hebben van 2002 en Pim Fortuyn", meldt Pieter Omtzigt van NSC. "Beveilig die man eindelijk voldoende verdorie!", reageert PVV-leider Geert Wilders.

Ook de lijsttrekkers van CDA, ChristenUnie, SP, Volt, Denk en de Partij voor de Dieren veroordelen op X het geweld tegen Baudet.

"Wie denkt hiermee iets te bereiken is niet goed snik. Wie journalisten, rechters of volksvertegenwoordigers aanvalt, schaadt de democratie. Laat deze belaging ook vervolgd worden", schrijft ook fractieleider Jan Paternotte van D66.

Bijna een maand geleden werd Baudet bij een bezoek aan de Universiteit Gent op zijn hoofd geslagen met een paraplu. Hij hield daar toen een lichte hersenschudding aan over en legde zijn campagne een paar dagen stil.

Politici Timmermans en Wilders reageren verontwaardigd op de aanval op Baudet:

De zwevende kiezer, strategisch stemmen en twijfelen tot in het stemhokje: ook deze Tweede Kamerverkiezingen zijn er weer veel mensen die kort voor de verkiezingsdag niet weten bij welke partij ze het bolletje rood moeten inkleuren. Volgens I&O Research weet 75 procent van de kiezers het nog niet zeker. Die onzekerheid kan een flinke invloed hebben op de verkiezingsuitslag.

Op basis van de peilingen is inmiddels duidelijk dat vier partijen de meeste kans maken op de winst: VVD, NSC, GroenLinks-PvdA en PVV. Als woensdagavond de exitpolls worden bekendgemaakt, kan er nog veel zijn veranderd. Zo kwam D66 een week voor de verkiezingen van 2021 in de peilingen uit op 14 tot 16 zetels, maar kregen de Democraten er uiteindelijk 24. De twijfelende kiezer kan dus het verschil maken.

Uit onderzoek van I&O Research komt naar voren dat 61 procent van de mensen een voorkeurspartij heeft, maar ook andere partijen overweegt. 14 procent heeft nog helemaal geen voorkeur en zweeft nog helemaal. Die cijfers zijn vergelijkbaar met de periode in aanloop naar de vorige Kamerverkiezingen.

Volgens hoogleraar politicologie Tom van der Meer van de Universiteit van Amsterdam overwegen kiezers tegenwoordig steeds meer partijen, waardoor ze langer zweven en steeds later besluiten op welke partij ze definitief stemmen. Al wil hij eigenlijk niet spreken van zwevende kiezers, maar eerder van kieskeurige kiezers.

"Het hangt ook samen met wat de grote thema's zijn en de verschillen daarbij tussen de partijen. In deze campagne is dat sinds een paar dagen rap duidelijker aan het worden."

Overigens geldt volgens Van der Meer dat kiezers doorgaans niet door het hele politieke landschap heen zweven. "De meesten blijven trouw aan hun eigen waarden. Maar daar kunnen alsnog meerdere partijen bij horen. Stel dat je centrumrechts bent, dan kun je bijvoorbeeld twijfelen tussen CDA en VVD. En verder naar rechts liggen PVV, JA21, FvD en BVNL dichter bij elkaar."

Veel zwevende kiezers vullen massaal kieswijzers in. In deze video duikt NOS op 3 in de wereld achter de kieshulpen:

Een van de dingen die het verschil maakt, is dat er elke verkiezingen weer een nieuwe generatie stemmers bij komt. De groep mensen bij wie het vanzelfsprekend was dat ze naar één of twee partijen neigden, wordt steeds kleiner. Van der Meer: "In de jaren 60 waren er verkiezingen die je misschien eerder volkstellingen zou kunnen noemen. Toen kon je met behoorlijke zekerheid aangeven welke partij mensen zouden kiezen, op basis van twee kenmerken: klasse en religie. Nu is de kiezer veel meer echt gaan kiezen."

Dat ziet ook I&O: 30 procent van de kiezers met een stemvoorkeur is zeker van zijn of haar stem. De meeste zekere stemmen zitten bij SGP, FvD, VVD en Denk. De meeste mensen overwegen om op nieuwkomer NSC te stemmen: 14 procent van de kiezers. Die partij kan vooral kiezers weghalen bij BBB, CDA en PVV. Andersom twijfelt ruim een kwart van de mensen die nu NSC zou kiezen om op BBB te stemmen.

Ook in progressieve hoek wordt er nog volop getwijfeld tussen bijvoorbeeld D66, GroenLinks-PvdA, Volt en Partij voor de Dieren. Vooral GL-PvdA kan daar baat bij hebben als het gaat om de strategische stem. Bijna vier op de tien zegt een strategische stem te willen uitbrengen op die partij. In de rechtse hoek zijn er stemmers van FvD, BVNL en JA21 die PVV kiezen in de hoop dat de partij van Geert Wilders toch de grootste wordt.

Hoogleraar Van der Meer zegt dat het zou helpen als partijen duidelijker maken wat de echte keuzes zijn die op tafel liggen. "Kiezers geven in onderzoeken aan dat ze steeds meer moeite hebben om de verschillen helder te zien. Het is aan de partijen om eerder duidelijkheid te verschaffen, hun eigen standpunten beter uit te dragen en te zeggen welke coalitie ze na de verkiezingen willen."

Het onderzoek van I&O onderstreept die onduidelijkheid: veel kiezers weten niet welke partijen de beste oplossingen hebben voor de problemen die zij belangrijk vinden. Zo vindt ruim de helft van de mensen de woningmarkt een belangrijk verkiezingsthema. Tegelijkertijd vindt maar een fractie daarvan dat zijn voorkeurspartij de beste oplossingen of ideeën heeft.

In de serie De Peilers trekken we in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen met ons mobiele stemhokje door heel Nederland. In deze aflevering strijken we neer in het Forum in Groningen om het te hebben over het verkiezingsthema wonen:

"Kiezen is een proces", benadrukt de politicoloog. "Van tevoren weet je een aantal standpunten die je belangrijk vindt, maar je moet informatie hebben. Het is net alsof je een telefoon koopt: je weet grofweg wat voor toestel je wil, maar je gaat dan op onderzoek uit om het precieze model te kiezen. Kiezers weten wat ze belangrijk vinden, maar niet altijd welke partij daarbij past."

Met nog één dag tot de verkiezingen trekken lijsttrekkers alles uit de kast om hun verkiezingsboodschap nog één keer zo scherp en duidelijk mogelijk naar voren te brengen. Vaak in vooraf bedachte zinnetjes en oneliners, die telkens herhaald worden.

Vandaag in de Verkiezingsdag aandacht voor die riedels. Wat werkt, wat niet en wanneer worden ze sleets of een risico in het debat?

Martijn de Greve presenteerde jarenlang Politieke Junkies, ook wel 'de grote ontspinshow' genoemd, en is expert in het ontrafelen van politieke riedeltjes, spins en frames. Hij vertelt wat hem deze campagne is opgevallen.

Oud-campagneman van de PvdA Alex Klusman legt het verhaal van team-Timmermans onder de loep en vertelt hoe je die oneliners en riedels tijdens een campagne ontwikkelt. Dat werk gaat volgens hem tot aan de laatste minuut door.

Reageren? Mail dedag@nos.nl

Deze aflevering van De Dag kun je hier beluisteren. Bevalt het? Vergeet je dan niet te abonneren.

Onze podcasts:

De Dag : elke werkdag twintig minuten verdieping bij één onderwerp uit het nieuws.

Met het Oog op Morgen : elke dag een overzicht van het nieuws, een blik in de ochtendkranten en het betere journalistieke interview.

Het Beste uit het Oog : iedere zaterdag selecteert de redactie van Met het Oog op Morgen de mooiste gesprekken van de afgelopen week.

De Stemming van Vullings en Van der Wulp : elke vrijdag een nieuwe aflevering waarin de politieke week wordt doorgenomen. Gemaakt door NOS en EenVandaag.

Lang verhaal kort : elke werkdag rond vijven één onderwerp, in 5 minuten. NOS op 3 vertelt je wat je moet weten over een actueel onderwerp om het nieuws erover beter te kunnen volgen.

De Westerscheldetunnel wordt vanaf 1 januari 2025 definitief tolvrij voor personenauto's. Het kabinet stelt daarvoor 140 miljoen euro beschikbaar. Dat heeft demissionair minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat bekendgemaakt.

Het afschaffen van de tolheffing is een grote wens van veel Zeeuwen . De Westerscheldetunnel is een belangrijke schakel tussen Zeeland, Vlaanderen en West-Brabant. Nu moeten personenauto's nog 5 euro betalen per passage. Mensen die vaker gebruikmaken van de tunnel betalen meestal 3 euro per keer dat ze de tolpoortjes passeren.

Op straat zijn de reacties veelal positief:

Gedeputeerde Harry van der Maas: "Dit is goed nieuws voor de Zeeuwen die jarenlang veel geld moesten uitgeven om door de tunnel te rijden. Een tolvrije Westerscheldetunnel is een belangrijke impuls voor de leefbaarheid en economie van Zeeland".

Zowel de gedeputeerde als de minister vinden de tol voor Zeeuwen "onrechtvaardig". "De rest van het land betaalt ook niet voor hun routes", aldus Van der Maas.

Dat de Westerscheldetunnel in de toekomst tolvrij zou worden, was al duidelijk. Lange tijd werd ervan uitgegaan dat dat pas in 2033 zou gebeuren. Vorig jaar werd een motie voor het eerder tolvrij maken van de tunnel al unaniem aangenomen in de Tweede Kamer.

Afgelopen weekend onthulde CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal in het Debat van het Zuiden dat de beslissing voor een tolvrije Westerscheldetunnel vandaag bekend zou worden gemaakt door de minister, schrijft Omroep Zeeland .

Wat zou u doen als u 1 miljoen euro had? Wat is uw grootste angst? Heeft u een idee hoe we de oorlog tussen Israël en Gaza kunnen stoppen? Het waren geen voorzichtige vragen die de lijsttrekkers in de speciale Verkiezingsuitzending van het NOS Jeugdjournaal voorgelegd kregen. En een aantal politici liet zich ook van een andere kant zien.

Voor de speciale uitzending waren Dilan Yesilgöz (VVD), Frans Timmermans (PvdA/GroenLinks), Geert Wilders (PVV), Rob Jetten (D66), Caroline van der Plas (BBB) en Henri Bontenbal (CDA) uitgenodigd. "Omdat ze veel zetels hebben of verwacht wordt dat ze er veel gaan krijgen", klonk het. Opvallende afwezige was NSC-voorman Pieter Omtzigt: hij kon er niet bij zijn.

Geert Wilders, de lijsttrekker die bij kinderen het bekendst blijkt te zijn, was de enige van de zes die al eerder een verkiezingsuitzending had bijgewoond. Hij noemde het "één van de leukste dingen van de campagne". "Je doet dingen die je anders niet doet, dus ik ben benieuwd wat het vandaag weer allemaal wordt", zei hij.

Bekijk hier de samenvatting van de uitzending:

Alle lijsttrekkers moesten zich voorstellen en als ze dat gedaan hadden, moesten ze een meerkleurige bal naar de volgende gooien. Niet geheel toevallig was daarom Henri Bontenbal als eerst aan de beurt: hij zei dat hij het erg leuk vond om muziek te maken (hij speelt piano, orgel en een beetje saxofoon).

Iedere lijsttrekker kreeg de tijd om de eigen partij aan te prijzen met een zogenoemd "verkooppraatje", maar er was ook tijd om persoonlijke vragen te beantwoorden. Zo weten we nu dat als Bontenbal 1 miljoen euro had, hij geld zou investeren in een bedrijf dat met duurzame energie bezig is. Hij zou niet minder gaan werken, omdat hij werken daarvoor te leuk vindt.

Timmermans werd gevraagd wat zijn grootste angst is. Daar hoefde hij niet lang over na te denken: "Dat er iets met je kinderen of kleinkinderen gebeurt." En hoe gaat Yesilgöz ermee om als ze een blunder maakt? "Ik kan wel het hardste om mijzelf lachen, misschien ga je dat zo meteen wel zien!"

Rob Jetten moest uitleggen waarom hij het zo belangrijk vindt dat iedereen zichzelf kan zijn. Hij vertelde dat het voor hem vanwege zijn geaardheid moeilijk was om zichzelf te zijn op school. "Daar schaamde ik me heel erg voor en ik durfde er niet over te praten, omdat ik bang was om gepest te worden." Daarom is het belangrijk om het te bespreken als je gepest wordt, benadrukte Jetten.

Ook was er tijd voor een quiz, waarvoor de lijsttrekkers twee teams moesten vormen. Na een korte aarzeling werden dat een team met Timmermans, Van der Plas en Jetten en eentje met Bontenbal, Yesilgöz en Wilders. Toen vervolgens bleek dat het eerste team 'Team links' werd genoemd, protesteerde Van der Plas, lachend: "Ho! Stop deze show! Zeg maar gewoon team L", zei ze. "Voor deze ene keer Caroline, dat kan", voegde Jetten haar toe.

In de quiz werd getest hoe goed alle lijsttrekkers kinderen kennen. De vraag hoe de kreet van voetballer Cristiano Ronaldo klinkt die hij laat horen na een doelpunt, maakte veel los. Timmermans wist de bijbehorende beweging enigszins na te bootsen, maar beide teams hadden het geluid verkeerd. Voor de beweging kreeg Timmermans wel een punt, tot verontwaardiging van Yesilgöz.

Ten slotte was er een finalespel, waarvoor de twee teams zo snel mogelijk een torentje moesten bouwen. Daar viel op hoe graag Yesilgöz wilde winnen. Ze leek zelfs een puzzelstukje van Team links opzettelijk achter te houden. Het leverde wel het voor haar gewenste resultaat op: Team rechts won. Of het een voorbode is voor de verkiezingsuitslag, moet blijken na 22 november.

Demissionair minister Kuipers van Volksgezondheid betreurt het dat hij op de foto is gegaan met een vertegenwoordiger van de Taliban-regering in Afghanistan. Dat gebeurde vorige week tijdens een bijeenkomst van de Wereldgezondheidsorganisatie in Den Haag.

Kuipers ging daar op de foto met Abdul Bari Omar, het hoofd van de Afghaanse voedsel- en warenautoriteit en een hoge Taliban-vertegenwoordiger. Omar zette de foto vorige week op X, en die foto ging gisteren rond op sociale media.

"Ik wist op dat moment niet wie deze persoon was", schrijft Kuipers op X. "Dit was een fout, had absoluut niet mogen gebeuren en betreur ik." De bewindsman zegt zich te kunnen voorstellen "dat dit voor velen kwetsend is". "We onderzoeken hoe het kan dat deze persoon aanwezig was op deze conferentie."

Abdul Bari Omar was deze week ook in Duitsland, waar hij donderdag een Taliban-promotietoespraak hield in een moskee in Keulen. Volgens de Duitse publieke omroep WDR waren daar zo'n zeventig mensen bij aanwezig. De moskeevereniging zegt geschokt te zijn door de komst van Omar. De bijeenkomst zou zijn aangekondigd als een religieus evenement, en niet als politieke bijeenkomst.

Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken is furieus over de komst van de Taliban-functionaris. "We veroordelen zijn verschijning ten stelligste", klinkt het. Volgens het ministerie is er geen visum afgegeven. "De reis was niet bij ons aangekondigd. Zolang de Taliban in Afghanistan de mensenrechten met voeten treedt, vooral de rechten van vrouwen en meisjes, zullen we geen normale banden kunnen onderhouden met het Taliban-regime."

De Taliban namen twee jaar geleden de macht over in Afghanistan. Sindsdien zijn de mensenrechten in het land nog verder verslechterd. Vrouwen en meisjes zijn niet meer welkom in het middelbaar en hoger onderwijs, en vrouwelijke hulpverleners mogen niet meer aan het werk.

Migratie is een beladen onderwerp deze verkiezingen. Zo viel het kabinet over de inperking van gezinshereniging van asielzoekers. Bovendien wil een meerderheid (bijna 70 procent) van de Nederlanders het aantal asielmigranten omlaagbrengen, bleek vorig jaar uit onderzoek van Ipsos.

Migratie in de volle breedte is als thema opgenomen in de verkiezingsprogramma's: van een migratiestop bij de PVV, tot een maximumaantal asielzoekers bij de BBB en een richtgetal van 50.000 voor asiel-, arbeids- en studiemigranten bij NSC.

Als het over migratie gaat, dan gaat het over meer dan alleen asiel. De grootste groep migranten die naar Nederland komt zijn sinds 2007 inwoners van EU-lidstaten, die visumvrij mogen reizen, wonen en werken in binnen de Europese Unie.

Afgelopen jaar kwamen er bijna 130.000 EU-inwoners naar Nederland, voornamelijk voor werk en gezin, maar ook om te studeren. De groep migranten die daarna het grootst was kwam uit Oekraïne, gevolgd door de groep migranten uit andere landen buiten de EU. Er keerden zo'n 44.000 Nederlanders terug naar eigen land.

De kleinste groep binnen de totale migrantenstroom zijn de asielzoekers. In 2022 registreerden zich 27.600 asielzoekers in de gemeentelijke basisadministratie. Het totale aantal asielzoekers dat vorig jaar naar Nederland kwam is wel hoger: ongeveer 46.000 (eerste aanvragers en 'nareizigers', gezinsleden van asielzoeker). Asielzoekers mogen zich formeel pas na zes maanden registreren in Nederland en er zijn lange wachtlijsten - vandaar het verschil.

De natuurlijke aanwas - de groei van de bevolking door geboortes min sterfte - is sinds 2022 negatief, en er vertrekken ook Nederlanders. De bevolking groeit nu alleen nog door migratie.

Sinds 2008 is het netto migratiesaldo positief, dat betekent dat er meer mensen ons land in komen dan vertrekken. Vorig jaar was dat getal hoger dan ooit door de toestroom van Oekraïners. Zonder hen zou het netto migratiesaldo ruim 115.000 hebben bedragen, iets meer dan in 2021 en 2019. In 2020 kwamen er minder mensen naar ons land door corona.

Het relatieve aandeel asielmigranten is de afgelopen tien jaar stabiel en bedraagt zo'n 11 procent van de totale instroom in Nederland. In absolute aantallen zie je wel groei: zo waren er vorig jaar aanzienlijk meer mensen die voor het eerst asiel aanvroegen (35.535) dan in 2012 (15.206).

Het relatieve aandeel van asielmigranten in de totale bevolkingsgroei mag dan stabiel zijn, toch draagt deze groep, samen met de niet-asielzoekers die voor gezinshereniging naar Nederland komen, het meest bij aan bevolkingsgroei, heeft het Centraal Planbureau berekend.

Dat komt doordat asielmigranten zich voor de lange termijn vestigen: na tien jaar verblijft nog ongeveer 70 procent in Nederland. Van alle arbeidsmigranten is na tien jaar bijna driekwart vertrokken. Ook het overgrote deel van de studenten uit het buitenland is na tien jaar weer weg.

Het aantal arbeidsmigranten is de afgelopen vijftien jaar verviervoudigd . Sinds de toetreding van een aantal Centraal- en Oost-Europese landen tot de EU in 2004 vinden met name Poolse arbeidsmigranten hun weg naar Nederland.

In 2021 ging het om 39.000 arbeidsmigranten uit de EU, maar het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk veel hoger. Slechts een deel registreert zich bij de gemeente waar ze (tijdelijk) gaan wonen. Voor een groot deel gaat het om arbeidskrachten die tegen bescheiden betaling werk vonden in sectoren als de landbouw en de bouw.

Daarnaast is al langere tijd sprake van een stabiele stroom kenniswerkers van binnen en buiten de EU. Met name die laatste categorie groeit hard: vorig jaar bedroeg het aantal kennismigranten van buiten de EU 26.000, een toename van 65 procent ten opzichte van 2021.

In totaal verblijven er volgens schattingen van uitzendkoepel ABU en economisch onderzoeksbureau SEO tussen de 735.000 en 767.000 arbeidsmigranten in Nederland. SEO voorspelt dat hun aantal in 2030 zal zijn gegroeid tot 1,2 miljoen.

In alle EU-lidstaten zijn in 2022 in totaal 884.985 eerste asielaanvragen ingediend. In absolute aantallen was Duitsland de lidstaat met het hoogste aantal (25 procent van het totaal), gevolgd door Frankrijk en Spanje. Nederland neemt op basis van absolute aantallen de zesde plaats in.

Als je kijkt naar het relatieve aantal asielzoekers dat Nederland opvangt - vergeleken met het totale inwoneraantal - dan staat Nederland op de dertiende plaats. De top 5 van het hoogste aantal asielaanvragen per 1000 inwoners wordt gevormd door Cyprus, Oostenrijk, Luxemburg, Slovenië en Bulgarije.

Naast het aantal mensen dat naar Nederland komt zijn er nog twee belangrijke zaken die bijdragen aan overvolle opvangcentra. De wachttijd bij de IND is opgelopen van 32 weken naar een jaar: het aantal asielaanvragen waar de immigratiedienst nog over moet beslissen was vorig jaar oktober 29.050 en in dezelfde maand van dit jaar 42.010. Die oplopende beslistermijn leidt ertoe dat asielzoekers langer in de opvang verblijven.

Ook asielzoekers die al weten dat ze mogen blijven verblijven vaak lang in de opvang omdat er te weinig woningen zijn. Zo'n 8 procent van de sociale huurwoningen gaat naar deze zogeheten statushouders. Op dit moment verblijven er volgens het COA zo'n 62.000 mensen in de asielopvang , onder wie bijna 15.700 statushouders.

Relatief veel meer mensen met een hbo- of een wo-opleiding zijn van plan om bij de Tweede Kamerverkiezingen hun stem uit te brengen dan mensen met een middelbare beroepsopleiding of alleen middelbare school.

Dat valt op te maken uit een onderzoek van Ipsos in opdracht van de NOS. Die laatste groep heeft ook minder vertrouwen in de landelijke politiek, en geeft vaker aan dat dat vertrouwen niet meer te herwinnen is.

Dat de opkomst deels afhankelijk is van het opleidingsniveau is al eerder geconstateerd. Bij de Kamerverkiezingen van 2017 en 2021 bracht ongeveer twee derde van de lageropgeleiden een stem uit. Bij de hogeropgeleiden ging het om 90 procent.

Uit de nieuwste cijfers van Ipsos valt af te leiden dat dergelijke grote verschillen ook bij de komende verkiezingen te verwachten zijn. Zo zegt bijna een op de vijf lageropgeleiden vooraf dat het niet waarschijnlijk is dat ze gaan stemmen. Tegelijk geeft ruim 94 procent van de hogeropgeleiden aan van plan te zijn een stem uit te brengen.

In hoeverre deze cijfers overeenkomen met de uiteindelijke opkomstcijfers voor de verkiezingen van woensdag is natuurlijk zeer de vraag. Deelnemers aan het onderzoek kunnen voorafgaand aan de stembusgang sociaal wenselijke antwoorden geven en er kunnen op verkiezingsdag redenen zijn om wel of juist niet te gaan stemmen. Duidelijk is wel dat er in de regel meer niet-stemmers onder lageropgeleiden zijn dan onder hogeropgeleiden.

In de Rotterdamse wijk Carnisse wordt weinig gestemd. Burgemeester Aboutaleb hoopt dat dat dit jaar anders is:

Verder is duidelijk dat lageropgeleiden minder vertrouwen hebben in de landelijke politiek. Meer dan een kwart (29 procent) van de lageropgeleiden heeft een beetje tot veel vertrouwen in de landelijke politiek, waar dat bij hogeropgeleiden ruim de helft (53 procent) is. 60 procent van de lageropgeleiden heeft zelfs weinig tot heel weinig vertrouwen in de politiek en deze groep zegt ook vaker dat dat vertrouwen niet meer te herwinnen is.

Op één van de belangrijke verkiezingsthema's, bestaanszekerheid, zijn ook grote verschillen te zien. Van de lageropgeleiden zegt bijna een kwart (24 procent) zich (heel) bestaansonzeker te voelen. Onder hogeropgeleiden is dat slechts één op de tien (11 procent), terwijl twee derde (65 procent) van die groep zich juist (heel) bestaanszeker voelt. Die groep kan naar eigen zeggen goed rondkomen.

Onder lageropgeleiden kunnen veel meer mensen (48 procent) dan ook maar nét rondkomen. 12 procent van die groep kan net niet of zelfs beslist niet rondkomen, en moet dus de eindjes aan elkaar knopen. Vanzelfsprekend maken ook meer mensen in die groep zich zorgen over het mogelijk achteruitgaan of wegvallen van het inkomen.

Mbo-studenten in Nijmegen werden deze week in een theatershow gewezen op het belang van stemmen. Kijk hier hoe dat ging:

Uit een eerdere peiling van Ipsos, uitgevoerd met EenVandaag , bleek onlangs dat politieke voorkeur de komende verkiezingen ook duidelijk verschilt op basis van opleidingsniveau.

Zo doet NSC het met name goed bij lageropgeleiden, waar hogeropgeleiden vaker geneigd zijn om op VVD of GroenLinks-PvdA te stemmen. De voorkeur voor een premierskandidaat is volgens diezelfde lijnen verdeeld, bleek uit het onderzoek.

Demissionair minister Dilan Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid vindt het "zeer kwalijk" dat de Haagse politie de aangifte van een journalist tegen de VVD-perschef niet goed blijkt te hebben opgepakt. Als minister heeft Yeşilgöz zich altijd hard gemaakt voor het zwaar bestraffen van agressie en geweld tegen journalisten. Vanavond in Nieuwsuur noemde ze het "heel pijnlijk" dat dat juist in dit geval niet goed is gegaan.

Een journalist van LeftLaser deed afgelopen zomer aangifte nadat zijn microfoon uit zijn handen werd getrokken door VVD-perschef Kees Berghuis. De journalist probeerde VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans te bevragen voor het Tweede Kamergebouw. Op beelden van het Youtube-kanaal van LeftLaser is te zien dat Hermans niet op zijn vragen in wil gaan. Nadat zij in de auto stapt, richt de journalist zich tot woordvoerder Berghuis, waarop die de microfoon hardhandig uit de hand grist en weggooit.

Nieuwsuur deed navraag bij de politie en die liet weten dat de zaak niet verder wordt onderzocht. Een dag na het incident bood Berghuis zijn excuses aan op X en de politie dacht dat de aangever daar genoegen mee zou nemen.

De aangifte van de journalist kwam echter een dag na de excuses. Omdat de VVD ervoor pleit dat daders van geweld en agressie tegen journalisten altijd een celstraf moeten krijgen, verzocht de journalist expliciet om vervolging van de perschef. De betrokken journalist laat aan Nieuwsuur weten "allerminst verbaasd te zijn" over de weigering van de politie om de zaak op te pakken. Hij overweegt bezwaar te maken tegen het besluit.

Bovendien heeft de politie de journalist niet op de hoogte gesteld dat de zaak niet verder zou worden onderzocht. Dat gebeurde pas na vragen van Nieuwsuur.

Yeşilgöz zei in Nieuwsuur dat ze op haar ministerie "zeer recentelijk" is geïnformeerd over de zaak. Als reden is haar verteld dat de zaak is geseponeerd om capaciteitsredenen, "maar dat kan hier niet aan de orde zijn, want we hebben hier afspraken en protocollen voor."

De politie en het OM hebben met de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) afgesproken prioriteit te geven aan opsporing en vervolging van verdachten van agressie en geweld tegen journalisten. Dit is vastgelegd in het protocol PersVeilig. De politie heeft zich daar niet aan gehouden.

"De veiligheid van journalisten is altijd een van mijn speerpunten geweest in de Kamer", aldus Yeşilgöz in Nieuwsuur. "Ik heb er juist voor gezorgd dat we daar middelen voor vrij hebben gemaakt. Dan is het extra heftig en pijnlijk om te zien dat het vervolgens niet wordt opgevolgd. Zeker als het in eigen huis gebeurt."

Op vragen van Nieuwsuur zegt de politie Den Haag juist dat het gebruikelijk is dat wordt gekeken of een "strafrechtelijk onderzoek kan worden vermeden". Een woordvoerster ontkent dat het protocol niet is nageleefd. Het OM in Den Haag wil niet ingaan op de vraag of het op de hoogte was van het besluit van de politie. Een woordvoerder van de Nationale Politie zegt: "Capaciteitsgebrek kan in dit soort zaken nooit een overweging zijn."

Yeşilgöz zegt opnieuw om tafel te willen met de politie. "Want dit mag niet gebeuren. Als er aangifte wordt gedaan vanwege belaging, mishandeling of wat dan ook van een journalist, hoort dat opgepakt te worden."

"Dit is heel pijnlijk, want journalisten moeten altijd vrij hun werk kunnen doen. Dus dit is niet zomaar iets, dit is heel stevig."

Kijk hier het gesprek met Dilan Yeşilgöz terug:

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen interviewt Nieuwsuur de lijsttrekkers van de veertien grootste politieke partijen. In deze speciale verkiezingsuitzendingen ontleden we de partijen aan de hand van hun verkiezingsprogramma's en stemgedrag. Kiezers uit eigen kring komen aan bod met verwachtingen, ambities en kritiek.

Vanavond staat de hele uitzending in het teken van de VVD. We spreken met de nieuwe lijstrekker van de partij, Dilan Yeşilgöz, over de nieuwe koers en waar de partij nu voor staat.

Pieter Omtzigt gaat voor de verkiezingen echt niet zeggen wie er premier zal worden als NSC de grootste wordt. GroenLinks-PvdA hoopt nog steeds de grootste te worden, door ruwweg vijf zetels weg te halen bij andere partijen op links en nog eens vijf uit het 'midden'. BBB denkt net als in maart de peilingen te kunnen verslaan. En Geert Wilders moet zijn mildere toon in ieder geval nog een paar dagen volhouden. Het zijn dingen die je oppikt als je nu spreekt met mensen dicht bij de lijsttrekkers.

Achter elke lijsttrekker staat een campagneteam, bij de ene partij wat groter en professioneler dan bij de andere. Bij al die teams loopt de temperatuur nu maximaal op. Al het voorwerk is gedaan, nu komt het aan op de vaak allesbeslissende laatste campagnedagen.

Praten over je eigen campagne is eigenlijk not done: over strategie praat je niet. Maar als je nu een rondje maakt langs belangrijke partijen, merk je dat de regel vooral wordt gekoesterd bij de partijen waar de campagne geheel naar wens verloopt.

In deze campagne zit bijvoorbeeld de VVD in die positie. De bal doet het werk, anderen mogen commentaar leveren. Lijsttrekker Yesilgöz presteert eigenlijk boven verwachting in deze campagne. Ze kijkt vooruit. Achteruit kijken, naar de Rutte-jaren, heeft toch geen zin, zegt ze voortdurend.

Gisteravond bij SBS lanceerde ze de oneliner, doelend op haar politieke tegenstanders: "Hier staat 75 jaar politieke ervaring om me heen, mij niet de schuld geven." De strategie lijkt te werken: de VVD doet gewoon weer mee om de grootste partij te worden. In de laatste dagen moet Yesilgöz vooral scherp, vrolijk en alert blijven.

De VVD-campagne draait op volle toeren en verrassende acties zullen we niet gaan zien; geen fouten maken is het belangrijkst. En dan maar hopen dat kiezers die nog twijfelen tussen bijvoorbeeld VVD en NSC uiteindelijk VVD stemmen, omdat ze Yesilgöz een zekerdere keus vinden dan Omtzigt.

NSC lijkt de hele campagne al weinig fout te kunnen doen bij kiezers die het 'anders' willen. Omtzigt wil het graag over de inhoud hebben, maar ook bij hem speelt strategie een rol. Doordat er nog veel niet bekend was over zijn partij, lukte het hem moeiteloos de aandacht van de media vast te houden.

Elk besluit van Omtzigt doet er ook toe, omdat nu al vaststaat dat hij na de verkiezingen een sleutelrol zal spelen. Yesilgöz en GL-PvdA-lijsttrekker Timmermans zullen, als ze premier willen worden, altijd Omtzigt nodig hebben om hun plannen aan een meerderheid (of in de buurt daarvan) te helpen.

Omtzigt maakte deze week duidelijk dat het wat hem betreft heel moeilijk gaat worden om met GroenLinks-PvdA samen te gaan werken. Je kan verwachten dat hij in de laatste dagen juist weer de VVD gaat aanvallen: "Hoe kan het dat die partij, na alles wat er de laatste jaren gebeurd is, nu met alles weg lijkt te komen?"

Het is een logische aanval vanuit NSC, in de hoop in de laatste dagen ook de VVD achter zich te laten. Het campagneteam bij NSC is wel beduidend kleiner dan bij andere partijen. Andere partijen hopen dat daardoor de kans op een foutje van Omtzigt in de slotfase toeneemt.

Bij GroenLinks-PvdA is het gevoel dat het gisteravond bij het SBS-debat een zware avond was. Timmermans stond in zijn eentje tegen drie rechtse(re) partijen en dan stonden ook het publiek en de presentator niet echt aan zijn kant.

Zo viel Wilders (PVV) Timmermans aan op het feit dat hij wachtgeld ontvangt van de Europese Commissie:

Nadat GL-PvdA Omtzigt aan het begin van de campagne tegen de borst had gedrukt, in de hoop dat hij naar links zou trekken, is die strategie nu overboord gegooid. Omtzigt kijkt liever naar rechts en dat maakt de campagnestrategie van GroenLinks-PvdA eigenlijk alleen maar eenvoudiger: waarschuwen voor een (kneiter)rechts kabinet! Als je dat wil voorkomen, moet je bij Timmermans zijn.

Daarvoor hebben ze stemmen nodig van links en ook uit het midden. Daarbij willen ze wel Omtzigt 'heel laten', want ze weten dat als Timmermans premier wil worden, hij altijd NSC nodig zal hebben. De druk bij GroenLinks-PvdA is groot, het samenwerkingsproject is snel uit de grond gestampt in de hoop dat links een belangrijke rol kan gaan spelen in het landsbestuur. Als ze er niet in slagen de grootste te worden, zullen ze weer in de oppositie belanden, is de overtuiging.

Bij de PVV hebben ze een maar een klein groepje mensen met wie Wilders spart over de strategie in de campagne. Sinds de VVD de partij niet langer uitsluit om mee samen te werken, heeft Wilders eigenlijk de wind mee, met een campagne waarin hij zichzelf presenteert als een soort nieuwe, redelijke Wilders.

De PVV is voor de pers een gesloten bolwerk, een enkele PVV'er heeft zich weleens hardop afgevraagd of het Wilders zal lukken zijn 'milde' toon in de belangrijke slotdebatten vol te houden. Daarnaast zal het voor de PVV zeker tot woensdagavond laat spannend blijven wat het resultaat wordt, want ze zijn in het verleden met regelmaat te hoog of te laag gepeild.

Ook bij andere partijen zitten campagnestrategen in spanning. In de laatste dagen voor de verkiezingen kan er nog veel veranderen. Zeker nu hebben veel kiezers nog geen keuze gemaakt.

Bij partijen als D66, SP, Partij voor de Dieren en Volt leven ze een beetje tussen hoop en vrees. Ze hebben er baat bij als Timmermans de grootste wordt, maar tegelijkertijd zijn ze bang dat GroenLinks-PvdA ze verder leeg zal eten.

Mocht Timmermans afhaken in de race om de grootste te worden, dan hopen ze dat kiezers niet strategisch kiezen en gewoon uit overtuiging bij Jetten, Marijnissen, Ouwehand of Dassen terechtkomen.

Het CDA heeft zich ondertussen neergelegd bij het feit dat ze een bijrol vervullen. Lijsttrekker Bontenbal heeft wel de gunfactor, zien ze. Zijn naamsbekendheid neemt ook toe, maar ja, hij is van het CDA.

Forum voor Democratie voert, los van alle andere partijen, op geheel eigen wijze campagne. Vooral op sociale media, vooral gericht op jongeren.

En dan zijn er ook nog partijen die vechten voor hun voortbestaan in de Tweede Kamer. Denk aan JA21, Bij1, 50Plus en BVNL (Van Haga). Voor hen is het deze campagne lastig om een rol van betekenis te spelen. Dat zal de laatste dagen zeker niet anders worden.

Palestijnen uit Gaza in Nederland die geen verblijfsvergunning hebben, zullen daar nog lang op moeten wachten. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) houdt op dit moment de asielverzoeken van Palestijnen aan, waardoor ze niet worden afgewezen, maar er ook geen verblijfsvergunningen aan Palestijnse asielzoekers worden toegekend.

De beslissing van de IND raakt vooral Palestijnen uit Gaza, die hun gezinnen daar hebben achtergelaten en in Nederland geen duidelijkheid hebben over hun verblijfsstatus. Deze groep kan hun gezinnen niet naar Nederland halen met een beroep op gezinshereniging. Dit kan alleen worden aangevraagd door Palestijnen met een geldige verblijfsstatus.

"Wanneer de situatie in een land onzeker is, kan de IND ervoor kiezen om asielverzoeken tijdelijk te pauzeren", zegt een woordvoerder van hulporganisatie VluchtelingenWerk. "Slechts voor een aantal mensen die buiten het oorlogsgeweld om bescherming nodig hebben, zoals mensenrechtenactivisten, wordt het asielverzoek in behandeling genomen."

De IND bevestigt dat en benadrukt dat er momenteel geen asielaanvragen van Palestijnen worden afgewezen. De dienst omschrijft dit als "een tijdelijke werkwijze", die zal duren tot duidelijk is wat het beleid van het nieuwe kabinet wordt. Eerder liet de IND weten de aanvragen voor gezinshereniging van Palestijnen sneller te behandelen. Hiermee krijgen familieleden die vastzitten in Gaza de kans om te ontsnappen aan het oorlogsgeweld.

"Maar deze spoedregeling kan dus niet gelden voor de Palestijnen in Nederland die nog moeten starten met de asielprocedure of nog aan het wachten zijn op een beslissing van de IND", zegt VluchtelingenWerk. "Ze weten dus ook niet waarop ze aan het wachten zijn. Krijgen ze een afwijzing of mogen ze hier blijven?"

Een van de Palestijnse vluchtelingen die te maken hebben met deze uitzichtloze situatie is Al'aa. Op 23 oktober kreeg hij een brief van de IND, waarin staat dat zijn asielverzoek is afgewezen omdat zijn verhaal niet geloofwaardig werd bevonden. Maar vanwege de oorlog zal hij niet worden teruggestuurd naar Gaza.

Ondertussen kan hij geen contact krijgen met zijn vrouw en vier kinderen, die nu in Rafah verblijven bij een school van UNRWA, de VN-organisatie die verantwoordelijk is voor humanitaire hulp aan vluchtelingen in de Palestijnse Gebieden.

"Ik heb mijn vrouw een week geleden voor het laatst gesproken. Daarna heb ik niets meer van haar gehoord, omdat er geen internetverbinding meer is", vertelt hij in het asielzoekerscentrum waar hij verblijft. Voordat hij naar Nederland kwam in 2021, woonde hij met zijn gezin in het vluchtelingenkamp Jabalia, dat begin deze maand door Israëlische bombardementen werd getroffen.

"Ze hebben mijn woning gebombardeerd. Daar is nu niets meer van over. Gelukkig kon mijn gezin vluchten, maar ze zijn niet veilig. Israël zal niet stoppen met het bombarderen van Gaza."

Al'aa vertelt over het gebrek aan water, voedsel, kleding en brandstof in Gaza. "Ik denk alleen aan mijn gezin, maar ik kan nu niets voor ze betekenen. Het is om krankzinnig van te worden. Als ze mij geen verblijfsstatus willen geven, stuur mij dan maar terug naar Gaza, zodat ik tenminste nog bij mijn gezin kan zijn. Maar zelfs dat kunnen ze niet."

De beslissing van de IND om asielprocedures van Palestijnen stil te leggen raakt ook een groep mensen die al langer in Nederland zijn en niet aan het werk kunnen, zoals Mahmoud. Dit jaar werd hij voor de tweede keer afgewezen, nadat hij naar de rechter is gestapt om tegen de beslissing van de IND te procederen.

Hij ging in hoger beroep, maar door het stilleggen van de asielprocedures heeft hij geen uitzicht op een eind aan dit proces. "Het is alsof ze me langzaam dood willen laten gaan", zegt hij. "Ik moest lang genoeg wachten op mijn asielprocedure, maar nu zeggen ze dat ze niets meer behandelen, terwijl ik in de tussentijd niets mag doen."

Op 13 oktober kreeg Mahmoud van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) te horen dat hij het asielzoekerscentrum moest verlaten. Nadat hij hulp had gekregen van een journalist die het COA voor hem belde, hoefde hij toch niet weg. "Ik weet alleen niet hoelang ik er nog mag blijven."

Daarom moeten de verzoeken van Palestijnse asielzoekers in Nederland wel in behandeling worden genomen, stelt Vluchtelingenwerk. De hulporganisatie roept de IND op om dit onmiddellijk te doen. "Het gaat slechts om een tiental ongedocumenteerde Palestijnen in Nederland. Dan is het echt haalbaar voor de IND om hen een verblijfsstatus te geven", zegt de woordvoerder. "Bovendien is het overduidelijk dat iedere burger in Gaza gevaar loopt. Elke burger loopt het risico om slachtoffer te worden van bombardementen en geweld. Geen enkele plek is veilig."

De achternamen van Mahmoud en Al'aa zijn bij de redactie bekend. Uit veiligheidsoverwegingen zijn ze weggelaten.

Veel politieke partijen zijn trots op de vlees- en zuivelsector, die vele miljarden bijdraagt aan de economie en voor bijna 200.000 mensen werk oplevert. Maar de meeste partijen zeggen ook dat de veestapel vanwege het milieu en zorgen over dierenwelzijn te groot is.

Dat blijkt uit de verkiezingsprogramma's en de antwoorden die de partijen hebben gegeven op stellingen van de Kieswijzer.

Nederland is volgens het CBS de grootste vleesexporteur van Europa.

In Nederland zijn er in totaal 114 miljoen landbouwdieren.

De grote veestapel is een van de redenen dat er in Nederland te veel stikstof wordt uitgestoten. In tegenstelling tot de afgelopen Provinciale Statenverkiezingen gaan deze Tweede Kamerverkiezingen nauwelijks over stikstof. Maar ook een nieuw kabinet zal zich moeten buigen over het stikstofprobleem. Een van de meest aangedragen oplossingen is een krimp van de veestapel.

De Partij voor de Dieren wil de veestapel in twee jaar met 75 procent laten krimpen en uiteindelijk helemaal stoppen met de vee-industrie. Andere partijen aan de linkerkant willen ook fors ingrijpen in de veestapel en af van de bio-industrie.

Als gevolg van de maatregelen die D66, GroenLinks/PvdA en Volt willen nemen, zou de omvang van de veestapel zeker zo'n 30 tot 35 procent dalen, berekende het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). De partijen willen biologische boeren en boeren die natuur beheren stimuleren.

De BBB wil zo min mogelijk extra maatregelen en accepteert juist dat de landbouw gevolgen heeft voor de vrijheid en het natuurlijke gedrag van dieren. Lijsttrekker Van der Plas zegt ook dat de veestapel kleiner zal worden omdat veel oudere boeren geen opvolger hebben, maar ze wil daar geen beleid op voeren. Waar ze wel op wil inzetten is meer innovatieve technieken in de landbouw en minder milieuregels.

Van der Plas wil graag samenwerken met NSC. Maar op dit punt zijn de partijen het niet helemaal eens. De partij van Pieter Omtzigt is wel voor het verkleinen van de veestapel. Harm Holman, oud-melkveehouder en kandidaat voor NSC, sprak in een debat over 10 procent minder koeien en 25 procent minder varkens. De partij laat weten dat dit richtgetallen zijn en geen harde doelen.

En ook andere partijen zoals ChristenUnie, VVD en CDA denken dat het onvermijdelijk is dat de veestapel de komende jaren krimpt om de natuur te beschermen, maar zij noemen dat geen doel op zich.

De CU wil naar een meer extensieve landbouw, dus minder dieren op meer grond. Het PBL berekende dat dat leidt tot een krimp van 20 procent. Terwijl bij de VVD er nog wel plek is in Nederland voor intensieve landbouw, zolang er stappen worden gezet op het gebied van dierenwelzijn. Dit komt in de doorrekening neer op zo'n 10 procent krimp.

Ook partijen aan de rechterkant van de VVD zeggen dierenwelzijn belangrijk te vinden, bijvoorbeeld de PVV en JA21, maar benoemen niet of dit leidt tot regels in de landbouw. Al verzet de PVV zich wel tegen onverdoofd slachten. Dat is al verboden, maar er gelden uitzonderingen voor joodse en islamitische rituelen.

Janny Knol wordt de nieuwe korpschef van de politie. Het kabinet benoemt haar per 1 maart volgend jaar als opvolger van Henk van Essen . Die maakte in september bekend dat hij het tijd vindt om het stokje over te geven.

Knol (54) werkt al jaren bij de politie. Zij begon haar loopbaan in 1990 als agent in Deventer. Daarna was ze onder meer lid van de eenheidsleiding in Oost-Nederland en plaatsvervangend politiechef in Noord-Nederland. Sinds februari vorig jaar is zij politiechef in Oost-Nederland.

Korpschef is de hoogste functie van de politie in Nederland. De functie bestaat sinds de vorming van de nationale politie in 2013 en Knol is de eerste vrouw die de post bekleedt.

Demissionair minister Yesilgöz noemt Knol iemand die de werkvloer van de politie goed kent en daarnaast veel ervaring heeft. "Ik heb er alle vertrouwen in dat zij sturing kan geven aan de grote opgaven van de komende jaren en de ingezette strategie van de politie kan realiseren."

In eerdere kabinetten werkte de PvdA mee aan de verzelfstandiging van publieke sectoren zoals het openbaar vervoer en de volkshuisvesting. Nu komt de partij in het gezamenlijke verkiezingsprogramma met GroenLinks terug op dat beleid: de overheid moet de regie weer pakken.

Het onderwijs laat de partij echter buiten schot, terwijl daar ook problemen spelen: een lerarentekort , kansenongelijkheid en zorgen over de basisvaardigheden van leerlingen. In Nieuwsuur zegt lijsttrekker Frans Timmermans toch over onderwijshervormingen in gesprek te willen gaan.

Veel leraren en onderwijsexperts verwijten schoolbesturen niet met goede oplossingen te zijn gekomen voor de problematiek. Deze besturen bepalen nu grotendeels hoe de 50 miljard euro die jaarlijks naar het onderwijs gaat wordt besteed. "Wij geven de schoolbesturen een zak met geld en zij maken er een zootje van", zegt geschiedenisleraar John Arts. "De mensen die écht hart hebben voor het onderwijs hebben geen zeggenschap over het onderwijs."

In een Ipsos-peiling in opdracht van Nieuwsuur zegt ook bijna driekwart van de potentiële GL-PvdA-achterban dat de overheid in het onderwijs de regie moet nemen. Maar het was PvdA-minister Jo Ritzen die aan de wieg stond van het huidige systeem en de partij heeft in latere kabinetten er niet aan willen tornen.

Nu zegt Timmermans met leraar Arts in gesprek te willen gaan over zijn klachten "ook om de wijze waarop het onderwijs wordt bestuurd aan te pakken". Dat kan gevolgen hebben voor de huidige bestuurders en toezichthouders in het onderwijs, onder wie verschillende oud-PvdA-politici. Maar dat het partijgenoten kan raken "interesseert me echt helemaal niks", zegt Timmermans.

Op andere onderwerpen heeft Timmermans behoorlijk concessies moeten doen om met GroenLinks tot een gezamenlijk verkiezingsprogramma te komen. Zo was de PvdA eerder voor een gedeeltelijk boerkaverbod, mede omdat de boerka "de mogelijkheid tot ontplooiing en participatie" van vrouwen zou ontnemen. GroenLinks was tegen het verbod, en in het gezamenlijke programma staat nu dat GL-PvdA het verbod wil afschaffen.

Ook was de PvdA tegen het dragen van een hoofddoek door politieagenten. De partij vond een neutrale uitstraling van de politie belangrijker dan de vrije keuze om je religie te uiten.

GroenLinks hechtte wel meer waarde aan die vrijheid, en in de stemwijzer zegt GL-PvdA nu vóór de hoofddoek bij de politie te zijn. Timmermans: "In bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk en in Canada leidt dit tot geen enkel probleem voor de uitvoering van het politiewerk en de samenleving is er ook heel erg aan gewend."

Zijn achterban staat er iets anders in. De helft van de potentiële GL-PvdA-kiezers zegt in de Ipsos-peiling dat agenten een neutraal uniform moeten dragen, zonder religieuze uitingen zoals een kruisje, keppeltje, of hoofddoek. 28 procent is het daarmee oneens.

Dan is er nog een thema waarover het standpunt van GL-PvdA onbekend is: een extra belasting op vlees. GroenLinks was altijd voorstander van zo'n vleestaks als middel om de klimaat- en natuurschade van de vleesproductie door te berekenen en om dierenleed tegen te gaan. De PvdA was tegen om mensen met een lager inkomen niet op extra kosten te jagen.

"Daar zullen we het nog over moeten hebben", zegt Timmermans. "Ik denk dat je alles moet doen om te stimuleren dat mensen minder vlees eten. Maar ik denk dat je vooral de belasting moet verlagen op groente en fruit."

Experts die de Tweede Kamer hebben bijgepraat over het humanitair oorlogsrecht hebben geen eenduidig oordeel over het Israëlische optreden in Gaza. Dat bleek vandaag bij een gesprek met de buitenlandcommissie van de Kamer.

Tijdens de zitting verschijnt bij internationale media het bericht over VN-experts die menen dat Israël schendingen pleegt die wijzen op beginnende genocide. In de zitting gaat het daar niet over. Sprekers met militaire en juridische expertise zien groot menselijk lijden in Gaza. Maar het volkenrechtelijk beoordelen van gebeurtenissen is volgens hen niet eenvoudig.

"We moeten voorzichtig zijn met conclusies over mogelijke schendingen van internationaal recht", vindt advocaat bij het Internationaal Strafhof (ICC) Knoops. "Zolang we niet alle militaire en operationele feiten en afwegingen kennen is terughoudendheid van belang."

Hoogleraar internationaal publiekrecht Nollkaemper (Universiteit van Amsterdam) vindt ook dat juristen voorzichtig moeten zijn, maar zag meerdere rapporten die volgens hem laten zien dat het militaire geweld van Israël de afgelopen weken "niet proportioneel is". Hij pleit voor een staakt-het-vuren.

Een meerderheid in de Kamer is daar net als het demissionaire kabinet geen voorstander van : Israël kan dan niet meer gewapend optreden tegen Hamas, ook niet om gijzelaars te bevrijden of aanslagen te voorkomen. Dat betekent geenszins een "carte blanche" voor Israël, zei premier Rutte eind vorige maand in een debat. Tot nu toe dringt Nederland aan op humanitaire pauzes en corridors voor hulpgoederen.

D66, GroenLinks-PvdA, SP, PvdD, Denk, Volt en Bij1 vinden dat niet voldoende en vinden dat Israël met de aanhoudende aanvallen op Gaza disproportioneel geweld gebruikt. Ze willen opheldering over een naar NRC gelekt memo van de Nederlandse defensieattaché in Tel Aviv, waarin staat dat het Israëlische leger "onevenredig geweld" gebruikt en doelbewust aanvallen uitvoert op civiele infrastructuur.

Demissionair minister Ollongren van Defensie noemde het stuk in de krant een "niet faire weergave" en sluit "selectief citeren" niet uit. Na de verkiezingen debatteren de oude Kamer en demissionaire kabinet over de situatie, waarschijnlijk volgende week.

Vooruitlopend op dat debat komen de experts vandaag aan het woord in de Kamer. Sommige van hen spreken over het complexe karakter van een dichtbevolkt gebied waarbij het lastig is om onderscheid te maken tussen burger- en militaire doelen. De meningen verschillen over de vraag of Israël als bezettingsmacht kan worden gezien.

Het beoordelen van disproportioneel geweld kan niet alleen door naar schade achteraf te kijken, zoals in de publieke opinie vaak gebeurt, zeggen docent militair recht Fink en militair jurist Ducheine van de Nederlandse Defensie Academie. Volgens hen moet ook gekeken worden naar de voor de commandant beschikbare informatie vóór de aanval. "We weten nu niet welke beslissingen genomen zijn en op grond waarvan, we zien alleen de gruwelijke effecten."

De vraag of een aanval op een ziekenhuis een schending van oorlogsrecht is, zal volgens experts per geval beoordeeld moeten worden. Fink en ook de Belgische oorlogshoogleraar De Cock wijzen erop dat ziekenhuizen tijdens het oorlogsrecht tijdelijk bescherming kunnen verliezen. Daarna is er altijd de humanitaire plicht om goederen en middelen zo snel mogelijk ter plekke te krijgen.

Vaststellen of Israël oorlogsmisdaden pleegt door het blokkeren van routes voor voedsel, water, elektra en brandstof is volgens internationaal strafrechtdocent Marieke de Hoon (Universiteit van Amsterdam) op dit moment lastig, maar "het lijkt er wel op". Onderzoek loopt nog, maar "als bewijzen van totale blokkades opduiken kan dat onder de schending van oorlogsrecht vallen".

Het blijft ingewikkelde materie die Kamerleden zwaar valt, blijkt ook achteraf. "Het was heel zinvol", zegt CDA-Kamerlid Boswijk, "maar het is nog complexer dan ik dacht". Kamerlid Van Haga concludeert dat het binnen het oorlogsrecht "zeer moeilijk vast te stellen is wanneer er sprake is van noodzakelijk en proportioneel geweld".

D66'er Sjoerdsma ziet in de zitting een erkenning van de deskundigen dat het "kabinet niet mag blijven zwijgen" en een noodzaak voor een snel staakt-het-vuren. Ook Denk-Kamerlid Van Baarle is daarvoor; hij wil ook een parlementaire enquête naar de opstelling van het Nederlandse kabinet.

Voor PvdA-Kamerlid Piri voelde het "heel ongemakkelijk om met de humanitaire catastrofe die gaande is in Gaza, drie uur lang met experts internationaal recht te spreken" terwijl er "al weken geen politiek debat gehouden kan worden met de regering over de noodzaak van een onmiddellijk staakt-het-vuren".

Dat debat komt er dus volgende week. Of er dan een meerderheid voor een onmiddellijk staakt-het-vuren is, is nog steeds de vraag.

Het probleem van ondermijning door de georganiseerde drugscriminaliteit wordt door vrijwel alle politieke partijen in hun verkiezingsprogramma erkend. Het is een bedreiging voor de samenleving, vinden veel partijen. Hoeveel geld zij hier precies voor over hebben is nog niet duidelijk, maar het gaat om honderden miljoenen euro's.

Ondermijning is het proces dat de grens tussen de onderwereld en de bovenwereld vervaagt doordat grote hoeveelheden crimineel geld via witwassen en legale bedrijven de maatschappij in worden gepompt.

BBB zegt voor een harde aanpak van de georganiseerde drugscriminaliteit te zijn. "Het onvoldoende bestrijden van harddrugsgebruik in de steden leidt tot criminele drugsnetwerken op het platteland." De partij belooft in haar verkiezingsprogramma dat Nederland geen "narcostaat" zal worden.

Het CDA noemt de vermenging van boven- en onderwereld zorgelijk. "Ons land is uitgegroeid tot een spil in de internationale drugshandel, waarin vergismoorden, afpersing en liquidaties op klaarlichte dag plaatsvinden." Het CDA stelt voor om voor de zwaarste criminelen een gevangenisregime naar Italiaans voorbeeld in te richten. "Eenzame opsluiting en lange gevangenisstraffen om de macht en invloed van criminelen te breken."

Ook GroenLinks-PvdA wil de topcriminelen en hun financiële stromen hard aanpakken. "Politie, Openbaar Ministerie, Belastingdienst, FIOD, gemeenten en woningcorporaties werken daarvoor samen in een langjarige aanpak. We vergroten daarom de (financiële) kennis en slagkracht van opsporingsdiensten, het Openbaar Ministerie en de rechterlijke macht."

Een voorbeeld van die samenwerking zijn de relatief nieuwe RIEC's, de Regionale Informatie- en Expertise Centra. Politie, justitie en andere overheidsinstanties delen informatie en werken samen bij de bestrijding van ondermijnende criminaliteit.

Het RIEC Amsterdam Amstelland bijvoorbeeld, voerde vanmorgen een gezamenlijke controle uit in het Westelijk Havengebied. Daar staan in een bescheiden kantoorpandje 900 bv's ingeschreven. Het vermoeden bestaat dat dit voor een groot deel witwasbv's zijn.

"Criminelen hebben bedrijven nodig om hun drugsverdiensten voor de bovenwereld wit te wassen. Daarvoor heb je alleen een inschrijving bij de Kamer van Koophandel nodig en een postadres in zo'n pand als dit", zegt Job van Beekhoven van RIEC Amsterdam Amstelland.

In 2022 was er 694 miljoen euro beschikbaar voor de aanpak van de georganiseerde criminaliteit, staat in het jaarverslag van de RIEC's. Er werd in dat jaar aan 1300 zaken gewerkt en er werden honderden adviezen gegeven. De expertisecentra onderzochten ook nieuwe bedrijfstakken die ten prooi vallen aan criminelen zoals juweliers en de kozijnenbranche.

In het verkiezingsprogramma van NSC worden de RIEC's met name genoemd. De partij wil een evaluatie van de aanpak. "Er gaat veel geld naar deze aanpak, en de doelen zijn ambitieus, maar de effectiviteit is amper te controleren", zegt de partij.

Van Beekhoven zegt dat het zou helpen als meer overheidsinstanties en bijvoorbeeld de Kamer van Koophandel meer zouden doen om de criminele bv's eruit te vissen. "Het is dweilen met de kraan open", legt hij uit. "Je kunt nu gewoon een onderneming oprichten in de gevangenis."

Dat wil VVD-lijsttrekker en demissionair minister van Justitie Dilan Yesilgöz hard gaan aanpakken. De veiligheid van de maatschappij gaat boven de privacy van criminelen, zegt zij. "Degenen die tegenover ons staan hebben oneindig veel geld. En ze deinzen nergens voor terug."

Het mag dan nog geen groot verkiezingsthema zijn, voor Yesilgöz en veel andere lijsttrekkers is de ernst van de zaak bekend. "Er zijn ook partijen die over het gebruik van drugs een beetje lacherig doen, maar we hebben het over lui die een advocaat voor zijn huis doodschieten", zegt Yesilgöz. "In zowat elke straat voel je en zie je de effecten."

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen interviewt Nieuwsuur de lijsttrekkers van de veertien grootste politieke partijen. In deze speciale verkiezingsuitzendingen ontleden we de partijen aan de hand van hun verkiezingsprogramma's en stemgedrag. Kiezers uit eigen kring komen aan bod met verwachtingen, ambities en kritiek.

Vanavond staat de hele uitzending in het teken van GroenLinks-PvdA, de nieuwe linkse fusiepartij die voor het eerst aan de landelijke verkiezingen meedoet met één kieslijst en één verkiezingsprogramma. Lijsttrekker Frans Timmermans is te gast.

De omstreden onkruidverdelger glyfosaat mag voorlopig nog worden gebruikt in de Europese Unie, heeft de Europese Commissie besloten. Wel komen er nieuwe eisen en beperkingen aan het gebruik van het middel, onder meer om de natuur beter te beschermen.

De vergunning voor de onkruidverdelger liep op 15 december af, maar is door het besluit nu met tien jaar verlengd. Glyfosaat wordt in de landbouw gebruikt om gewassen te beschermen tegen onkruid.

De Europese Commissie hakte de knoop door omdat het de EU-lidstaten vandaag opnieuw niet was gelukt om een besluit te nemen. Net als vorige maand was er geen vereiste meerderheid voor of tegen, omdat Nederland en veel andere landen zich onthielden van stemming.

Om het voorstel van de commissie aan te nemen of te verwerpen was een meerderheid nodig van ten minste vijftien EU-lidstaten, van landen die 65 procent van de inwoners van de EU vertegenwoordigen.

Glyfosaat is een van de meest gebruikte onkruidverdelgers in de landbouw. Het middel is onder meer omstreden omdat het in wetenschappelijke onderzoeken in verband wordt gebracht met de ziekte van Parkinson en andere aandoeningen. Ook zijn er zorgen over de gevolgen van het middel voor natuur en milieu.

Een Kamermeerderheid deed vorige maand een "dringende oproep" aan demissionair minister Adema van Landbouw om niet in te stemmen met het verlengen van de vergunning. Ook meer dan 150 wetenschappers en organisaties, waaronder vakbond FNV en de Parkinson Vereniging, probeerden de bewindspersoon ervan te overtuigen om tegen te stemmen.

Maar Adema heeft daar dus geen gehoor aan gegeven. Hij onthoudt zich van stemming omdat hij wil wachten op nieuw onderzoek naar de gezondheidsrisico's van het middel.

Wetenschappers van het Louis Bolk Instituut zeiden vorige maand in de Tweede Kamer dat er voor de bestrijding van onkruid in de reguliere landbouw amper alternatieven zijn. In datzelfde rondetafelgesprek werd erop gewezen dat de alternatieven die er zijn, eveneens schadelijk kunnen zijn voor het milieu.

De BoerBurgerBeweging werd bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart in alle provincies de grootste partij, vooral dankzij een felle campagne tegen het stikstofbeleid. Maar inmiddels voert de partij zelf in tien provincies de landelijke stikstofwet uit.

Ook op andere thema's blijkt de BBB niet koersvast, tot ongenoegen van de achterban. Lijsttrekker Caroline van der Plas erkent in Nieuwsuur dat het niet altijd mogelijk is kernpunten uit te voeren.

Na de verkiezingen in maart ging de BBB in tien van de twaalf provincies meebesturen, waarmee de partij medeverantwoordelijk werd voor het uitvoeren van de stikstofwet. In die wet staat dat de stikstofuitstoot in 2035 flink gereduceerd moet zijn. In zes provincies werkt de BBB samen met tegenpool PvdA, in drie provincies ook met GroenLinks.

Volgens Van der Plas kunnen de provinciale afdelingen nu wel meer bereiken dan wanneer ze hadden gekozen voor een rol in de oppositie. "In het provinciebestuur kun je aan de knoppen zitten en wat terughoudender zijn in het beleid. We hebben in alle coalitieakkoorden voorkomen dat onvrijwillige onteigening van boeren gaat gebeuren."

Maar uit de achterban klinkt kritiek. Angelique Knufing stemde vanwege het stikstofstandpunt op BBB, en is teleurgesteld dat de partij in de provincies niet strijdt tegen de stikstofwet.

"Van der Plas moet doen wat ze beloofd heeft. Als je met GroenLinks gaat regeren, dan gaat de stikstofwet niet van tafel", zegt ze:

Op de Ipsos-stelling 'Laat de boeren met rust, maatregelen om stikstof te verminderen in de landbouw zijn helemaal niet nodig' antwoordt 57 procent van de potentiële BBB-kiezers 'eens'. 12 procent is het oneens. Als Nieuwsuur de stelling voorlegt aan Van der Plas wil ze geen eenduidig antwoord geven . "Dat gaat mij te kort door de bocht."

Ze zegt nog steeds van de stikstofwet af te willen. "Dat vinden de mensen die voor ons in de provincies zitten ook. Maar je hebt te maken met een landelijke wet waar provincies niet over gaan. En zo lang die wet bestaat, heb je die uit te voeren."

De vraag is of het op landelijk niveau wél lukt de stikstofwet aan te pakken. VVD, NSC en GroenLinks-PvdA, de grootste partijen in de peilingen, zeggen - in tegenstelling tot BBB- de stikstofuitstoot flink te willen verminderen.

Ook op een ander thema klinkt gemor vanuit de BBB-achterban. Terwijl de partij in het verkiezingsprogramma schrijft geen nieuwe windprojecten op land te willen, wordt in vijf provincies waar de partij meebestuurt in coalitie-afspraken ruimte gelaten voor nieuwe windmolens: Zeeland, Limburg, Noord-Holland, Zuid-Holland en Overijssel.

Het dorp Hoge Hexel in Overijssel raakte sterk verdeeld door de mogelijke komst van zo'n windproject. Bewoner Joke Verhage, vertegenwoordiger van de organisatie Tegenwind, zegt dat boeren in de regio geld aannemen om windturbines op hun erf te laten plaatsen. "Andere burgers ondervinden daar overlast van. Die subsidie is een perverse prikkel. De hele gemeenschap heeft er last van."

Het "noaberschap", waar Van der Plas vaak voor pleit, staat volgens Verhage onder druk in haar gemeenschap. "Mensen willen niet meer bij elkaar op kraamvisite komen." Verschillende BBB-politici deden beloftes aan Verhage om de komst van de windturbines te stoppen, maar vervolgens bleef het stil.

Van der Plas zegt in Nieuwsuur dat ze deze problemen kent, maar dat ze de projecten niet kan tegenhouden. "Als je in een college komt hebt je te maken met beleid dat al afgesproken is en uitgevoerd moet worden. Alle echt nieuwe projecten die nu van de grond komen, houden we tegen."

Ook in Deventer zien bewoners dat het noaberschap in sommige wijken onder druk staat, maar dan door de komst van arbeidsmigranten. BBB-stemmer Tom Boersma had op dit punt meer steun verwacht van de BBB. "Uitzendbureaus en huisjesmelkers proppen woningen vol met arbeidsmigranten die in de vleesindustrie en distributiecentra werken. Dat leidt tot veel overlast: afval, toeterende busjes om 5 uur 's ochtends, drugsgebruik en prostitutie."

BBB wil wel een maximum aan het aantal asielzoekers dat naar Nederland mag komen, maar niet aan het aantal arbeidsmigranten. De partij zegt dat Nederland afhankelijk is van arbeidsmigratie en wil speciaal huizen bouwen voor deze groep. Van de BBB-achterban zegt in de Ipsos-peiling 62 procent dat het aantal arbeidsmigranten fors ingeperkt moet worden, ook als dat nadelig is voor een deel van de Nederlandse bedrijven.

Van der Plas zegt overlast door arbeidsmigranten te willen voorkomen door ze dicht bij hun werk te laten wonen. "Juist om ze uit de steden te krijgen waar ze nu vaak door ongeregistreerde uitzendbureaus in huizen worden gestopt."

Kijk hier het hele interview met Van der Plas: